MüƏLLİF: ayətullah əHMƏd ehtimam

Dördüncü fəsil

QURAN
Quran-ərəb kəlməsi olub “oxunulan” mənasını verir. Allah-təala bu sonuncu müqəddəs Kitabı bütün insanların doğru yola hidayət olması üçün Məhəmməd Peyğəmbərə (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) 23 il ərzində Cəbrayıl (ələyhissəlam) mələyin vasitəsilə nazil etmişdir.

Quran 114 surə, 6236 ayə və 77807 kəlmədən və 323671 hərfdən ibarətdir. Ən böyük surə “Bəqərə” (286 ayə), ən kiçik surə isə “Kövsər” (3 ayə) sayılır.

Quran - bəşəriyyətin bu dünya və Axirətdə səadətə, xoşbəxtliyə qovuşmasını təmin edən qanunlardan ibarətdir. O, “Nur” Kitabıdır. Allah-təala buyurur:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءكُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُّبِينًا
«Ey insanlar! Həqiqətən sizin hidayətiniz üçün Allah tərəfindən möhkəm bir dəlil gəldi və sizə doğru, parlaq bir Nur (Qur’an) göndərdik.»¹

Bu gün dünyada istehsal olunan hər hansı bir cihazın, maşının, dəzgahın və s. üzərində, onu düzəldən və ya ixtira edən mühəndis tərəfindən müəyyən bir kitabça qoyulur ki, ondan necə istifadə qaydası, hansı şeylərin ona xeyiri-zərəri olması və s. kimi göstərişlər qeyd olunub alıcının ixtiyarına verilsin. Alıcılar bu maldan istifadə etməmişdən qabaq o kitabçanı diqqətlə oxumalıdırlar ki, yazılan qaydalara əməl edib düzgün bəhrələnsinlər və həmin avadanlıq tez xarab olub sıradan çıxmasın.

Biz insanlar, Allah tərəfindən yaradılmış və təşkil olunmuş elə bir “cihazıq” ki, cisim və ruhumuzda olan mürəkkəbliyə görə hətta öz həqiqətmizi və xoşbəxtlik yolumuzu tanımağa belə acizik.

İndi gəlin düşünək, necə ola bilər ki, cansız bir əşya üçün kitabça yazılsın, amma Xaliqimiz bizim üçün belə bir Kitab (qanun) yazmasın?!

Görəsən, biz insanların daxilində cismi və ruhi xüsusiyyətlərimizin şərh verildiyi, vücudumuzda olan istedad və imkanların, habelə onlardan düzgün surətdə bəhrələnmək yolunun bəyan olunduğu, ən mühümü isə cisim və ruhumuzda olan, onu həlakət və bədbəxtliyə sürükləyən səbəblərin qeyd olunan bir proqrama ehtiyac yoxdurmu?!

Heç təsəvvür etmək mümkündürmü ki, biz insanları rəhmət və məhəbbət əsasında yaradan Pərvərdigar, sonradan bizi öz başımıza buraxaraq, səadətə və xoşbəxtliyə çatmaq yolunu bizə göstərməsin?!

Aləmlərin Rəbbi Qurani-Kərimi doğru yolu tapmaqda müsəlmanlar üçün proqram kimi tanıtdırır. İnsanlar bu nurani Kitabdan istifadə etməklə öz ali məqamlarına çatmalı, dünya və Axirətin həqiqi səadətini əldə etməlidir.

Düzgün ictimai və ailə münasibətləri, əxlaqi və hüquqi məsələlər, cismi və ruhi ehtiyaclar, fərdi və ictimai vəzifələr, cəmiyyətdə olan düzgün və yanlış adət-ənənələr, cəmiyyətin və ya şəxsin taleyində mühüm rol oynayan iqtisadi və s. kimi qanunlar məhz bu müqəddəs Kitabda və Onun təfsirində bəyan olunmuşdur.

Quranda keçmiş xalqların başına gələn hadisələr, müxtəlif müharibələr, ayrı-ayrı şəxslərin həyat tarixi və s. gəlməsinə baxmayaraq, O, dastan və nağıl kitabı deyil, əksinə bu günkü insan həyatında düzgün yaşamağı öyrədən bir Kitabdır. Bu müqəddəs Kitab daim oxunmalıdır, amma təkcə dillə deyil, eyni zamanda təfəkkürlə, düşünməklə yanaşı oxunmalı, ibrət alınmalı və Ona əməl olunmalıdır. Elə Quranın özü də bunu bizdən istəmişdir:
كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ
«Bu (Quran), ayələrində düşünüb arxasınca getmələri (və onda olan dərin maarifi əldə etmələri) və (əsl) ağıl sahiblərinin ibrət götürmələri üçün sənə nazil etdiyimiz xeyir dolu, bərəkətli bir Kitabdır.»¹

Bu, O Qurandır ki, geridə qalmış bu günkü dünyanı, Öz nuru ilə yüksək mədəniyyətə çatdırmışdır. Quranını nuraniyyəti təkcə Onun məna və maarifinə aid deyil. Hətta kəlmələri, yazısı, zahiri də nurdur. Quranın nuranilik xüsusiyyəti budur ki, Onun maarifi aydındır və şübhələrdən uzaqdır. O, bəşər cəmiyyətini hər cür əqidə, əxlaq azğınlığından, yol seçimində çaşqınlıqdan azad edir və işıqlı “siratul-mustəqim”-ə, yəni “doğru yol”a çatdırır. Çünki, insan əqli nə qədər inkişaf etsə də, özbaşına doğru və düzgün yolu tapması mümkün deyil. Buna görə də Mehriban olan Yaradanımızın göstərişlərinə ehtiyacımız vardır. Maidə surəsinin 16-cı ayəsində oxuyuruq:

يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَيُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ
«Allah, (iman gətirib) Onun razılığına tabe olanları Quranla salamatlıq yollarına yönəldir, Öz izni ilə zülmətdən nura çıxarıb, doğru yola istiqamətləndirir.»

Təəssüf ki, bu müqəddəs Kitab müsəlmanların qəfləti üzündən yalqız və tək-tənha qalmışdır. Quran birinci növbədə diri insanlara göndərilib ki, insanlar Onun qanunlarına riayət etsinlər. Əgər belə olmasaydı, onda (nəuzu billəh)¹ Allah-təala hikmətsiz iş görmüş olardı. Lakin O, hikmət Sahibidir və əbəs yerə heç bir iş görməz. Buna görə də dirilər Quranın buyuruqlarına əməl etməlidirlər. Qaldı ki, ölülərə, əlbətdə ki, onlar üçün Quran oxunmasının savabı böyükdür. Bu barədə çoxlu hədislər vardır.

Görəsən, nə üçün Quran aşağıdakı işlərə həsr olunmuşdur?!

-Quranın cümə axşamları qəbiristanlıqlarda oxunması;

-Oruc tutanların baş qatmaq və vaxt keçirmək üçün “Quran” oxuması;

-Məscidlərin küncündə yerləşdirilməsi;

-Evlərdə mebelin başına qoyulması;

-Uşaqlara göz dəyməməsi üçün dua yazılması;

-Küçələrdə dilənmək üçün “alət” kimi istifadə edilməsi;

-Körpələrin qundaqdakı zinətinə çevrilməsi;

-Səfərə çıxanların yükü;

-Cin vuranların silahına dönməsi;

-Toylarda gəlinlərin boyunlarından asılması;

-Qadınların bilərziyini əvəz etməsi;

-Şadlıq məclislərində zinət olması;

-Kitab satıcılarının sərmayəsi və s...

Ürək yanğısı ilə demək olar ki, Quran bu gün şer, roman və nağıl kitablarından da aşağı səviyyəyə enmişdir. Əgər bu şerlərdən biri oxunsa, gözlərin, qulaqların və ürəklərin diqqəti həmin şerə yönələr!...

Görəsən, bu bədən üzvləri hansı faydaya çatacaq?! Qiyamətdə cansız əşyalar, hətta bədən üzvlərimiz belə bizdən şikayət edəcəkdir:

حَتَّى إِذَا مَا جَاؤُوهَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَيْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
«Nəhayət onları Cəhənnəmə gətirdikdə qulaqları, gözləri və dəriləri onların əleyhinə (dünyada) etdikləri günahlara görə şəhadət verəcəkdir. Onlar öz dərilərinə deyəcəklər: Nə üçün bizim əleyhimizə şəhadət verirsiniz? (Dəriləri) cavab verəcək: Bizi dilə gətirən Allahdır. O, hər şeyi danışdırmağa Qadirdir. Hamınızı ilk dəfə yaradan Odur və indi (də) Ona tərəf qaytarılırsınız.»¹

Həmçinin Axirətdə Quran bizdən gileylənib fəryad edəcək: “Mən o kəslərdən gileylənirəm ki, Məni kənara atıblar, Mənə heç nəzər də salmırlar. Mən o kəslərdən gileylənirəm ki, Məni ancaq əzbərləyirlər, nə mənasını bilirlər və nə də Məndə yazılanlara əməl edirlər. Ancaq öz istəklərinə çatmaq və savab qazanmaq üçün Məni saxlayırlar.” Furqan surəsinin 30-cu ayəsində belə buyurulur:

وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا
«Və (həmin gün) Allahın Peyğəmbəri deyəcəkdir: Ey mənim Rəbbim! Həqiqətən, mənim qövmüm (peyğəmbərliyin əvvəlindən dünyanın sonuna kimi gəlib-getmiş müsəlmanlar) bu Quranı tərk etdi (və Ona əməl etməkdən üz döndərdi).»

Bu ayədən görünür ki, Peyğəmbər (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm), müsəlmanların Quranı tərk etməsindən nə qədər narazıdır.

İslamda hər bir şeyin haqqı vardır. 10-cu Məsum¹ İmam Rza (ələyhissəlam) buyurur: “Gözün haqqı naməhrəmə baxmamaq, dilin haqqı qeybət və yalan danışmamaq, əlin haqqı oğurluq etməmək, ayağın haqqı isə haram yerlərə getməməkdir. Namazda isə Quran oxumağımızın səbəbi odur ki, O, öz haqqından məhrum edilməsin. Quranın haqqı isə 3 hissədən ibarətdir:

1) Üzündən diqqətlə oxumaq.

2) Ayələr üzərində düşünmək.

3) Quranın buyuruqlarına əməl etmək.”

Ən böyük möcüzə
Quran əbədidir. Kimsə Onun sirlərinin nəhayətinə çatmaq gücündə deyil. Bu İlahi Kitabda hər kəsin faydalana biləcəyi bitib tükənməyən mənalar var.

Quran son səmavi müjdədir. O, yalnız bir Kitab deyil, həm də Peyğəmbərin (sal­ləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) peyğəmbərliyini isbat edən bir nişanə və ən üstün möcüzədir. Elə buna görə də Quranın möcüzəliyi İslamın erkən çağlarından müsəlman və qeyri-müsəlmanların diqqətini cəlb etmişdir. Onun ecazkarlığı dərin məzmun, elmi nöqtələr, qeybdən verilən xəbərlər və s. kimi fərqli yönlərə malikdir.

Əgər biz dünyanın bütün nöqtələrində olan kitablara müraciət etsək, Qurana tay heç bir kitab tapa bilmərik.

Quran Özünün möcüzə olduğunu iddia edərək belə buyurur:

قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَـذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا
«De: Şübhəsiz, əgər insan və cin tayfası bu Quranın (kəlmə və məna baxımından) bənzərini gətirmək üçün bir yerə toplaşsa, hətta bir-birlərinə kömək və arxa olsalar belə, onun bənzərini gətirə bilməzlər.»¹

Həqiqətən də indiyə kimi heç bir canlı Quranın bənzərini gətirə bilməmişdir.

Bir neçə hədis
Əziz Peyğəmbərimiz (salləllahu ələyhi və əlihi və səlləm) Quran barəsində buyurur:

-“Allah bütün varlıqlardan üstün olduğu kimi, Quran da digər kəlamlardan üstün və fəzilətlidir.”

-“Quran elə bir sərvətdir ki, nə Ondan artıq sərvət var, nə də Ondan sonra yoxsulluq.”

-“Ən doğru söz, ən mötəbər kəlam, hikmətli nəsihətlər və ən gözəl əhvalatlar Allahın kitabındandır.”

-“Dəmir pas atdığı kimi, qəlblər də daşlaşaraq məhv olur. Bundan yaxa qurtarmaq istəyirsinizsə, Quran oxuyun və ölümü xatırlayın!”¹

Qurani-Kərimi oxumaq, Onu öyrənib və öyrətmək mühüm işlərdən hesab olunur. Bu barədə iki hədisi diqqətinizə çatdırırıq:

İslam Peyğəmbəri (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) buyurub: “Sizlərin ən yaxşısı o kəsdir ki, Quranı öyrənə və (onu başqasına) öyrədə.”

Başqa bir hədisdə Salmana tövsiyə edərək belə buyurur: “Ey Salman, Quran oxumağı sənə tövsiyə edirəm, çünki Quran oxumaq günahların kəffarəsidir (yəni günahları yuyub aparır).”

Elə buna görə də Qurani-Kərimi yalnız yas məclislərinə, qəbristan əhlinə aid etmək və yaxud büküb evlərdə qoymaq yox, əksinə onu oxuyub, göstərişlərinə əməl etmək vacibdir.

İmam Əli (ələyhissəlam) buyurur: “Övladın atanın üzərində olan haqqı ona gözəl ad qoymaq, düzgün tərbiyə etmək və Quran öyrətməkdən ibarətdir.”²

Ey ziyalı həmdərdim, müsəlman həmdinim, hörmətli həmvətənim!

Bizim məsuliyyətimiz eynidir! Düşmən bizi məhv etmək üçün hansı yolu seçib? O, bizi dinimizdən uzaqlaşdırmaq fikrindədir. Əgər bizi bədbəxt etmək üçün bu yolu seçmişlərsə, demək, biz də xoşbəxt olmaq üçün həmin yolu getməliyik. Bəli, məhz düşmənin uzaqlaşdırdığı yola qayıtmaq!

Quranı qəbristanlıqdan çıxarıb, dirilər üçün həyata qaytarmaq! Allahın Kitabını rəflərdən endirib, sinif otaqlarına aparmaq!

Düşmən Quranı məhv edə bilməyib. Lakin Onu bağlı saxlamağı bacarıb. Onu açmaq və oxuyub əməl etmək lazımdır!

O günü görəcəyikmi ki, məktəblərdə Quran da bir dərslik olsun? O günü görəcəyikmi ki, alimlik dərəcəsi almaq üçün Quranı oxumaq zəruri olsun?