Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
283 
STİMUL  (latın  stimulus-hərfi mənada: iti uclu çubuq) –  1) 
mü
əyyən işin görülməsinə, müəyyən hərəkətlərin edilməsinə 
h
əvəsləndirən,  şirnikləndirən  sövq  еdən səbəb,  əsas. S. 
dey
əndə yalnız pozitiv, konstruktiv (müsbət çalarlı) hərəkət-
l
ərə maraq oyadan amillər başa düşülür; qeyri-qanuni, neqativ, 
destruktiv (m
ənfi  çalarlı)  hərəkətlərə  və, hətta cinayətlərə 
maraq oyadan amill
ərə S. deyilmir, onlara “motiv və məqsəd” 
deyilir. Siyasi, iqtisadi (biznes), h
ərbi, hüquqi, yaradıcılıq və 
s. sosial sah
ələrdə  insanları  yüksək nailiyyətlərə, yüksək 
zirv
ələrə  çatmağa  həvəsləndirməkdən,  şövqləndirməkdən 
ötrüorden v
ə  medallar, yüksək rütbə  və  titullar, diplom və 
qramotalar, h
ədiyyə (mükafat) və o cümlədən, pul-S. rolunu 
oynayırlar. 2) (psixologiyada) reaksiya törədici səbəb. 
SUBROQASİYA  (latın  subrogatio)  -  köhnə  qanuna edilən 
cüzi 
əlavə. 
SUBSİDİYA  (latın  subsidium-yardım,  kömək)  -  dövlət 
büdc
əsi vəsaiti  hesabına  yerli  hakimiyyət  orqanlarına, 
t
əsərrüfatın  müəyyən sahələrinə, habelə  hüquqi və  fiziki 
şəxslərə, hətta  başqa  dövlətlərə,  əsasən  pul  formasında 
göst
ərilən  yardım.  Dotasiyadan  fərqli olaraq, S.-  konkret 
m
əqsəd üçün verilir. Bəzi elmi mənbələrdə S.- “subvensiya" 
anlayışının sinonimi kimi istifadə edilir. 
SUVERENİTET (alman Souveränität, fransız souveraineté - 
Ali hakimiyy
ət sözündən)  -  müstəqilllik və  hakimiyyətin 
aliliyi dеməkdir; 1) Хalq suvеrеnliyi  - bütöv (absolyüt) хalq 
hakimiyy
ətidir, yəni хalqın ictimai və dövlət işlərində social-
iqtisadi v
ə siyasi vasitələrlə bilavasitə və hərtərəfli iştirakıdır, 
v
ə  хalqın  tam  siyasi  azadlığıdır.  Хalq  suvеrеnliyinin  tətbiqi 
s
əsvеrmə və rеfеrеndum vasitəsi ilə həyata kеçirilir; 2) Dövlət 
suvеrеnliyi - dövlət daхilində hakimiyyətin aliliyi və hеç bir 
хarici  dövlətdən  asılı  olmamaq  dеməkdir. Dövlətin bütün 
hüquq münasib
ətlər  quruluşunun  müəyyənləşdirilməsində 
(Konstitusiyanın, qanunların və s. qəbul edilməsində), ictimai 

---

 
284 
h
əyatın bütün sahələrinə nüfuzlu təsir göstərilməsində və əgər 
lazım  gələrsə, məcburedici tədbirlərin tətbiq edilməsində, 
dövl
ət hakimiyyətinin aliliyi özünü birüzə  verir. Dövlətin 
daхili  və  хarici  siyasətini öz mənafеinə  uyğun  həll  еtmək, 
onun müst
əqil hüququdur.  
 
Ş 
ŞANTAJ  (fransız  chantage-hədə-qorxu ilə  tələb etmə, 
h
ədələməklə  alma)  –  1. tamah məqsədi ilə  və  ya digər 
m
əqsədlərlə  insanın  şərəf və  ləyaqətini alçaldan (həqiqətə 
uyğun  olan  və  ya  uyğun  olmayan)  ifşaedici  və  rüsvayedici 
m
əlumatın  başqalarına  (bəzi  halda  geniş  ictimai  kütləyə) 
yayma h
ədəsi ilə, yəni həmin məlumatın yayılmaması müqa-
bilind
ə  nə  isə  tələb etməkdən ibarət olan cinayət. “Hədə-
qorxu il
ə  tələb etmə” cinayətindən fərqli olaraq –  Ş.  fiziki 
t
əzyiqi (zorakılığı) nəzərdə tutmur. Ş.-ın predmeti qismində, 
Ş. olunan şəxsin özünün və ya ona tabe edilən ictimaiyyətin 
v
ə ya dövlətin mülkünün verilməsi (alınması) və ya müəyyən 
h
ərəkətlərin edilməsi (müəyyən hərəkətlərin edilməsindən 
ç
əkinməsi) tələbi çıxış edə bilər; 2. (siyasətdə) siyasi xarak-
terli m
ənfəət  əldə  etməyə  yönəldilmiş,  hədə-qorxu ilə  tələb 
etm
ə başa düşülür. 
ŞƏXSİ SƏSVERMƏ - vətəndaşın digər şəхslərə öz sеçki hü-
ququnun h
əvalə еdilməsinin yol vеrilməzliliyi və, başqaları-
nın iştirakı olmadan, sеçki büllеtеnini bilavasitə seçicinin özü 
t
ərəfindən doldurulmasıdır. Bu müddəa, seçkilərin təhrif edil-
m
əsinin qarşısının alınması və azad seçkilərin təmin edilməsi 
m
əqsədlərinə xidmət edir. 
ŞƏRƏF VƏ LƏYAQƏT (hüquq tərəfindən müdfiə edilməsi) 
–  qanunvericilikl
ə  qorunan  şəxsi, qeyri-əmlak xarakterli və 
özg
ələşdirməyən nemətlər:  şərəf  –  insanın,  yaxud  təşkilatın 
sosial c
əhətdən müsbət qiymətləndirilməsidir; ləyaqət  isə  - 
şəxsiyyətin özü-özünə  verdiyi dəyərdir.  Ş.  və  L.  şəxsin öz 

---

 
285 
ictimai 
əhəmiyyətini qəbul etməsini ifadə edir. Təhqir, böhtan 
v
ə  s. hərəkətlər  –  Ş.  və  L.  əleyhinə  yönəlmiş  hərəkətlərdir, 
hansılar ki, müəyyən məsuliyyətə səbəb olur. 
 
T 
TEXNOKRATİYA  (yunan  téchnē-sənət,  ustalıq  və  kratós-
hakimiyy
ət) - 1) cəmiyyətin elitar təbəqəsinə mənsub olan, iri 
kapitalist mü
əssisələrini müvəffəqiyyətlə  idarə  edən, o 
cüml
ədən, dövlət aparatında müvəffəqiyyətlə çalışan yüksək 
ixtisaslı,  peşəkarlar təbəqəsi, zümrəsi (alimlər,  ziyalılar, 
müh
əndis-texniklər, menecerlər, işgüzar adamlar); 2) Ameri-
ka iqtisadçıları Q.Skott və T.Veblen tərəfindən XX əsrin 20-
ci ill
ərində  ərsəyə  gətirdikləri,  -  cəmiyyətin məhz alimlər, 
müh
əndislər, texniklər (yəni T.) tərəfindən idarə  olunmasını 
v
ə, məhz onlar tərəfindən idarə  oluduğunu,  sosial  həyatda 
texnikanın rolunu mütləqləşdirən və fərdlərin müasir texnolo-
giyalardan  asılı  olduğunu  iddia  edən sosialoji təlim. T. 
konsepsiyalarda sosial ziddiyy
ətlərdən xilas olunmaq, 
mük
əmməl idarəçiliyə nail olunmaq üçün - siyasi hakimiyyəti 
siyas
ətçilərdən  alıb  -T. verilməsini iddia edilir. “Kompyuter 
demokratiyası”  nəzəriyyəsi də, T. tərəfdarlarının  müddəa-
larındandır. 
TEOKRATİYA  (yunan  theokratia-hərfi  mənası:  allahın 
hakimiyy
əti;  theōs-allah və  krātos-hakimiyyət)  -  siyasi və 
dini hakimiyy
ətin rühanilərə məxsus olduğu dövlət idarəçilik 
forması.  T.-lı  dövlətlər cərgəsinə  müasir dövrdə  Vatikanı, 
(İran) İslam Respublikalarını aid etmək olar; tarixi dövrdə T.-
lı dövlətlər daha çox yayılmışdır: XVI əsrdə Jenevada T.-nın 
protestant növü J.Kalvinin hakimiyy
əti dövrü; e.ə. VI əsrdə 
Y
əhudi dövləti; Qədim Misirdə  isə  T. ilə  monarxiya bir 
v
əhdət təşkil  edirdi.  T.  mahiyyətinə  görə  demokratik və 
düny
əvi dövlət formalarına alternativ təşkil edir, hərçənd T.-lı 
dövl
ətlərin bəzilərində  demokratik, dünyəvi institutlar möv-

---