Müasir dövrdə istehsalatda hər hansı səviyyədə qəbul edilən qərar və təlimatlar, işçilərin

Karbonun dövretməsi.
Karbon biosferin bütün sahələrində və bizi əhatə edən mühitdə
mövcuddur. O, atmosferdə karbon qazı (CO
2
) kimi mövcuddur.
Antropogen təsirdən atmosfer havasının tərkibində CO
2
-nin miqdarı daim artır. Karbon yer
üzərində olan bütün üzvü birləşmələrin strukturuna daxildir. Deməli, bütün canlıların tərkibində
karbon mövcuddur. Həyat üçün lazım olan enerjini almaq üçün orqanizmin üzvü maddələri
oksidləşərək CO
2
və H
2
O yaradır. Bu prosesi “nəfəsalma” adlandırırlar. Bütün canlı orqanizmlər
öldükdən sonra çürüməyə başlayırlar. Bu zaman, ayrılan C oksigenlə birləşərək CO
2
şəklində
“dövretmə sisteminə” daxil olur. Oksigen çatışmazlığı səbəbindən karbonun dövretməsi dayana
bilər. Bu zaman torpağın tərkibində olan üzvü maddələr torf, daş kömür və ya neft şəklində
torpaqda toplana bilər. Hidrosferdə CO
2
həll olmuş formada olur. O burada kalsium duzu yarada
bilir. Bu proses karbonun dövretməsinə mane olur. Karbonun dövretməsi aşağıda göstərilən
sxemdə (şəkil 3.1.) daha aydın görünür. Karbonun dövretməsi üzrə iri həcmli tədqiqat
“Beynəlxalq geosfer-biosfer proqramı” çərçivəsində 1986-1996-cı illərdə aparılmışdır. Bu
tədqiqatda əsas məqsəd CO
2
-nin atmosferə tullanmasından “parnik” effektinin yaranması və
onun iqlim dəyişməsinə təsirini müəyyən etməkdən ibarət olmuşdur.
Şəkil 3.1. 
Karbonun dövretmə sisteminin sxemi
Hal-hazırda ekosistemdə karbonun dövretməsi, təxmini olaraq, müvazinət vəziyyətindədir.
Belə bir fikir irəli sürülür ki, yaxın yüzillikdə atmosferə atılan CO
2
-nin artımı iqlimin istiləşməsi
təsirindən destruksiya prosesi ilə əlaqədar azala bilər. 
Azotun dövretməsi.
Azot (N), karbon kimi, atmosfer havasının tərkibində molekul (N
2
)
formasında yer tutur. Atmosfer havasının 78%-ə qədəri N
2
-dən ibarətdir.
Azotun dövretməsi sxemi aşağıda göstərilmişdir (Şəkil 3.2).
Fotosintez-Bitkilərin 
üzvü maddələri
Vulkan fəaliyyəti
Heyvanların üzvü 
maddələri
Yer qabığının üzvü 
maddələri
Basdırılan –
İnsanlardan
ayrılan CO
2
Okean H
2
CO
3
İşıq
Əhəng daşı, koral 
və s.
CO
2
Bitki və heyvanların
üzvü azot birləşməsi
(NH
2
)
CO
2
(NH
2
)
Ammonyak 
NH
3
Ammonium 
ionlarıNH
4
Nitritlər
(NO
2
)
Sənaye 
tullantıları
Azot
oksidi N
2
O
Vulkan,
çürümə,
birləşmə
Nitritləşmə
Sənaye 
tullantıları
Ammonyaklaşma

---