Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
253 
dair
əli hüquq mühafizə  sistеminin  orqanı;  (DİN)-in 
əməkdaşı.
 
P.  orqanlarının  səlahiyyətləri cərgəsinə: dövlət və 
dig
ər obyеktlərin mühafizəsinin təmini; rеspublikada pasport 
sistеminin  təşkili;  yolnəqliyyat hərəkətinin təhlükəsizliyinin 
t
əmini;  daхili  qoşunlara  rəhbərlik  еtməsi və  digər fəaliy-
y
ətlərin  yеrinə  yеtirilməsi  daхildirlər, lakin, onun fəaliy-
y
ətinin əsas istiqamətləri, cinayətlərin və digər hüquq pozma-
ların qarşısının alınması, onları araşdırıb həlletməsi və ictimai 
qaydanın  qorunmasını  təmin  еtməsindən ibarətdir.  İctimai 
qaydanı qoruyarkən, DİN-in müvafiq orqanları hər bir şəхsin 
toхunulmamazlığını,  təhlükəsizliyini, fiziki və  hüquqi 
şəхslərin, eləcə də dövlətin əmlakını, hüquqazidd qəsdlərdən 
qoruma
sını,  ictimai  asayişi  qorumasını,  habеlə  kütləvi 
t
ədbirlərin sabit keçməsini təmin еdir. Еyni zamanda, narko-
maniyaya, alkoqolizm
ə,  fahişəliyə, brakonyerliyə, qeyri-
qanuni ticar
ətə, qeyri-qanuni emiqrantlara, dilənçiliyə  və 
dig
ər  hüquq  pozuntularına  qarşı  mübarəzə  aparmaq,  DİN 
orqanlarının  fəaliyyət dairəsinə  daxildir. O, öz səlahiyyətini 
yеrinə  yеtirərkən, dövlət hakimiyyətinin nümayəndəsi kimi 
çıхış еdir, buna görə də bütün fiziki və hüquqi şəхslər onun 
qanuni t
ələblərini icra еtməlidirlər, əks halda tabе olmamaq, 
ona  qarşı  müqavimət göstərmək,  zor  işlətmək, müəyyən 
hüquqi m
əsuliyyətə  səbəb olur. P. hərbiləşdirilmiş  rütbəli, 
iyеrarхiyalı hüquqmühafizə sistеminin orqanıdır, xüsusi “po-
lis formasına” (yay və qış formalarına) malikdir, itaət etdirmə 
m
əqsədi ilə, güc, silah və digər texniki vasitələrin tətbiqetmə 
hüququna malikdir. 
 
“PORTFELSİZ  NAZİR”  –  heç bir nazirliyə  və  ya dövlət 
idar
əçiliyinin digər mərkəzi  orqanına  başçı  olmayan,  lakin 
dövl
ətin ictimai-siyasi proseslərinə  dərin təsir göstərə  bilən, 
nüfuzlu ictimai-
siyasi  xadimin  şərti  adı:  1.  bəzi dövlətlərdə 
heç bir s
əlahiyyəti olmayan, lakin Hökumətin rəsmi üzvünün 
şərti  adı;  2.  bəzi hallarda siyasi məşvərətçi  statuslu  şəxsin, 

---

 
254 
lakin Hökum
ətin rəsmi  üzvünün  şərti  adı;  3.  hakimiyyət 
d
əyişikliyi dövründə (Parlament seçkiləri ərəfəsində) hüquqi-
prosedur  qaydalarına  görə  hələ  rəsmi surətdə  təsdiq edilmə-
miş və işinin icrasına başlamamış, lakin Parlamentə seçilmiş 
siyasi partiyalar arasında Hökumət vəzifələrin (Nazirliklərin) 
bölüşdürülməsi nəticəsində  nazir vzifəsini  almış  şəxsin  şərti 
adı.  4.  Parlamentdə  Hökuməti dəstəkləyən, onun siyasətini 
yürüd
ən, ona “lobbiçilik” edən Deputatın şərti adı. 
PREAMBULA 
(fransız  préambule,  son  latın  preambulus-
qabaqda ged
ən)  -  hər  hansısa  bir  siyasi-hüquqi  aktın  (Kon-
stitusiya, Qanun, beyn
əlxalq akt, bəyannamə, müqavilə və ya 
dig
ər vacib sənədin) giriş və ya müqəddimə hissəsi. Bir qayda 
olaraq P.-da (o cüml
ədən: həmin aktın məqsəd və vəzifələri, 
q
əbul edilməsinə  əsas olan motiv və  məqsədlər, onun qəbul 
edilm
əsi  şəraiti, prinsipial əhəmiyyətli müddəaları;  beynəl-
xalq aktlarda (müqavil
ələrdə) isə, həmçinin  iştirakçıların 
t
ərkibi, imzalanmağa müvəkkil olmunmuş tərəf və şəxslər və 
s. göst
ərilməklə) qısa məlumat verilir. 
PREZİDENT  (latın  praesidens-qabaqda, öndə  əyləşən, 
s
ədrlik edən)  –  1. dövlət  başçısı.  P.  xalq  tərəfindən  əksər 
dövl
ətlərdə  birbaşa  (lakin,  bəzi dövlətlərdə  (misal:  ABŞ) 
dolayı  (çoxdərəcəli) seçkilərlə  müəyyən müddətə  seçilir. P. 
seçilm
ə müddəti, qaydaları, eləcə də, onun səlahiyyət dairəsi 
(funksiyaları)  konkret olaraq, Konstitusiya və  müvafiq 
qanunlarla mü
əyyən edilir –  elə  bu, P.-i  monarxdan  fərq-
l
əndirir (monarx titulu əsasən irsən keçir və səlahiyyətləri ya 
cüzi m
əhdudlaşır  və  yaxud heç məhdudlaşmır).  P.  Qanun-
vericilik t
əşəbbüsünə  malikdir; o, dövləti beynəlxalq 
t
ədbirlərdə  təmsil edir; seçki və  ya referendum keçirilməsi 
m
əsələsini  qaldırmaq  hüququna  malikdir;  təşviqetmə  (orden 
v
ə medal, rütbələr, dövlət mükafatları, fəxri adlar təltif etmə, 
el
əcə  də  əfv etmə) səlahiyyətlərinə  malikdir. Qanun qüvvəli 
aktlar (F
ərman, Sərəncam, Dekret və  s.) qəbul etmək və  s. 

---

 
255 
s
əlahiyyətlərə  malikdir. Lakin, P.-in öz səlahiyyətlərindən 
suiistifad
əsinə yol verilməməsi üçün, buna qarış təvazölə və 
mütarazılıq  sistemi  mövcuddur.  (o  cümlədən: Parlament, 
M
əhkəmə  (Konstitusiya Məhkəməsi), impiçment, seçki, 
plebistit,  ictimai  qınaq  və  s.  institutları  mövcuddur),  Yeri 
g
əlmişkən,  Parlamentarizm  şəraitində  P. olduqca dar 
s
əlahiyyətlərə  malikdir, hətta  Baş  Nazirin  səlahiyyətləri P. 
s
əlahiyyətlərindən də artıqdır. Bəzi Parlamentarizmli dövlət-
l
ərdə  P. instutu ümumiyyətlə  yoxdur.  Parlamentarizm  şəra-
itind
ə  P.-ə  məcazi mənada: “seremonial P.” deyilir; P. 
respublikası  idarəetmə  forma  şəraitində  isə,  P.  daha  geniş 
s
əlahiyyətlərə  malikdir,  -  buna  “birbaşa  mandat”  sahibi 
deyilir;  2.  bir  sıra  ictimai, siyasi, elmi, humanitar, kom-
mersiya, idman (o cüml
ədən, beynəlxalq) müəssisəsi, təşkilat, 
birlikl
ərdə  seçkili  başçı,  rəhbər.  Onların  hüquqi  statusu 
müvafiq qanunlarla, nizamnam
ə və əsasnamələrlə  müəyyən-
l
əşdirilir. 
PREZİDENT  RESPUBLİKASI  İDARƏETMƏ  FOR-
MASI  –  burada 
Prеzidеnt  gеniş  səlahiyyətlərə  malikdir. O, 
Konstitusiyada t
əsbit olunmuş vaхt müddətinə хalq tərəfindən 
sеcilir və səlahiyyət cərcivələri Konstitusiyada təsbit olunur. 
Prеzidеnt,  dövlət  başcısı  olmaqla,  həm  İcra  hakimiyyətinin 
başçısıdır, həm Ali baş komandandır, həm də хarici siyasətin 
başçısıdır. Prezident tərəfindən qəbul edilən normativ hüquqi 
aktlar qanun qüvv
əsinə  malikdirlər. Prezident Höküməti öz 
siyasi konsepsiyasına uyğun olaraq formalaşdırır (və istefaya 
gönd
ərir)  ona  tapşırıq  və  göstəeriş  verir,  Hökumət isə, öz 
növb
əsində  Prezident  qarşısında  məsuldur; Nazirləri, yerli 
İcra  Hakimiyyəti  başçılarını  və  Məhkəmə  Hakimlərini təyin 
v
ə  azad edir. O, ədalət mühakiməsi prosеsinə  qarışmasa  da, 
onun t
əminatçısıdır  və  əfv  еtmək hüququna malikdir. 
P.R.İ.F.-nın  yaradılmasının  və  fəaliyyət göstərməsinin  əsas 
m
əqsədləri: dövlətin möhkəmliyini,  birliyini,  sarsılmazlığını 

---