Molum olduğu kimi, cinayətkarlığa qarşı mübarizonin
Yüklə 4,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Respublikasının məhkəmə sisteminin quruluşu, onun anlayışı və xüsusiyyətləri
- «Məhkəmələr və hakimlər haqqında» Qanunun 19-cu maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında ədalət
- Konstitusiyanın 130, 131, 132-ci nıaddəbrınin
- XIX əsrin II yarısında Azərbaycanda məhkəmə islahatının həyata keçirilməsi
IV FƏSİL Az ə rbay can Respublikasının mə hk ə m ə sistemi. Hakiml ə rin statusu 4.1.
Azərbaycan Respublikasının məhkəmə sisteminin quruluşu, onun anlayışı və xüsusiyyətləri Məhkəmə sistemi səlahiyyətlərinə və qarşısında duran məsələlərə və məqsədlərə uyğun olaraq qurulmuş məhkəmələrin yığımıdır. «Məhkəmələr və hakimlər haqqında» Qanunun 19-cu maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında ədalət mühakiməsini Azərbaycan Respublikasının məhkəmə sisteminə daxil olan aşağıdakı məhkəmələr həyata keçirir: rayon (şəhər) məhkəmələri; ağır cinayətlərə dair işlər üzrə Azərbaycan Respublikasının hərbi məhkəmələr; ağır cinayətlərə dair işlər üzrə Azərbaycan Respublikasının hərbi məhkəməsi; yerli iqtisad məhkəmələri; Beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn mübahisələrə dair Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məhkəməsi; Azərbaycan Respublikasının Appelyasiya Məhkəməsi; Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi; Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi. Azərbaycan Respublikasının məhkəmə sistemi daxilində qanunla müəyyən edilmiş qaydada digər məhkəmələr də yaradıla bilər. Azərbaycan Respublikası məhkəmə sisteminin indiki dövrə olan vəziyyətini öyrənmək üçün Konstitusiyanın 130, 131, 132-ci nıaddəbrınin müddəaları böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bunlar həm yuxarıda duran, həm aşağıdakı məhkəmələrin yerini dəqiq müəyyən edir. Belə ki, 130-cu maddədə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinin statusu müəyyən edilmiş, qanunların və digər hüquqi aktların Konstitusiyaya uyğun olmalarına’ nəzarət edən bu məhkəmə orqanının əsas məqsəd və vəzifələri verilmişdir. Göstərilən məhkəmə məhkəmə sistemində xüsusi yer tutur. Konstitusiya məhkəməsinin qərarlarının bütün məhkəmələr üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyinə və ümumilikdə məhkəmə təcrübəsinə təsir göstərməyinə baxmayaraq, digər məhkəmələrin ona birbaşa tabeçiliyi yoxdur. Ali Məhkəmənin yeri bir az fərqlidir. O, kassasiya instansiyası məhkəməsi kimi qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydada ədalət mühakiməsini həyata keçirir, ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin fəaliyyətinə nəzarət edir və məhkəmə təcrübəsinə aid məsələlər üzrə izahatlar verir. Məhkəmə sisteminin strukturu Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, habelə «Məhkəmələr və hakimlər haqqında» Qanunla və digər qanunvericilik aktları ilə ümumilikdə müəyyən edilir. Qeyd olunan məhkəmələrdən başqa məhkəmə sisteminə həm də ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələr daxildir. Belə quruluşu məhkəmə sistemi son illərdə almışdır. Əvvəllər, 1922-1924-cü illərdəki məhkəmə islahatından sonra məhkəmə sisteminin quruluşu daha sadə idi: onun tərkibinə yalnız 3 səviyyəli mülki (ümumi) məhkəmələr daxil idi: xalq məhkəmələri, orta hissənin məhkəmələri və Ali Məhkəmə. Bu baxımdan məhkəmə orqanlarının yaradılması və təşkili sahəsindəki təcrübənin işıqlandırılması elmi-tarixi əhəmiyyət kəsb edir.
4.2.
islahatının həyata keçirilməsi Azərbaycan XIX əsrin birinci yarısında Rusiya tərəfindən işğal edldikdən və burada komendant idarəçilik sistemi tətbiq edildikdən sonra bütün inzibati və məhkəmə orqanlarının fəaliyyəti üzərində nəzarəti komendantlar həyata keçirirdilər. Belə vəziyyət demək olar ki, 1841-ci ilə kimi davam etmişdir. Lakin lK4Ü-cı il aprelin 10-da imperator tərəfindən təsdiq edilən və 1841-ci il yanvar ayının 1-dən qüvvəyə minən qanunvericilik aktına əsasən, Zaqafqaziyada inzibati-məhkəmə islahatı həyata keçirilməyə başlamışdır. Bununla əlaqədar komendant idarəçilik sistemi ləğv edilir və onun əvəzində ümumrusiya mülki idarəetmə sistemi tətbiq edilir. Bu islahata əsasən, məhkəmə idarəsinin nəzdində pro4 kuror nəzarəti təsis edilir. Belə ki, Gürcüstan-İmeretiya quberniyasında və Kaspi vilayətində cinayət və mülki məhkəmə palataları və müvafiq prokurorluq hissələri yaradılır. Adı çəkilən dövr hər bir yoxlayan və təftiş edən çoxsaylı instansiyaların mövcudluğu ilə səciyyələnirdi. Belə ki, sahə iclasçısı formal olaraq istintaq aparır və materialları qəza rəisinə təqdim edirdi. Qəza rəisi həmin materiallara baxdıqdan sonra işi qəza məhkəməsinə göndərirdi. Qəza məhkəməsi isə öz növbəsində az əhəmiyyətli cinayətlər üzrə hökm çıxarır, daha mühüm cinayətlər üzrə isə yalnız rəy verirdi. Hökm və ya rəy qəza stryapçisinə, yəni məhkəmə nəzarəti üzrə məmura baxılmağa təqdim edilirdi və sonra isə iş sonuncunun rəyi ilə birlikdə quberniya və ya vilayət cinayət və mülki palatasına daxil olurdu. Məhkəmə palatası əlavə arayış və məlumatlar topladıqdan sonra öz qərarını çıxarar və müvafiq olaraq quberniya və ya vilayət prokuroruna göndərirdi. Prokuror isə işi öz göstərişləri ilə birlikdə palataya qaytarırdı. Bundan sonra palata prokurorun iradlarına baxaraq hökmə düzəlişlər edirdi. Bütün bu prosessual hərəkətlərdən sonra iş quber- =
■ Yüklə 4,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|