Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
280 
ictimai-siyasi t
əşkilatlar  (siyasi  partiyalar,  partiya  blokları, 
ittifaqlar v
ə  s.)  -  siyasi səhnənin  ayrılmaz  hissəsidir; 
beyn
əlxalq təşkilatlar isə  -  beynəlxalq siyasi səhnənin 
ayrılmaz  hissəsidir; ictimai-siyasi münasibətlər  inkişafının 
mü
əyyən tarixi dövrlərində  siyasi səhnəyə-hərbiçilər (ordu), 
maliyy
ə oliqarxiyası, din xadimləri və s. çıxa bilərlər; “dörd-
üncü hakimiyy
ət” adlandırılan - kütləvi informasiya vasitələri 
(KİV)  -  siyasi səhnənin  ayrılmaz  hissəsidir, lakin; siyasi 
s
əhnədə  böyük qüvvəyə  malik olan, o cümlədə: müstəqillik 
qazanmağa və ya dövlət yaratmağa, ərazilərini (sərhədlərini) 
genişləndirməyə, güclü iqtisadiyyat, güclü ordu qurmağa və s. 
qadir olan xalq-siyas
ətin məqsəd və  mənasıdır,  onu  (xalqı), 
b
əzi hallarda-siyasi subyektlərin  son  instansiyası  da 
adlandırırlar. 
SOSİAL DÖVLƏT - vətəndaşlarının yüksək sosial təminatlı, 
normal h
əyat  şəraitinin və  sosial risklərdən təminatlı  geniş 
sistemi il
ə  xarakterizə  edilən dövlət növü. S.D.-in  əsas 
prinsipl
əri:  individual  azadlıq;  solidarizm;  ədalətlilik; qanun 
qarşısında hamının bərabərliyi; demokratiya; sosial müdafiə; 
sosial sabitlik v
ə  s.-dən ibarətdir. S.D.-in  əsas məqsədləri: 
v
ətəndaşın rahat və  sərbəst  yaşam  şəraitinin  yaradılması 
namin
ə: vətəndaşların hərtərəfli və dolğun sosial təminatı (o 
cüml
ədən: rahat əmək  şəraiti, yüksək nəvacib, istirahət, 
sağlamlıq, təhsil, mədəniyyət və s. hüquqlarının qorunması); 
v
ətəndaşların  maddi  vəziyyətinin yüksəldilməsinə  dəstək; 
ehtiacı  olanlara  kömək; hər cür sosial ədalətsizliyi və  sosial 
riskl
əri aradan qaldırılması və s.-dən ibarətdir. 
“S.D.” termini elmi mühit
ə, XIX əsirdə, alman mütəfək-
kiri L.fon Ştayn tərəfindən daxil edilmişdir. İlk dəfə dövlətin 
sosial xarakterli dövl
ət  olması  Almaniya  F.R.  Konstitusi-
yasında (1949) bəyan edilmişdir. S.D. konsepsiyası XX əsrin 
ikinci  yarısında  tam  olaraq  formalaşmışdır  və  S.D. statusu 
Fransa, İspaniya, Rusiya (F.R.) Konstitusiyalarında bərkidil-

---

 
281 
mişdir.  S.D.  modelləri özünün: kor-təbii  bazar  dinamikası 
qüvv
əsindən müdafiəsi səviyyəsindən;  əhalinin məşğul-
luğunun  təminatı  səviyyəsindən;  kasıb  təbəqənin sosial 
müdafi
əsi səviyyəsindən; sosial tələbatların  ödənilməsinə 
yön
əlmiş  şəxsi  asiqnasiyaların  əhəmiyyətindən,  xüsusi 
ç
əkisindən;  sosial  yardımın  ünvanlı  yönümlü  olmasından; 
s
ərvətlərin (resursların) əhali arasında mütənasib bölüşdürül-
m
əsinin  əhəmiyyətindən, xüsusi çəkisindən  asılı  olaraq, 
nisbıtən  aşağı,  orta  və  nisbətən  yuxarı  təminat səviyyəli 
dövl
ət növləri müvafiq  olaraq:  liberal  modelli  (ABŞ, 
Avstraliya, Kanada, Yaponiya v
ə  s.); konservativ modelli 
(Almaniya,  Belçika,  Niderland,  İrlandiya  və  s.); sosial-
demokrat  modelli  (Daniya,  Norveç,  İsveç  və  s.) S.D.-lər 
mövcuddurlar. 
SOSİAL İNQİLAB - cəmiyyətin inkişafında onun siyasi və 
sosial-
iqtisadi quruluşundakı köklü keyfiyyət dəyişiklikləri ilə 
əlaqədar olan kəskin  dönüş,  çevriliş;  öz  dövrünü  yaşamış 
keyfiyy
ət vəziyyətinin yenisi ilə  əvəz  olunması  üsulu.  Dar 
m
ənada: siyasi hakimiyyətin  ələ  keçirməsi,  geniş  mənada: 
yeni idar
əçilik üsulunun həyata keçirilməsi.  S.İ.-ın  mütləq 
şərti  geniş  insan  kütlələrinin,  xalqın  (S.İ.-a qədər) mövcud 
ictimai-
siyasi  quruluşdan,  siyasi  idarəçilik üsulu və  metod-
larından,  ədalətsizliklərdən təngə  gəlməsi (bezməsi), yəni 
obyektiv v
ə  subyektiv amillərdən  yetişən  iqilabi  şəraitin 
yaranması  və  onların  fədakar mübarizəsi,  əzmkarlığı, 
q
əhrəmanlığı-yeni  ictimai  qaydalar  yaradılmasında  təcəssüm 
edir. H
əmin ictimai-siyasi münasibətlərdə  ziddiyətlərin son 
d
ərəcədə  kəskinləşməsi nəticəsində  S.İ.  iki formada həyata 
keçirilir: a) inqilabi yenil
əşmə  (təzələmə)  -  yeni dövlət 
idar
əçiliyində, ictimai-siyasi münasibətlərdə, hətta köhnə 
ictimai  quruluşun,  siyasi  hakimiyyətin öz mövqelərində 
qalması  mümkünlüyü  ilə, yeni daha proqressiv üsul və 
metodların, heç bir zorakılığa əl atmadan, həyata keçirilməsi 

---

 
282 
v
ə; b) silahlı  inqilab.  İkinci  halda  yalnız  hakimiyyəti  ələ 
alması (keçirilməsi) məsələsi aktualdır, eyni zamanda silahlı 
inqilabın iki sonucu ola bilər: a) hakimiyyətin heç bir müqa-
vim
ətsiz (silahlı) inqilabçılara təhvil verilməsi və; b) (sihahlı) 
inqilabçılara  qarşı  hərbi müqavimət göstərilməsi-belə  halda 
v
ətəndaş müharibəsindən söz gedə bilər. Hərbi müqavimətin 
ikinci ünsürü is
ə, hakimiyyətin (silahlı) inqilabçılara müqavi-
m
ətsiz təhvil verilməsi, lakin sonradan  onlara  qarşı  (o 
cüml
ədən, silahlı) əks-inqilabi mübarizə aparılmasıdır. 
STATUS 
(latın  status-vəziyyət)  -  subyektin dövlətdə, 
c
əmiyyətdə  tutduğu  yеri,  hüquqi  mövqеi  (və  ya beynəlxalq 
ictimaiyy
ətdə  tutduğu  yeri,  əgər beynəlxalq statusdan söz 
gedirs
ə). 
  V
ətəndaşın (insanın), hüquqi şəxsin, dövlət orqanının, 
beyn
əlxalq təşkilatın  hüquqi  vəziyyətini xarakterizə  edən 
hüquqlar, v
əzifələr və (hüquqi) azadlıqlar məcmuəsi. Hüquqi 
S.-dövl
ət və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınır, hüquqi 
sistem
ə salınır və təmin edilir. 
STATUT 
(son  latın  statut,  latın  statuere-qərara almaq, 
statuo-q
ərara alıram sözlərindən) - (əsas qanun, nizamnamə) - 
1) orta 
əsrlərdə  şəhərlərin və  şəhərdaxili birlikləri (sexlərin, 
tacir  gildiyalarının  və  s.) hüquqi vəziyyətini  əks etdirən 
nizamnam
ə; 2) hər  hansı  bir  orqan  haqqında  əsasnamə; 3) 
dövl
ətdaxili və ya beynəlxalq təşkilatların təşkili və fəaliyyəti 
qaydasını müəyyən edən əsasnamə, nizamnamə (misal; BMT 
Beyn
əlxalq Məhkəməsinin S.-u (1945)); 4) Bəzi dövlətlərin 
(Böyük Britaniya P
arlamentinin,  ABŞ  Konqresinin)  bəzi 
qanunvericilik  aktlarının  rəsmi  adı  (misal:  Böyük  Britaniya 
Parlamenti t
ərəfindən 1931-ci ildə  qəbul  edilmiş  “Vestmin-
ster S.-u”); 5) h
ər hansı bir əsasnamə, müddəa; hər hansı bir 
ordenl
ə  təltif etmə  qaydasını,  onun  təsvirini (hətta onun 
daşıma  (istifadə),  imtiyazlarını)  müəyyən edən  Əsasnamə 
(müdd
əa). 

---