Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
277 
mülkiyy
ətçinin-mülkiyyət üzərində üç səlahiyyətdən (sahiblik 
v
ə  istifadə  hüquqi ilə  bərabər) biri; mülkiyyətin hüquqi 
taleyini h
əll etmək hüququ, o cümlədən: mülkiyyəti-satmaq, 
h
ədiyyə etmək, dəyişmək və s. hüququ. 
SƏSVERMƏ  -  seçki prosesinin vacib, həlledici mərhələsi. 
Bir v
ə  ya iki turda keçirilir. O (S.), bir qayda olararaq, 
s
əsvermə  hüququna malik olan vətəndaşlar  (seçicilər) 
t
ərəfindən seçki məntəqəsində  şəxsiyyəti təsdiq edən sənədi 
t
əqdim etməklə,  gizli  (kabinalarda,  bokslarda,  ayrıca  otaq-
larda) v
ə  yazılı  surətdə  “seçki bülletenini” doldurmaqla və, 
h
əmin bülleteni seçki qutusuna (urna) salmaqla həyata 
keçirilir. B
əzi dövlətlərdə  (Danimarka,  Almaniya,  İrlandiya, 
Böyük Britaniya) qanunvericilik S.-ni poçt vasit
əsi ilə, digər 
dövl
ətlərdə (Belçika, Niderland, Fransa, Yaponiya) isə etibar-
nam
ə  ilə  keçirilməsini  mümkün  edir.  Siyasi  texnologiyanın 
müasir  inkişaf  mərhələsi  -  S.-ni, hətta internet vasitəsi ilə 
keçirilm
əsini tərənnüm  edir.  Bir  sıra  dövlətlərdə  (Belçika, 
Niderland, Türkiy
ə, Pakistan) isə, S. nəinki vətəndaşların 
hüququdur, o (S.), h
ətta vətəndaşların hüquqi vəzifəsidir, yəni 
S.-d
ə  iştirak  etməyən (aktiv seçki hüququna malik olan) 
v
ətəndaşlar,  hətta cərimə  ilə  cəzalandırıla  bilərlər; Pakistan 
is
ə, hətta azadlıqdan məhrum edilir. 
Parlament s
əsverməsi  -  Deputatlar tərəfindən (gizli, 
açıq,  hətta adbaad S. ilə), bülleten, elektron vasitələr,  ayağa 
qalxmaq, 
əl qaldırmaq və s. üsul və vasitələr ilə, Parlamentin 
başçı  və  digər  orqanlarının  seçilməsi, qərarlarının  seçilməsi, 
q
ə-rarların  (Qanunların)  qəbul edilməsi naminə  həyata 
keçirilir. 
SİYASİ HÜQUQLAR - xalq tərəfindən (hər bir konkret şəxs 
t
ərəfindən) dövlətin idarəedilməsi üçün mühüm vasitə, siyasi 
subyektl
ərin (vətəndaşın, qrupların, ictimai-siyasi təşkilatların 
(partiyaların, partiya bloklarının) və xalqın (bütün vətəndaş-
ların)) öz siyasi maraq, tələbat və qarşısına qoyulan vəzifələri 

---

 
278 
realiz
ə edə bilmələri məqsədi ilə, siyasətə təhsir göstərmək və 
ya hakimiyy
əti  ələ  keçirmək,  əldə  saxlamaq və  hakimiyyət 
vasit
əsi ilə öz siyasətlərini həyata keçirilməsi zəmini yaradan-
dövl
ət tərəfindən qorunan ümumməcburi sosial normalar 
sistemi.  S.H.  yalnız  dövlətin vətəndaşlarına  (Konstitusiyalı 
monarxiya  şəraitində:  -  dövlətin (tax-tacın)  təbəqələrinə) 
m
əxsusdur, yəni nə  əcnəbilər, nə  də  vətəndaşlığı  olmayan 
şəxslər yerləşdiyi  başqa  dövlətin  ərazisində, həmin  dövlətin 
idar
əçiliyi hüququ olan S.H.-a malik deyillər, hətta bəzi 
hallarda ikili v
ətəndaşlar da S.H.-ın bir növü olan passiv seçki 
hüququna (misal: dövl
ət  başçısı  və  ya Deputat seçilmək 
hüququna) malik deyill
ər.  S.H.  kateqoriyasına:  cəmiyyətin, 
dövl
ətin  siyasi həyatında  iştirak  etmək; dövlətin idarə 
olunmasında  iştirak  etmək, seçib-seçilmək, müraciət etmək, 
birl
əşmək,  siyasi  sığınacaq  və  s. hüquqlar aiddirlər. Seçki 
hüququnun h
əyata keçirilməsinə  mane  olması,  seçki  sənəd-
l
ərinin saxtalaşdırılması, səslərin düzgün hesalanmaması, səs. 
verm
ənin  gizliliyinin  pozulması  və  s. pozulucuq fəaliyyəti-
v
ətəndaşların S.H.-ı əlehinə olan cinayətlərdir. 
SİYASİ  SIĞINACAQ  -  öz vətənində, vətəndaşı  olduğu 
dövl
ətdə insanın siyasi məsləklərinə, fəaliyyətinə görə əsasən 
dövl
ətin hakimiyyət orqanları tərəfindən təqib və təzyiqlərdən 
xilas  olunması  üçün  xarici  dövlət tərəfindən təqdim edilən 
müdafi
ə  vasitəsi. (Xarici) dövlət öz suverenliyinə  əsasla-
naraq, beyn
əlxalq hüquqa və  daxili  (milli)  hüquqa  uyğun 
olaraq maraqlı şəxsə S.S. vermək haqqında xahişini təmin və, 
yaxud r
ədd edə bilər, lakin S.S. qeyri-siyasi məqsədlərə görə, 
cinay
ət törədildiyinə  görə, yaxud BMT məqsədlərinə  və 
prinsipl
ərinə zidd olan əməllərinə görə təqib və təzyiq olunan 
şəxslərə şamil edilmir (sülhə qarşı, bəşəriyyətə qarşı cinayət-
l
ər, hərbi cinayətlər etmiş şəxslərə S.S. verilmir). S.S. almış 
şəxslər, həmin  sığınacağı  vermiş  dövlətin beynəlxalq hüqu-
qun himay
əsi  altındadırlar;  onları  məcburi sürətdə  təzyiqə 

---

 
279 
m
əruz qala biləcəyi dövlətə qaytarmaq, sürgün etmək olmaz. 
S.S.-
ın  iki  növü  olur:  ərazi S.S.-ı  -  xarici dövlətin  ərazisinə 
g
əlməyə  və  orada  yaşamağa  icazə  verməkdən ibarətdir; 
diplomatik S.S.-
ı  -  xarici dövlətin diplomatik, yaxud 
konsulluq t
ərəfindən  sığınacaq  verilməsindən ibarətdir. 
Beyn
əlxalq siyasi təcrübədə  dini məbədlərdə  (məsçid, kilsə, 
monastır və s.) S.S. istəmə faktlarına da rast gəlinir. 
SİYASİ  SUBYEKTLƏR  (tərəflər)  (latın  subjectus-
bünvövr
ədə  duran)  -  politoloji  kateqoriya,  hansı  ki,  siyasi 
arenada (s
əhnədə) kimin birinci dərəcəli  (aparıcı),  kimin 
ikinci d
ərəcəli  (ortancıl)  və  kimin üçüncü dərəcəli (siyasi 
statist) rol oynadığını (yer tutduğunu) müəyyənləşdirir. Poli-
tologiya n
əzəriyyəsində  S.S.  bu  cür  şərh olunur: insanlara, 
c
əmiyyətə, xalqa, dövlətə  və  ümumiyyətlə  siyasətə  təsir 
göst
ərə  bilən (bəziləri həmin subyektləri idarə  edən) və  ya 
dövl
ətdə, cəmiyyətdə  hakimiyyəti  ələ  keçirmək,  əldə 
saxlamaq v
ə  hakimiyyət vasitəsi ilə  öz siyasətini həyata 
keçirm
əklə  əlaqədar fəaliyyət və  mübarizə  aparansiyasi 
t
ərəflər. Burada “siyasi tərəflər” anlayışı geniş spektoru əhatə 
edir: S.S. iç
ərisində,  özünün  geniş  səlahiyyətli, funksional 
strukturuna,  orqanlarına,  institutlarına,  hakim  iyerarxiyasına, 
t
əşviq etmə və cəzalandırma sisteminə, xarici və daxili siyasət 
aparatına  və  s. siyasi, iqtisadi (maliyyə), hərbi resurslarına 
malik olan-dövl
ət, xüsusi yer tutur; dərin bilik və  təcrübəyə 
malik olan, mür
əkkəb siyasi vəziyyətlərdə çıxış yolunu bilən, 
h
ər bir siyasi suala, məsələyə-cavabını bilən, öz mövqei olan, 
c
əmiyyəti, xalqı idarə etməyə qədər geniş nüfuza malik olan-
siyas
ətçi (xarizmatik lider) - siyasətin aparıcı, istiqamətverici, 
b
əzi hallarda, həlledici qüvvəsidir; cəmiyyəti təşkilatlandır-
mağa,  idarə  etməyə, məlumatlandırmağa  və  s. qadir olan, 
mü
əyyən resurslara, aparata, hakim-tabeçilik  iyerarxiyasına, 
informasiya  -  t
əbliğat vasitələrinə, iclas, məşvərət, səsvermə 
imkanlarına,  bəzi  hallarda  geniş  şəbəkəyə  və  s. malik olan 

---