Mövzu Biznesin təşkilati-hüquqi formaları

Səhmdar cəmiyyətlər, onların üstünlükləri və nöqsanları

Müasir şəraitdə sahibkarlığın ən geniş yayılmış formalarından biri səhmdar cəmiyyətidir. Mülki məcəlləyə uyğun olaraq nizamnamə kapitalı müəyyən sayda səhmlərə bölünən cəmiyyət səhmdar cəmiyyəti adlanır. Səhmdar cəmiyyətin iştirakçıları onun öhdəliklərinə görə cavabdehlik daşımırlar və yalnız onlara məxsus olan səhmlərin dəyəri həcmindəki itkilərə görə risqə məruz qalırlar. Bu planda səhmdar cəmiyyətlər məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlərə yaxındır. Lakin onlar arasında ciddi fərqlər də vardır.

Eyni zamanda kommersiya praktikası artıq çoxdan göstərmişdir ki, bu təşkilati-hüquqi formadan istifadə imkanlarında ifrata varılması böyük təhlükə yarada bilər. Çoxlu sayda kiçik səhmdarların olduğu belə cəmiyyətin rəhbərləri (direktorları, təsisçiləri) br qayda olaraq sahibkarlıq fəaliyyəti saəsində səriştəli olmurlar. Onlar yalnız dividend əldə ediməsində maraqlı olurlar.

Səhmdar cəmiyyəti açıq və qapalı tipli ola bilər. Digər səhmdarların razılığı olmadan özünəməxsus oan səhmləri sərbəst sürətdə sata və ya başqasına verə bilən iştirakçıların yaratdığı səhmdar cəmiyyət açıq tipli səhmdar cəmiyyət hesab olunur. Açıq tipli səhmdar cəmiyyətin səhm buraxmaq, ona açıq abunə yazılışı elan etmək hüququ vardır.

Səhmləri yalnız onun təsisçiləri və ya əvvəlcədən müəyyən şəxslər dairəsi arasında bölüşdürülən səhmdar cəmiyyət qapalı tipli səhmdar cəmiyyət hesab olunur. Belə səhmdar cəmiyyətin səhmlərə açıq abunə yazılışı elan etmək və ya digər formada bu səhmləri qeyri-məhdud sayd adamlara təklif etmək hüququ yoxdur. Qapalı tipli səhmdar cəmiyyətin iştirakçılarının sayı səhmdar cəmiyyətlə haqqındakı qanunla müəyyən edilmiş saydan çox ola bilməz. Əks halda o. Bir il ərzində açıq tipli səhmdar cəmiyyətə çevrilməlidir. Bu tələb yeriən yetirilməzsə, o ləğv edilə bilər.

Açıq tipli səhmdar cəmiyyət müntəzəm olaraq hər il öz fəaliyyəti haqqında illik hesabat, mühasibat balansını müvafiq orqanlara və ictimaiyyətə çatdırmaq üçün dərc etdirməlidir. Bu mühüm şərt səhmdarlara səhmar cəmiyətin fəaliyyəti ilə tanış olmaq və ona nəzarət etmək imkanı verir. Eyni zamanda potensial səhmdarlar da səhmdar cəmiyyət haqqında kifayət qədər informasiya ala bilərlər.

Dövlət əmlakına sərəncam vermək hüququna malik olan idarəetmə orqanlarının təsis etdikləri cəmiyyət (təsisçilərin sayı məhdudlaşdırılmır) istisna olmaqla, səhmdar cəmiyyəti azı 3 fiziki və ya hüquqi şəxs tərəfindən təsis edilir. Səhmdar cəmiyyətlərin yaradılmasında dövlət müəssisələri iştirak etdikdə Maliyyə Nazirliyinin rəyi olmalıdır.

Cəmiyyətdə səhmlərə abunə yazılışı və ya səhmlərin (payın) bölüşdürülməsi təsis müqaviləsi, yaxud təsis planı əsasında həyata keçirilir. Abunə yazılışının müddəti 6 aydan çox olmamalıdır. Abunə yazılışında iştirak edən şəxslər səhmin nominal dəyərinin 10% qabaqcadan ödəməlidirlər. Təsisçilər həmin şəxsə müəyyən miqdarda səhmlərin satılması barədə yazılı öhdəlik verirlər. Elanda Göstərilmiş müddət bitdikdə abunə yazılışı başa çatır. Həmin müddətdə səhmlərin 60% nə abunə yazılmamışsa, cəmiyyətin təsis edilməsi baş tutmamış sayılır və abunəçilərə ödədikləri məbləğ, yaxud əmlak 30 gün ərzində geri qaytarılır. Təsis yığıncağının çağrılması gününədək abunəçilər qabaqcadan ödənilmiş məbləği nəzərə alaraq səhmin nominal dəyəinin 30% (qapalı cəmiyyətlərdə 50%)ödəməlidirlər. Cəmiyyətin yaradılmasına, müşahidə şurasının, icra və nəzarət orqanlarnın seçilməsində, təsisçilərə imtiyazlar verilməsinə dair qərarlar yığıncaqda iştirak edənlərin ¾ səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Digər məsələllər isə adi səs çoxluğu ilə həll edilir.

Cəmiyyətin nizamnamə fondunun minimum həcmi açıq tipli səhmdar cəmiyyətlər üçün 10 milyon manat, qapalı tipli cəmiyyətlər üçün isə 5 milyon manat məbləğində müəyyən edilir. Elan olunmuş nizamnamə fondunun məbləği bir il ərzində formalaşmalıdır və cəmiyyət səhmlərini dövlət qeydiyyatından keçirməlidir.

Cəmiyyət nizamnamə fondunu o vaxt artıra bilər ki, buraxılmış bütün səhmlər norninal dəyərindən az olmamaq şərti ilə ödənilmiş olsun. Nizamnamə fondu yeni səhmlərin buraxılması, istiqraz vərəqələrınin səhmlərə dəyişdirilməsi və səhmlərin nominal dəyərinin artırılması yolu ilə artırılır. Cəmiyyətin zərərinin ödənilmosi məqsədi ilə yeni səhmlərin buraxılması qadağan edilir.
Səhmdar cəmiyyətin üstünlükləri. Dünya təcrübəsi göstərir ki, korporativ forma təcrübədə öz səmərəliliyini iri kapital, irimiqyaslı istehsal, böyük risk dərəcəsi və mükəmməl qanunları olan yerlərdə təsdiq edir.

-Yalnız səhmdar cəmiyyələr səhm (digər qiymətli kağızlardan başqa) buraxmaq hüququna malikdirlər. Digər hüquqi şəxslər belə imkanlara malik deyillər.

-səhmdarlar səhmdar cəmiyyətin iflası zamanı məhdud (əz səhmlərinin dəyəri həcmində) məsuliyyət daşıyırlar.

Səhmdar cəmiyyətin nöqsanları. Bütün səhm sahiblərinin səhmar cəmiyyətin idarə edilməsində iştirakının mümkün olmaması (çünki real nəzarət üçün səhmlərin 20%-dən çoxuna sahib olmaq lazımdır); ayrı-ayrı şəxslərin əlində iri miqdarda kapitalın cəmlənməsi (lazımi qanunvericiliyin olmaması və səhmdarlar tərəfindən nəzarətin olmaması həddini aşmağa və onlardan istifadədə məsuliyyətsizliyə səbəb ola bilər).