Mö GİRİŞ. Kursun ümumi MƏSƏLƏLƏRİ

1 m. ş. b. üçün məhsul balansı                                 Cədvəl 2
İstehsala daxil olmuşdur
İstehsal edilmişdir
Xammal, materiallar
kq
%
Hazır məhsul, itki və
tullantılar.
kq
%
Dondurulmuş siyənək 
Buğda unu . . . . . . . . . 
540
10
98,1
1,9
Qızardılmış balıq . 
Tullantılar: 
sortlaşdırmada . . . 
hazırlanmada . . . . 
porsiyalaşdırmada 
qablaşdırmada . . . 
donun açılmasında 
yumada . . . . . . . . 
azca qızartmada . . 
qızardılmada . . . . 
soyudulmada
280
5,4
184,2
      1,7
6,7
5,4
1,7
3,4
55,7
5,8
50,7
1,0
34,0
0,2
1,2
1,0
0,3
0,6
10,0
1,0
Cəmi: 
550
100
550
100
Xammal və materialların sərf normasının təyini üzrə hesabatlardan əldə olunan
nəticələri 3 – cü cədvələ yazaq. Hesabat zamanı iş bir növbəli qəbul olunmuşdur (orta
hesabla ilin 11 ayı ərzində, hər ayda 25 iş günü olmaq şərti ilə).
Xammal və materialların sərf normaları
                                                                                                Cədvəl 3
Xammal və materiallar
1 m.ş.b.
üçün sərf
norması
Material sərfi, kq - la
Saat
Növbə
Ay 
İl
Bitki yağı  .  .  .  .  .  .  .  
Buğda unu .  .  .  .  .  .  .  
Xörək duzu  .  .  .  .  .  .  
8 №- li banka (əd)  .  .  
Qapaq  (əd)  .  .  .  .  .  .
28№-li karton qutu (əd)
Yarlıq (etiket) (əd) .  . 
Dondurulmuş siyənək 
100
10,7
6
1010
1015
28
30
540
364
90,4
22
3680
3696
102
109
1970
2550
273
153
25750
25870
714
765
13790
63750
6820
3220
644000
646500
17850
19120
344500
701000
75000
42000
7080000
7110000
196100
210300
3790000
İkinci metoda görə məhsul hesabatı misalını nəzərdən keçirək. Hesabat üçün ilkin
verilənlər   aşağıdakılardır:   Presləmə   sxeminə   görə,   sutkada   30   ton   məhsuldarlığı   ilə
preslənmədən   alınan   həlimdən   istifadə   etməklə   balıq   tullantılarını   emal   edən
mexanikləşdirilmiş axın xətti.
5

---

İkinci metodla hesabat aparmaq üçün ilkin materialın kimyəvi tərkibini bilmək
lazımdır. İlkin xammal qismində, hazırlanma  prosesi zamanı aşağıdakı kimyəvi tərkibə
malik olan siyənək balığı tullantılarını qəbul edək.
1. Nəmlik  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  70,0 %
2. Yağ  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  12,0 %
3. Üzgəc maddəsi  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  18,0 %
4. Zülal  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 15,0 %
5. Kül maddələri  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .   3,0 %
Hesablama,   şərti   olaraq   100   kq     məhsula   görə   aparılır.   Bu   halda
yarımfabrikatların   və   hazır   məhsulların   hesablanmasının   istənilən   mərhələsində   çəki
çıxımı ilə yanaşı həm də xammala görə faizlərlə ifadə olunan çıxım alınacaqdır.
Emal   zamanı   itkilərin   hesablanmasında   və   yarımfabrikatların   kimyəvi
göstəricilərini zavod laboratoriyalarının və Elmi-Tədqiqat İnstitutlarının məlumatlarına
və ya xüsusi sorğu kitablarında əks olunan məlumatlara əsasən qəbul edirlər.
Xammal   bişirildikdən     sonra   yarımfabrikat   çıxımını   buxarın   kondensləşməsi
hesabına   artır.   Xammalın   bişirilməsinə   sərf   edilən   istilik,   aşağıdakı   hesabata   görə
müəyyən edilir: 
kkal
Q
6000
)
10
95
(
7
,
0
100




 
Qızmış buxarın 1,5 atmosfer təzyiqində, onun sərfi (və ya kondensatın miqdarı)
təşkil edir: 
kq
D
1
.
11
95
6
.
634
6000



Bişirilmədən sonra yarımfabrikat çıxımı    
kq
1
,
111
1
,
11
100


  təşkil edir.
Yarımfabrikatın çəki və kimyəvi tərkibi:
K o m p o n e n t l ə r                 M i q d a r ı, kq          K i m y ə v i  t ə r k i b i, % 
         nəmlik  . . . . . . . . . . . . . . . 70 + 11,1 = 81, 1                             73,0  
         yağ  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12,0                              10,8  
         qalığın sıxlığı  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18,0                               16,2 
6

---

                                                                       111,1                             100,0
Bişirilmiş yarımfabrikatın preslənməsi zamanı cecə çıxımını təyin etmək üçün
aşağıdakı məlumatlara istinad edək:   
Cecənin nəmliyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45,0 %
                       Cecədəki yağın miqdarı . . . . . . . . . . . . . . . .  . . 5,0 %
Həll olan bərk maddələrin məhlulla itkisi  . . . .12,0 %
Sonuncu itkilər, onların xammaldakı miqdarına nəzərən hesablanır.
Asılı vəziyyətdə həlimlə itirilən bərk maddələr nəzərə alınmır, belə ki həlimin
sentrifuqalanması  prosesi zamanı onlar ayrılacaq və yenidən cecəyə əlavə olunacaqdır.
Qəbul edilmiş göstəricilər əsasında cecə çıxımı üçün bərabərlik tərtib edirik.
kq
x
x
x
68
,
31
5
,
0
84
,
15
16
,
2
18
5
,
0
)
12
,
0
18
(
18
05
,
00
45
?
0











Fərqə görə həlim çıxımını tapırıq: 
kq
42
,
79
68
,
31
1
,
111


Cecənin çəki və kimyəvi tərkibi
K o m p o n e n t l ə r                 M i q d a r ı, kq          K i m y ə v i  t ə r k i b i, % 
         nəmlik  . . . . . . . 0,45x = 0,45∙31,68 = 14,26                             45,0  
         yağ  . . . . . . . . . . . . . . . . . 0,05 ∙ 31,68 = 1,58                              5,0  
         maddələrin sıxlığı  . . . . . .18,0 – 2,16 = 15,84                            16,2 
                                                                          31,68                          100,0
Həlimin çəki və kimyəvi tərkibi
K o m p o n e n t l ə r                 M i q d a r ı, kq          K i m y ə v i  t ə r k i b i, % 
         nəmlik  . . . . . . .  . . . . . . .81 – 14,26 = 66,74                               45,0  
         yağ  . . . . . . . . . . . . . . . . .  .12 – 1,58 = 10,42                                 5,0  
         maddələrin sıxlığı  . . . . . 18,0 – 15,84 = 2,16                                16,2 
                                                                          79,32                             100,0 
7

---