Moderniteden postmoderniteye uzanan bir köPRÜ: zygmunt bauman

 
 
                                                           
309
 Bauman, 
Bu Bir Günlük Değildir
, s.116. 
310
 Zygmunt  Bauman, 
Postmodernlik  ve  Hoşnutsuzlukları
,  (Çev.:  İsmail  Türkmen),  Ayrıntı  Yayınları, 
İstanbul 2000, s.111-112. 
311
 Smith’ten Akt., Gelekçi, ss.76-97. 
312
 Bauman, 
Bu Bir Günlük Değildir
, s.115. 

---

126 
 
3.4. MODERNLİK DENEYİMİ ve UYGULAMALARI 
3.4.1. Modernlik ve Müphemlik 
Modernlik,  akıl  ve  bilim  ışığında  öncelikle  doğayı  sonra  toplumu(insanı) 
‘nesne’leştirerek  tanımlama  ve  sınıflandırma  girişimidir.  Bu  anlamda  modernlik  bir 
düzenlemedir.  Düzenleme:  Bir  tasnif  etme  şekli  ve  bilimsel,  rasyonel  dolayısıyla 
öncelikle epistemolojik bir faaliyettir. Düzenlemenin asıl amacı, belirlenen ve sınırları 
çizilen  alanı,  yapıyı  veya  konuyu  istenen  şekilde  tutma  arzusudur.  Düzenleme 
arzusunun sonucunda yapılan, düzenlemeye bağlı oluşan sınırın dışında kalanı, ‘öteki’yi 
yok saymak ya da yok etmektir. Öteki burada “tanımlanmazlık, tutarsızlık, uyumsuzluk, 
bağdaşmazlık,  mantıksızlık,  irrasyonellik,  ikircim,  karmaşa,  kararlaştırılamazlık, 
müphemlik”tir.
313
 Şayet  düzenleme  olumsallık  taşıyorsa,  bu  ötekilere  yüklenen  kaotik 
durumun  yarattığı  olumsuzlamaya  bağlıdır.  Müphemlik-belirsizlik,  muğlâklık-, 
modernliğin  bitmez  tükenmez  oluşma  isteğini  hep  sıcak  tutan  bir  alandır.  Müphemlik 
bilhassa  dil  bağlamında  ortaya  çıkar.  Her  dilsel  ifadeye  eşlik  eden  bir  belirsizlikten 
bahsetmek  mümkündür,  çünkü  her  dilsel  ifade  aslında  bir  ayıklamadır  ki  bu  dilsel 
pratikte varolan ve dilin adlandırma-sınıflandırma işleminde bizatihi bulunan boşluktur 
ya da dilde tutunamayandır.  İşte bu nedenle Bauman, müphemliği  “dilin 
alter  ego
’su, 
daimi yoldaşı, düpedüz normal hali” olarak görür.
314
 
Dilsel  her  tanımlama  ve  adlandırma  girişimiyle  oluşan  belirsizlik  durumu, 
anlamın önündeki en büyük engeldir. Çünkü düzensizliğin varlığındaki bir olguyu ya da 
olayı  ‘doğru’  bir  biçimde  okumak/yorumlamak  mümkün  değildir.  Bu  nedenle  söz 
konusu  anlam  alanında  ortaya  çıkan  boşluk,  yargıda  bulunma  esnasında,  karar 
verilemezlik  sorunsalını  doğurduğu  kadar,  aynı  bağlamda  eylemsel  alanda  da  seçim 
yapılamazlık  sorununun  duruma  hâkim  olmasına  yol  açar.  Öyleyse  dilsel  ve  eylemsel 
bağlamda  müphemlik,  modernliğin  kendi  içinde  bitiremediği  bir  kansorejen  yapıdır. 
Diyebiliriz  ki  bu  yapı,  dilsel  anlamda  kendini  gösteren  karşıtlıklarda  daha  açık  bir 
şekilde  görülebilir.  Herhangi  bir  şey’i  tanımlamak  için  aynı  bağlamda  bir  şeyleri 
dışarıda  bırakarak  tanımlamanın  yapıldığını  (o  şeyle  doğrudan  ilgili  veya 
değil)düşünürsek,  dışarıda  kalanların/bırakılanların,  tanımı  yapılanlar  üzerine  bıraktığı 
                                                           
313
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.17 
314
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.9-10 

---

127 
 
muğlâklık, dilin düzen kurmadaki eksikliğidir. Bu bağlamda müphemlik, modernlik için 
aşılması gereken bir sorun olarak görülse de Bauman için müphemlik bir sorun değildir, 
aksine müphemlik pozitif bir durumdur ve yoruma izin verir.
315
 
Modernliğin sınıflandırma girişimi, dünyayı, doğayı, toplumu parçalayarak ayırır 
ve  bu  ayırdığı,  tanımladığı  her  parçayı  kendi  sınırları  içinde  tutmayı  amaçlar. 
Modernlik,  birbirinden  farklı  olduğunu  gösterdiği  varlıkları,  bir  grup  altında  toplayıp 
karşıtlık  konumlandırması  ile  onlara  kategorik  roller  yükler.  Bu  açıdan  dünyayı  ve 
toplumu bir yapıya oturtan, oturtmak isteyen modernitenin sınıflandırma girişimi, “dâhil 
etme ve dışlama eylemlerinden oluşur. Her bir adlandırma eylemi dünyayı ikiye ayırır: 
Verilen  isme  uyan  ve  uymayan  varlıklar.  Belli  varlıklar,  yalnızca  öteki  varlıklar 
dışlandığı
,  dışarıda  bırakıldığı  takdirde  bir  kategoriye  dâhil  edilebilir  – 
bir
 
kategori
 
oluşturabilirler
.  Böylece  bir  dâhil  etme/dışlama  operasyonu,  her  hâlükârda,  dünyaya 
uygulanan bir şiddet eylemidir.”
316
 İşte  bu  noktada  modernliğin  aklî  ve  dilsel  anlamda 
karşılaştığı kısırdöngü müphemlik krizi olarak kendini gösterir. Başka bir deyişle dil ve 
akıl bağlamında yaratılmaya başlanan modern düzenin kendi doğası içinde düzensizliği 
doğurması  olarak  görülebilir.  Bauman’a  göre  düzensizliği,  müphemliği  gösteren  en 
temel  işareti,  herhangi  bir  şeyin-olay,  nesne-  tek  bir  kategoriye  sığmamasından,  yani 
kategorikleştirmeyi 
yıkmasından  dolayı  “belli  bir  durumu  doğru  biçimde 
okuyamadığımız  ve  alternatif  eylemler  arasında  seçim  yapmadığımız  zaman 
hissettiğimiz keskin rahatsızlıktır.”
317
 
Bu bağlamda modernliğin dünyayı tanımlama ve onu verilen tanım içinde tutma 
isteği müphemliği doğurduğu kadar, onu daha da sorunsallaştırdığı da aşikârdır. Bunun 
yanında  modernliğin,  her  doğurduğu  müphemlik  durumuyla  baş  etmek  için  giriştiği 
yeniden  bir  adlandırma  veya  sınıflandırma  uygulaması  söz  konusudur.  Böylelikle 
modernlik ne kadar çok tanımlama yaparsa aynı  oranda da belirsizliğe neden olmuştur 
diyebiliriz.
318
 Söz  gelimi  ‘normal’lik  kavramı  etrafında  değerlendirildiğinde  modernite 
için ‘normal’ insan, rasyonel düşünen, çalışan, yasalara uyan kişi diye belirlendiğinde, 
bu  tanımın  dışarıda  bıraktığı  pek  çok  kişi  anormal  kavramı  içine  girer.  Hâlbuki  insan 
dünyası  için  oluşturulacak  tanımlamalar,  doğa-nesne  dünyası  kadar  değişmez  bir 
                                                           
315
 Çeğin, s.98. 
316
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.11 
317
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.9 
318
 Bauman, 
Modernlik ve Müphemlik
, s.12 

---

128 
 
kesinliğe işaret etmez. Bu yüzden bir tanımın eksik kalan yanları varsa ya da o tanımı 
yetersiz kılacak yeni gelişmeler doğarsa tabiatıyla belirsizlik baş gösterir. 
Modernlik  insanların,  toplumların,  kültürlerin  yani  yaşam  alanının  kendi  içinde 
taşıdığı  anlamsal  birliktelikleri/içiçelikleri,  birer  karşıtlık  şeklinde  konumlandırarak 
kesin  bir  çizgiyle  iç-dış,  sınır-sınır  ötesi,  yerli-yabancı,  yararlı-zararlı,  burası-orası, 
yakın-uzak ve benzeri gibi ayrılabileceğini  ya da bu ayrımların  yapılması gerekliliğini 
varsayar.
319
 Bu  noktada  oluşturulacak  her  karşıtlık,  Bauman’ın  deyişiyle:  dikotomik 
yapı,  “müphemlik  üretir;  her  düzen  arayışında  zorunlu  olarak  boy  gösteren  dikotomik 
görüş olmasaydı,  müphemlik  de olmazdı.”
320
 Bu  ikilikler  bağlamında  dünyayı,  yaşamı 
okuma girişimi, kendi içinde tek bir doğruluğun varlığına dair modern biati gösterir, ki 
bizatihi bu durum yanlıştır. Çünkü yaşam, tek biçimli ya da tek nedenli okumaları aşan 
bir karmaşaya ve belirsizliğe sahiptir. İnsanoğlu yaşamı süresince bir şekilde belirsizliğe 
düşer  ya  da  sonucunu  kestiremediği,  dolayısıyla  neyi  yapması  konusunda  karar 
veremediği,  bir  anla  karşılaşır.  Bu  yüzden  düzen  isteği  gibi  müphemlik  de  insan 
yaşamında olan bir şeydir. Birinin olduğu  yerde  mutlaka diğeri  de vardır, ama burada 
kastettiğimiz sorun kendiliğinden olan bu birliktelik değildir. Sorun, modernliğin düzeni 
ve kaosu-belirsizliği tamamen rasyonel olarak ürettiği bir durum olmasıdır.
321
 
Modernliğin gelişiminde ön plâna çıkan doğa-fen-teknik bilimlerdeki gelişmeleri 
düşündüğümüzde,  aslında  modern  düzen  arayışının-sosyal  mühendisliğin-  da  kaynağı 
olduğunu  görürüz.  Nitekim  toplumsal  alana  müdahale  isteği,  bu  alanlarda  elde  edilen 
başarıların  ışığında  şekillenmektedir.  Modern  düşüncenin  erken  örneklerinden  olan 
ütopyalar  (ki  Bauman’a  göre  birer  fanteziden,  taşkın  hayal  gücünün  atıklarından 
ibarettir.),  modernitenin  projesine  dönüşerek  insana,  elde  ettiği  teknik  ve  bilimsel 
gelişmelerle  birlikte,  dünyayı  denetim  altına  alabileceği  ve  böylece  geleceği 
belirleyebileceği düşüncesini verir.
322
 Her ne kadar modern dönemle beraber insanın bu 
dünyaya  seküler  bir  anlam  verme  ve  form  biçme  süreci  başlamışsa  da  sürecin 
zamanımıza yaklaşan bölümlerinde, modernliğin bu arzusu çıkmaza girmiştir. Yirminci 
yüzyıl, modernliğin kaosu, belirsizliği bitirme çabalarının olumsuz sonuçlarına tanıklık 
                                                           
319
 Gelekçi, ss.76-97. 
320
 Bauman,