Mirzə Məmmədoğlu
Yüklə 342,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
Şah Abbas məscidindən görüntülər
İranlıların son hücumu zamanı, 1795-ci ildə körpü şəhər tarmar ediləndə dağıdılmışdır. 1797-ci ildə o bərpa edilmiş və yalnız 1805-ci ilədək mövcud olmuşdur. Körpünü daşmış Kür uçurub-dağıtmışdır. 1805-ci ildə salınmış ağac körpü tağlı ağac körpüsü ilə əvəz edilənədək, yəni 1826-cı ilədək mövcud olmuşdur. 1870-ci ildə burada dəmir körpü salınmışdır. 1805-ci ildən, bir az aşağıda çox da güvənili olmayan ikinci körpü fəaliyyət göstərirdi ki, o, da tez- tez təzələnməli olurdu. Yuxarı körpü Avlabar körpüsü, aşağı körpü Metex körpüsü adlanırdı. 1849-cu ildə Metexin müvəqqəti keçidləri əvəzinə ağacdan «Taun» sistemli körpü salınır ki, bu da 1870-ci ilədək mövcud olur. Sonra isə onu dəmir körpü əvəz edir. Avlabar körpüsündən nəqliyyat, araba, fayton keçirdisə, Metex körpüsündən yalnız piyadalar, eşşəklər hərəkət edirdi. Buna görə də tiflislilər bu körpüyə «Eşşək körpüsü» adı da vermişdilər. Avlabar körpüsünün uzunluğu 30,5 metr idi, Metexinki isə - 27,5 metr. Yeni dəmir-beton körpüsünün tikintisi ilə əlaqədar hər iki köhnə körpü bizim əsrin 50-ci illərində Metex körpüsünün tikintisinə başlanmamasından öncə, 1951-ci ildə, Avlabar körpüsü isə yeni körpünün açılışından bir neçə il sonra, 1955-ci ildə uçurulmuşdur. İndiki körpü 1951-ci ildə salınmışdır. Bu körpü salınan zaman Metex qalası dibində mövcud olan körpülərin həndəvərlərində qədim tikililərdən oluşan özünəməxsus kompleks məhv edilmişdir. Burada yaşayış binaları ilə yanaşı, Kürün sahilindəki karvansaralar, «Şah Abbas» məscidi adlanan məscid uçurulmuşdur. Məlikin məhəlləsi – Tiflisin idarə olunmasında mouravi başda dururdu. Onun ştatına daxil idi: məlik- mamasaxlis, canişin, kəndxuda, asas , asasbaşı, yasavul və sair. XVI əsrdə I Luarsabın (1534-1558) çarlığı dövründə gürcü gerçəkliyində məlikin adı meydana çıxır. Gürcüstan tarixinin tədqiqatçısı Şota Mesxia feodal dövrünün şəhər məmurlarının hüquq və vəzifələrini sadalayan zaman şəhər məlikin hüquq-vəzifələrini belə müəyyən edir: şəhərdə vergiləri yığmaq, təmizlik və nizam-intizamı qorumaq, xəzinə təhkimçi kəndlilərini qeydə almaq, fövqəladə tərtib edilmiş kitaba vətəndaşları daxil etmək, çar fərmanlarına və başqa sənədlərə imza atmaq və sair. XVIII əsrdə şəhərin məlikinə dövlət maliyyə mədaxil-məxaric məsələlərinin həlli də həvalə olunurdu. Onun inzibati hüquqları şəhərətrafı yerlərdə də yayınlanırdı. İsaağ paşanın (1725-1735-ci illər) şəhərin məliki Aşxarbəyə göndərdiyi aktların birindən şəhərətrafı yerlərdə də onun hüquqlarının yayınlandığına əmin olmaq olar. Şəhər məlikinin şəhərdə bir neçə evi vardı. Bu evlərdən biri bir vaxtlar Noraşen kilsəsinin yanında idi və bu məhəllə onun adını daşıyırdı. Aşxarbəyin qədim məhəlləsi 18-ci əsrin 20-ci illərində Tatar (indiki Qorqasal) meydanında da mövcud idi. Sonralar isə Petxainin yanında yerləşən məhəllədə məlikin əsas yaşayış yeri olduğundan bura da Məlikin məhəlləsi adlandırılmışdır. XII Georginin olduğu yeri Ağa Məhəmməd şah Qacarın Tiflisə hücumundan sonrakı dövrlərdə tarixi mənbələr müxtəlif yerlərdə, o cümlədən, Kldisubanda, Qaya məhəlləsində yerləşən məlikin evini də göstərir. Məlikin karvansarası – Vaxuşti Baqrationi Tiflisin 1735-ci il planında şəhərin karvansaralarından üçünü xüsusilə qeyd edir: Çarın, Tbilelinin və Məlikin karvansaraları. Çarın funduku – karvansarası Sion kilsəsi ilə üzbəüz dururdu. Tbilelinin karvansarası Sion ərazisinin cənub hissəsini məhdudlaşdırırdı. Bu sonuncuya isə Məlikin karvansarası söykənirdi. Onun bir hissəsi planda üçbucaq şəklini almışdı və dar boğaz şəklində Sion küçəsinə tərəf çıxırdı. Sonralar məlik Qalanın cənub-şərq hissəsində, Seyidabadda, Balneoloji kurortun yerində karvansara tikir.
Sion küçəsi. 1900-cü illərin fotosu Mirzabad – Tatar (Qorqasal) meydanı, kükürdlü hamamların yaxınlığında məhəllə olub. Görünür, bu məhəllənin Mirzə adlı bir şəxs tərəfindən əsası qoyulub. Kükürdlü hamamların birinin də adı onunla bağlıdır. İndi də Tiflisin müsəlman əhalisi həmin hamamlardan birinə Mirzəoğlu hamamı deyir. Mirzə Fətəli Axundovun qəbri – Nəbatat (indiki Botanika) bağında yerləşir. Burada 1947-ci ilədək müsəlman qəb-ristanlığı mövcud olmuşdur. M.F.Axundovun müəllimi olmuş Mirzə Şəfi Vazeh, M.F.Axundovun özü və onun bir neçə övladı, qohum-əqrəbası da həmin bu qəbiristanlığın lap üst yanında Yemlikli yerbatan adlanan yerdə dəfn olunmuşdur. Böyük ədib burada öz vəsiyyətinə görə müəllimi Mirzə Şəfi Vazehin qəbri yanında dəfn edilmişdir. Qəbir daşının üstündə ərəbcə bir kitabə yazılmışdır ki, məzmunu aşağıdakı sətirlərdən ibarətdir: «Bü mərhum və məğfur yüksək şanlı şərq və rus dillərinin alimi, islam və rus ölkələrində bir çox əsərlərilə məşhur olan polkovnik Mirzə Fətəli mərhum Ağa Məhəmmədtağı oğlunun qəbridir... Nuxa şəhərində doğulmuşdur. 1295-ci il rəbiyyələvvəlin, yəni 1878-ci il fevralın 26-da vəfat etdi. Ömründən altmış altı il keçmişdir». M.F.Axundovun Nəbatat M.F.Axundov bağındakı qəbirüstü büstü
M.F.Axundovun Tiflisdə yaşadığı ev
M.F.Axundovun qəbri Kürün sağ qolu. Kiçik Mixail körpüsü. 1890-cı illərin fotosu
Kürün üzərində dəyirmanlar. Mədətov adası. 1890-cu il
Mixail körpüsündə və küçəsində dükanlar. 1890-cu illərin fotosu
Qalayçı və misgərlər emalatxanası. 1896-cı ilin fotosu Misgərlər cərgəsi – İndiki Şarden küçəsini (XVIII əsrlər) Misgərlər küçəsi adlandırırdılar. Bu küçə də müvafiq olaraq Misgərlər cərgəsi adlandırılırdı. Sonralar burada örtülü adlanan və ya yeni bəzzazxana (çit, parça və mahudla alver edənlərin cərgəsi) təşkil edildi. Küçəni eyni zamanda Qaranlıq cərgə də adlandırırdılar. XIX əsrdə Misgərlər cərgəsi Riğedə – yəni çaylaqda yerləşdirildi. Mixail prospekti – Əvvəllər Plexanov, indi isə Ağmaşenebeli prospektinin köhnə adı. Rusiya imperatoru I Nikolayın qardaşı, böyük knyaz Mixail Romanov1860-cı illərdə Qafqaz canişini olmuşdur. Prospektə də onun adı qoyulmuşdur. Azərbaycan yazıçısı Manaf Süleymanov «Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim...» kitabında yazır: «Hacı Zeynalabdin Tağıyev parça toxuculuğu sənayesini Zaqafqaziyada monopoliya etmək üçün Ələsgərbəy Mahmudbəyovu göndərir Tiflisə, orada Mixaylovski küçəsində torpaq icarəyə götürüb fabrik tikdirir və başlayır bez buraxmağa; bu fabriki də xammal ilə - pambıq ilə Azərbaycanın pambıq əkən qərb rayonları təmin edirdi; həm də fabrik yaxın olduğundan nəqliyyata az pul xərclənirdi, parça ucuz tamam olurdu». Bu fabrikin istehsal etdiyi bez qədim Tiflisin bəzzazxanalarında da satılırdı. Mixail xəstəxanası – Tiflislilərin yaşlı nəsli bu gün də Ağmaşenebeli prospektində yerləşən köhnə xəstəxananı belə adlandırır. Onun adı da Rusiya imperatoru I Nikolay Romanovun qardaşı, Qafqaz canişini olmuş Mixail Romanovun adı ilə əlaqədardır. Moldovanlar qəsəbəsi – Lotkin təpəsi yaxınlığında yaşayış məntəqəsi. Kişinyov, Svir, Avnakim və Zenar küçələrini əhatə edir. Müqəddəs David dağı (Şeyx Sənan dağı) – Mtasminda dağının ətəyində yerləşən kilsə və onun həndəvərləri belə adlanır. Gürcülər arasında yayılan əfsanəyə görə, VI əsrdə Suriyadan gələn 13 nəfər keşişdən biri olan David dinə qulluq etmək məqsədi ilə bu yeri seçir. Belə ki, onlar Gürcüstanda sonralar xristianlığı yaymaq missiyasını öz üzərilərinə götürürlər. David burada ziyarətgah tikir. Platon İoselianinin verdiyi məlumata görə, Davidin ziyarətgahı olduğu yerdə 9-cu əsrdə Müqəddəs Məryəm kilsəsi tikilir. 1542-ci ildə bu yerdə rahib olan qardaşlar David və Nikolay Qabaşvililər «Müqəddəs David» adına yeni kilsə tikirlər. 16-cı əsrin sonunda Afinadan gələn rahiblər müqəddəs Afina dağı adı ilə onu yenidən tikirlər. Bu kilsə sonralar uzun müddət bərbad halda qalır. 1810-cu ildə II Anton burada yeni kilsə inşa edir. Bizim vaxtımıza kimi gəlib çatan kilsə ötən əsrin 70-ci illərində tikilmişdir. Azərbaycanlılar arasında isə onunla bağlı belə bir əfsanə mövcuddur:
Qədim Mtasmnda kilsəsi. 1850-ci ilin fotosu
Yeni Mtasminda kilsəsi. 1880-ci illərin fotosu Sənan Turanda anadan olmuşdur. Bir müddət İranda yaşamış, sonra Ərəbistana getmiş, dini təhsil almışdır. Müəllimi şeyx Kəbir öldükdən sonra bir müddət onu əvəz edir. Sonra qırx yaşında ikən uzun bir səfərə çıxır. İran və Qafqazı gəzərkən şeyx Sənan başqa şeyx yoldaşları ilə birlikdə Tiflisə gəlir.
Yüklə 342,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|