Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
256 
t
əmin  еtməkdir.  P.R.İ.F.-sı,  şəxsi (vahid) hakimiyyətin 
qurulması zəminini özündə ehtiva edir. Lakin həmin zəminin 
h
əyata keçirilməsi, bununla bərabər dövlətin effektiv idarə-
edilm
əsi qarşılıqlı  təvazölə  və  mütarazılıq  sisteminin  möv-
cudluğundan və mükəmməl fəaliyyət göstərməsindən asılıdır. 
P.R.İ.F.-sı, Prezidentə  geniş  səlahiyyətlər verməklə, hakimiy-
y
əti müntəzəm surətdə birləşdirici və uzlaşdırıcı etməklə, onu 
“hakimiyy
əti”  güclü  olmasını  zəruri edir. Belə  şəraitdə,  İc-
raedici hakimiyy
əti özündə  təmərküzləşdirən, qərarları  daha 
çevik v
ə operativ surətdə qəbul edən Hökumət, daha sabit və 
m
əsuldar  olur.  P.R.İ.F.  dövlətdə,  Prеzidеnt  və  Parlamеnt 
münasib
ətləri  qarşılıqlı  təvazölə  və  mütarazılıq  sistemi 
üz
ərində  qurulur:  Prеzidеnt,  хalq  tərəfindən  sеçildiyindən, 
Parlamеnt  qarşısında  hеsabatlı  dеyil,  lakin  Parlamеntin 
d
əstəyinə  еhtiyacı  vardır;  Parlamеnti  buraхmaq hüququ 
olmasa da, növb
ədənkənar  sеssiyalarını  cağırmaq  hüququna 
malikdir, Parlamеnt isə, öz növbəsində, impiçmеnt məsələsini 
qaldırmaq  hüququna  malikdir.  P.R.İ.F.-na alternativ olaraq, 
dünya t
əcrübəsində Parlament respublikası idarəetmə forması 
da  mövcuddur (bu, b
əzi elmi mənbələrdə  “Parlamentarizm” 
adlandırılır).  Parlamentarizm  şəraitində, dövlət idarəetmə 
yükü m
əhz Parlamentin üzərinə düşür. Burada Parlament həm 
Qanunvericilik, h
əm də  İcra  hakimiyyəti  funksiyalarını 
h
əyata keçirir. Parlamentarizm hökm sürən dövlətlərdə, 
Hökum
ət, Parlament tərəfindən  formalaşır  (və  istefaya gön-
d
ərilir) və onun qarşısında məsuldur. 
PREZİDİUM  (latın  praesidere-qabaqda, öndə  əyləşmək, 
s
ədrlik etmək) – 1. yığıncağı, qurultayı idarə etmək üçün, elə 
onlar t
ərəfindən  seçilmiş  bir  qrup  şəxs; 2. hər  hansısa  bir 
t
əşkilatın,  müəssisənin rəhbər  orqanı;  3.  Parlamentarizm 
şəraitində, P. (Parlament) tərəfindən  formalaşdırılan,  Parla-
ment  sessiyaları  arası  daimi  fəaliyyət göstərən, dövlətin Ali 
hakimiyy
ət  funksiyalarını  icra  edən, Kanstitusiya ilə  geniş 

---

 
257 
s
əlahiyyətlərə  (siyasi (diplomatik), hərbi, nəzarət, təftiş, 
inzibati idar
əçilik xarkterli slahiyyətlərə) malik olan orqan. 
PRİVATİZASİYA (latın privatus-şəxsi, xüsusi) – bax özəl-
l
əşdirmə. 
PROKURORLUQ 
(orqanı)  (latın  procuro,  procurator-
qayğısına,  qeydinə  qalıram;  idarə, təmin edirəm;  qarşısını 
alıram)  -  dövlət və  qeyri-dövlət  orqanları  və  vətəndaşlar 
t
ərəfindən qanunların dəqiq və dürüst icraedilməsi üzərinə ali 
n
əzarəti həyata keçirən  orqan;  qanunları  hər cür qəsdlərdən 
qoruyan  orqan; cinay
ət  işlərinin  istintaqına  nəzarət edən 
xüsusi dövl
ət  orqanı;  Məhkəmələrdə  dövlət  ittihamçısı 
qismind
ə  çıxış  edən orqan; P. dövlət  orqanlarının  vahid  və 
m
ərkəzləşmiş  (iyerarxiyalı)  sistemi.  P.-un fəaliyyəti 
qanunçuluğun  və  hüquq-qaydasının  hərtərəfli möhkəmlən-
dirilm
əsinə  yönəldilmişdir  və  dövlətin siyasi, iqtisadi 
quruluşunu,  dövlət və  qeyri-dövlət  orqanların,  vətəndaşların 
v
ə  s. sosial-iqtisadi, siyasi və  şəxsi  hüquqlarını,  qanuni 
maraqlarını  və  azadlıqlarınlı  hər cür qəsdlərdən qorumaq 
m
əqsədlərini güdür. 
          
P.  orqanları  işçilərinə  tutduqları  vəzifə  və  əmək 
stajlarına  uyğun  olaraq  rütbə  və  dərəcə  verir. P.-a  Baş 
Prakror r
əhbərlik edir. 
PROQRAM  (yunan 
próğramma-elan, göstəriş,  fərman)-  1. 
B
ələdiyyənin və  ya dövlət, ictimai təşkilatın  və  ya fərdi 
şəxsin  qarşısına  qoyulduğu  (öz  üzərinə  götürdüyü) və  icra 
etm
əli  olduğu  işin,  fəaliyyətinin  əsas müddəalarının  və 
m
əqsədlərinin  külliatı,  şərhi; 2. tədris fənninin mündərə-
c
əsinin  qisa  şərhi;  3.  teleradio  verilişlərinin qabaqcadan 
mü
əyyənləşdirilmiş yayım cədvəli; 4. kibernetikada – alqorit-
min m
əsələ həlli üçün maşın (kompüter) dilində təsviri. 
PROLONQASİYA  (son  latın  prolongatio,  prolonge-
uzadıram sözündən) – 1. icra müddəti (hüquqi qüvvəsi) sona 
çatmaqda olan v
ə  ya  sona  çatmış  müqavilənin icra müd-

---

 
258 
d
ətinin uzadılması. P. üç yolla: müqavilənin özündə nəzərdə 
tutmaqla; xüsusi b
əyan verməklə və ya; yeni müqavilə bağla-
maqla (imzalamaqla) h
əyata keçirilir; 2. bank tərəfindən 
mü
əssisə, təşkilat  və  vətəndaşlara  və  s.  verdiyi  ssudalarının 
(borclarının) ödəməsi (qaytarılması) müddətinin uzadılması. 
PROPORSİONAL  SEÇKİ  SİSTEMİ  –  (latın  proportio-
nalis-hiss
ənin bütövlüklə  düzgün  qarşılıqlı  nisbətin  olması 
dem
əkdir)  -  seçki hüququna görə, mərkəzi (Parlament) və 
yerli (yerli Parlament, B
ələdiyyə) nümayəndələri orqanlarını 
formalaşdıran  seçkilər  zamanı  namizəd qismində  siyasi 
partiyaların  partiyalar  bloklarının  iştirakını  şərtləndirən, 
seçkil
ərdən (vətəndaşlardan)  faizlə  ölçülən (misal: 5%, 7%, 
10%)  minimum  seçki  limitini  (seçki  barajını)  aşmış  siyasi 
partiyalar 
(partiyalar  blokları)  arasında  yığdığı  səslərə 
müt
ənasib olaraq, mürəkkəb riyazi düstur əsasında  yerləri 
(mandatları) bölüşdürən, yəni seçki nəticələrini müəyyənləş-
dir
ən seçki sistemi, yəni seçki münasibətlərini nizamlayan 
hüquq  normaları  məcmuəsi. Belə  halda, mandatlar ümum-
dövl
ət seçki dairəsində (Parlament seçkiləri) və ya yerli seçki 
dair
ələrində (yerli Parlament, Bələdiyyə) qalib gəlmiş, seçil-
miş siyasi partiyaların konkret üzvlərinə təqdim edilir. P.S.S.-
d
ə namizədlər yalnız siyasi partiya (və ya partiyalar blokları) 
t
ərəfindən irəli sürülür. P.S.S. seçicilər üçün – seçilən siyasi 
partiyanın  (partiya  blokunun)  yürütdüyü  siyasətini, siyasi 
konsepsiyasını,  siyasi  adət və  ənənələrini və  s.  potensialını 
qiym
ətləndirmək və  seçki  imkanını  yaradır.  Majoritar seçki 
sistemi  -  P.S.S.-n
ə  alternativdir, hərçənd bəzi hallarda, 
beyn
əlxalq təcrübədə  həmin bu iki seçki sistemi, eyni 
seçkil
ərdən faiz nisbəti ilə, tətbiq  olunması  halları  istisna 
deyil. 
PROTEST 
(Prokuror protesti) (latın protestor - etiraz; açıq-
aşkar  etiraz edirəm;  (şahidlik)  sübut  edirəm)  -  Prokuror 
t
ərəfindən qanunlara riayət  olunmasına  nəzarətin həyata 

---