Mövzu "beynəlxalq valyuta-kredit münasiBƏTLƏRİ VƏ xariCİ ÖLKƏLƏRİn maliYYƏ Sİstemi" FƏNNİNİn predmeti, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

. Regional inkişaf banklan
Keçen esrin 60-cı illerinde yaradılmış regional inkişaf banklarının esas meqsedi inkişaf etmekde olan ölkelerin yeni qaydalara can atması, spesifik regional meselelerin helli ve xa­rici reqabetə qarşı durmaq üçün regional əmekdaşlıq ve iqtisadi inteqrasiya zeruretidir.
Regional inkişaf banklarının vesaiti inkişaf etmekde olan öücelerin telebatmm ödenilmesine yöneldilir. Bununla bele, regional inkişaf banklarmm üzvlerinin l/3-i senayece inkişaf etmiş ölkelerdir ve bu ölkelerin ümumi kapitalda payı ehe-miyyetlidir. Odur ki, regional bankların feanyyetine tesir etmek üçün senaye cehetden inkişaf etmiş ölkkelerin
imkanları kifayet qederdir.
Regional inkişaf banklarına aşağıdakıları misal göstermek
olar:
- Asiya İnkişafBankı;
- Amerika İnkişaf Bankı;
- Afrika İnkişafBankı.
Qerbi Avropada regional valyuta-kredit ve maliyye təşki-latlarmm esas meqsedi Maastrix müqaviləsinə (1993) müvafiq olaraq inteqrasiyanı, iqtisadi ve valyuta ittifaqmi (Avropa İttifa-qini) möhkəmlendirmekdir.
Avropa ittifaqmm regional teşkilatlarına aşağıdakılar daxildir:
Avropa investisiya Banki (Luksemburq) - kreditleri 7-20 il müddetine, inkişaf etməkdə olan ölkələrə isə 40 il müddetine verir. Avropa İnvestisiya Bankmm esas meqsedi Avropa İttifa-qinda geri qalmış regionlarm inkişafı, müessiselerin yeniden qurulmasi, birge teserrüfat obyektlerinin yaradıbnası ve priori-tet sahelerin inkişafuhr.
Avropa İnkişafFondu (1958) inkişaf etmekde olan öUcelere münasibetde Avropa İttifaqmm kollektiv siyasetini heyata keçirir ve bu öUcelerin inkişafı üzre resmi proqrami kordinasiya edir.
Avropa Regional İnkişafFondu (1975) Avropa İttifaqma daxil olan regionlarda heyat seviyyesini yükseltmek üçün bu ittifaqin birge büdcesi hesabma kredit verir.
1994-cü ilde Frankfurt-Maynda teşkil edilmiş Avropa Valyuta İnstitutu 1973-cü ilde yaradıhnış Avropa valyuta emek-daşlığı fondunu evez etdi. Bu bank 12 ölkenin merkezi bankı pul ve kredit siyasetini kordinasiya ederek, Avropada vahid valyutaya keçmeye yardım etmişdir. Avronun emissiyası ve üzv ölkelerin balansındakı defisiti kreditleşdirmek funksiyası Avropa Valyuta İnstitutuna verilmişdir.
Beynelxalq valyuta-kredit teşkilatları arasında Beynelxalq Hesablaşmalar Bankı (Bazel, 1930) xüsusi ehemiyyete malikdir. Mahiyyetce bu üzv ölkelerin merkezi banklarının bankıdır. (1995-ci ilde 33 dövlet). Beynelxalq Hesablaşma Bankı üzv dövletlerin depozitini qebul edir ve onları kreditleş-dirir. Bu bankm spesifik xüsusiyyəti beynekalq hesablaşma-Iarda valyuta klirinqleri ve diger hesablaşmalar üzre üzv döv-letler arasında bank-agent funksiyasınm oynamasıdır.
Beynekalq Hesablaşma Bankı hemçinin aparıcı valyu-taların mezennesini saxlamaq meqsedi ile merkezi banklarm valyuta müdaxilesini ve avrobazarın veziyyetine nezareti hey­ata keçirir.
Teserrüfat elaqelerinin beynelmilleşmesi şeraitinde bey­nelxalq maliyye institutlarmm rolu daha da artır.
İslam bankları adi banklardan ferqlenir. Bele ki, onlar emeliyyatları faizsiz aparrr ve islam iqtisadiyyati qarşısmda duran vezifelerin icrasında feal iştirak edirler.
İslam bankları öz ölkelerinde adi banklarla yanaşı daya-mqli mövqe qazanmışlar. 150-ye yaxm maliyye qurumu islam dəyərlərine üstünlük vermekle, daha doğrusu, onu heyat kre-dosuna çevirmekle fealiyyet gösterirler. Bu maliyye qurumlari qeyri-müselman ölkelerinde de, meselen, Böyük Britaniya, Fi-lippin ve Danimarkada ehemiyyetli mövqe qazanmışlar. Bir sn-a amerikan ve ingilis bankları (Citibank, UBS) müşterilerle islam materiallarma uyğun xidmet etmek üçün xüsusi şöbələrə malikdirler. İslam qanunları ile idare olunan fondlarm ümumi mebleği, ekspertlerin fikrince, 100 milyard dollarayaxmdir.
Son iller islam banklarmın aktivlerinin artrmmda yüksek temp (bezi menbelere göre, 15 %-e qeder) müşahide olunur.
İslam banklarını melum şertilik derecesi ile aşağıdaki kimi ferqlendirirler:
- bütün bank sisteminin islam prinsiplerine esaslandığı ve dini erqaniaan nezareti altında fealiyyet gösterdiyi ölkelerdeki islam bankları;
- adi bankların da reqabet esasmda işlediyi Misir ve İorda-niya kimi ölkelerde fealiyyetde olan islam bankları;
- pul-kredit orqanlarinin islam normalarına tabe edilme-diyi qeyri-müsəlman ölkelerinde (Böyük Britaniya, CAR) fea­liyyet gösteren islam bankları;
- fealiyyetin islami xarakteri qanunvericilik orqanlannda qebul edilen qeyri-müsəlman ölkelerinde (Danimarka) fealiyyet gösteren islam bankları;
- İslam İnkişafBankı.
İslam İnkişafBankı (İİB) bütün islam bankları üçün istiqa-metverici rolunu oynayan beynelxalq teşkilatdu-. İİB İslam kon-fransı iştirakçıları olan ölkeler terefinden yaradılmışdır (iyul 1975-ci il). Bankm nizamname kapitali 2 milyard SDR meb-leğinde müeyyen edihnişdir. Qeyd edek ki, bu mebleğ bankın üzvü, İslam konfransmm iştirakçisi olan 43 ölke terefinden ta-mamile ödenilmişdi.
İİB maliyyeleşdirilme ehtiyacı olan inkişaf eden ölkelere himayedarhq siyaseti yeridir. Bu himayedarhqda islam üçün seciyyevi olan xeyriyyəçilik mühüm yer tutur.
Bank xidmetlerinin benefısiarları 34 ölkedir ki, onların 13-ü geride qalmış ölkelerden sayılır.
1996-cı ilde layihelerin, texniki yardımm, ticaret eme-liyyatlarmm ve xüsusi hesablardan emeliyyatlarm mebleği ev­velki ile nisbeten 17 % artaraq, 1671 milyon dollar teşkil et-mişdi.
Xususi hesablar geride qalmış ölkelerin güzeştli maliyye-leşdirilmesi üçün açılır. Bele ki, bankın adi hesablarmdan bele maliyyeleşdirme heyata keçirmek mümkün deyildir. Hemin öl­keler üçün layiheler 1996-cı ilde bütün layihelerin ümumi meb­leğinin 25 %-ni teşkil etmişdir. Qeyd edek ki, bu gösterici art­mağa meyllidir.
1996-cı ilde İİB iqtisadiyyatin bölmelerine aşağıdaki nis-betde xidmet etmişdir: kommunal xidmetler - 26 %, tehsil ve sehiyye - 26 %, kend teserrüfatı - 24 %, neqliyyat ve rabite -18%, senaye-6%.
Bank beynelxalq informasiya şebekesinin, müxtelif veri­lenler bazalarının, telekommunikasiya sistemlerinin inkişafmda feal iştirak edir.
İİB İslam Konfransı iştirakçılarmın görüşlerini teşkil edir, Ümumdünya Ticaret Teşkilatına daxil olmaq isteyen ölkelere yardım meqsedile qabaqcadan danışıqlar aparrr.
İİB-in layihelerinden biri "İnvestisiyaların ve ixrac kre-ditlerinin sigortalanması üzre islam korporasiyasi"dir. Bu qu-rumun meqsedi üzv - ölkeler arasında ticareti ve investisiya emekdaşlığını inkişaf etdirmekdir. Korporasiyanm nizamname kapitalinin 50 %-ni İİB-ye, qalan hissesi bankm 51 üzv-ölke-sinden 30-na mexsusdur.
1995-ci ilin ortalarında fealiyyete başlamış korporasıya şeriet prinsiplerine uyğun olaraq ixrac kreditlerini sığortalayır.
TTB üzv-öUceler arasmda tecrübe mübadiləsi üzrə qısamüd-detli layiheleri maliyyəleşdirməklə, texniki kooperasiyamn inki-şafmı dəstəkləyir. Bu proqramlar, o cümlədən ətraf mühitin mühafizesi və bank fealiyyətinin inkişafı məsələlərini əhatə edir.
Bankm Direktorlar Şurası ticarətin maliyyələşdirilməsini fəaliyyetinin esas istiqamətlərindən biri hesab edir. İİB-in ni­zamnamesinde de bu məsələ önə çəkilmiş, üzv-ölkelər arasmda ticarət eməliyyatlarının maliyyələşdirihnəsi mühüm vezife kimi qeyd olunmuşdur. Maliyyəleşdirmə əməliyyatlarında "Muda-rəba" ve "Muşəraki" müqavilələri tətbiq olunur. "Mudarəba" razılaşmasına görə, bir təref diger tərəfın qabaqcadan danışıl­mış mənfeəti müqabilində konkret layiheni maliyyələşdirir. "Muşəraki" razılaşmasma görə ise tereflər menfeətdə ve ze-rərde şerik olurlar. Bu razılaşmalar qismən faizsiz kreditlərlə müşayiət olunur.
İİB-nin mənfəetinin əsas mənbelərinden biri xarici bank-lardakı faizli depozitlerdir. Mesele ondadır ki, bank islam ölkeleri ile diger ölkeler arasinda vasitəçilik missiyasını yerinə yetirir.
Gösterilenlerden başqa, İİB islam prinsipləri esasmda in­vestisiya portfelinin yaradılmasını, idxal və uzunmüddetli tica­ret əməliyyatlarını maliyyeleşdirir. Qeyd edek ki, bank daim yeni maliyyeleşdirme formaları axtarıb tapır.
Üzv ölkelərin ticaret tərəfdaşlığının inkişaf etdirilməsi üçün informasiya mübadilesinin intensivləşməsine xüsusi diq-qət yetirilir. İİB geridə qalmış ölkələrə öz mallarmı beynelxalq sergilerde nümayiş etdirmekdə, bu malların və müşayiətedici heyetin hərəkəti ile əlaqədar xərclərin maliyyeləşdirilməsine yardım edir.

4.