Müəllifin vəsaiti hesabına nəşr olunur Əsəri Azərbaycan ea tarix İnstitunun
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
əhəmiyyətinə malik olan qaladan, ətrafında olan kiçik təpələr isə əhalinin ümumi yaşayış məskəni olmuşdur 154 . Arxeoloqların fikrinə görə mərkəzi təpə keçmişə (e. ə. IX əsrdə) öz dövrünə görə çox mühüm strateji, hərbi və iqtisadi əhəmiyyətə malik möhtəşəm bir qala olmuşdur. Həsənlu təpəsi Manna ərazisinin mərkəzi hissəsində yerdəşdiyinə görə dağıdıcı hücumların əsas hədəfini təşkil edirdi. İkinci bir tərəfdən Urmu gölü hövzəsində olan rayonlar iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə qonşu rayonlara nisbətən çox irəlidə gedirdi. Xüsusilə bu rayonda hərbi əhəmiyyətə malik olan atçılıq başqa təsərrüfat sahələrinə görə artıq dərəcədə inkişaf etmişdi 155 . Atropatenin bir sıra rayonları, o cümlədən müasir Təbriz, Marağa, Sarab, Ərdəbil, Xoy, Maku, Mərənd və s. əkinçilik, bağçılıq və maldarlıq üçün olduqca əlverişli idi. Assur çarı II Sarqon Mannaya olan hücumu zamanı Tarmakis qalasını işğal etdikdən sonra (714 e. ə.), orada öz ordularını at, habelə un, çaxır və digər ərzaq malları ilə təmin etmişdir. Urmu gölünün cənub-şərq rayonları sənətkarlıq nöqteyi-nəzərdən də inkişaf etmişdir. Belə ki, Urartu çarı Muzazir (Musasır) məbədinin tayını tikdirdikdə Manna sənətkarlarından istifadə etmişdir 156 . Yuxarıda göstərilən faktlardan məlum olur ki, eramızdan əvvəl I minilliyin başlanğıcından etibarən Urmu gölü ətrafında olan ərazidə şəhər və şəhər həyatı yaranmağa başlamışdır. Demək olar ki, qədim Atropatena ərazisində şəhər həyatı eramızdan əvvəl I minilliyin əvvəllərindən etibarən Manna dövlətinin ərazisində əmələ gəlmişdir. Qədim Azərbaycan tayfalarının birləşməsində, habelə bu tayfaların iqtisadi, ictimai, mədəni və şəhər həyatının yaranıb inkişaf etməsində Maina dövlətinin böyük rolu olmuşdur 157 . Manna dövlətinin ərazisində İzirtu, Tarmakis 158 , Tabarmeys, Urmayid, Qazaka, Verra, Aqanzana, Artabed və s. şəhərlər meydana gəlib inkişaf etməyə başlamışlar. Manna dövlətinin mərkəzi hissəsini təşkil edən müasir Həsənlu kəndində, Təbriz yaxınlığındakı Təzəkənddə, Əfşar mahalında, Təxt-e Süleyman və Mərənd ətrafında Baruc qalasından əldə edilmiş arxeoloji tapıntılar Atropatena ərazisində qədim şəhərlərin mövcudiyyəti haqqında olan müddəamızı bir daha təsdiq edir 159 . Atropatena ərazisində olan qədim şəhərlərdən biri Təbrizdir. Acıçay sahilində yaranmış bu şəhərin ətrafı qonşu rayonlara nisbətən əkinçilik, bağçılıq, maldarlıq, xüsusilə atçılıq üçün daha əlverişli idi. 154 Ə. Hakimi, M. Rad. Şərh və nəticey-e Kavuşha-e elmi Həsənlu (Sulduz) Güzareşhay-e bastanşünasi, 1-ci cild, Tehran, 1329, s. 24 – 25. 155 И. Алиев. История Мидии, Баку, 1960, с. 168 - 183 156 Ə. Hakimi. M. Rad. Göstərilən əsəri, s. 20 – 30. 157 И. Алиев. История Мидии, Баку, 1960, с. 168 158 И. М. Дьяконов. История Мидии. М.-Л. 1956, с. 216. 159 Ə. Hakimi, M. Rad. Gəzarəşha-e bostanşünasi...., 3-cü cild (Kavuşhay-e Həsənlu), Tehran, 1329. Təbriz şəhəri hələ qədim dövrlərdən beynəlxalq ticarət karvan yollarının düyün nöqtəsini təşkil edirdi. Beləliklə, iqtisadi inkişaf baxımından belə bir əlverişli ərazidə şəhər həyatının yaranıb inkişaf etməsi təsadüfi deyildir. Təbriz şəhərinin qədim tarixinin öyrənilməsinə dair ən qiymətli tarixi sənəd II Sarqonun assur dilində yazılmış kitabəsidir. II Sarqon indiki Süleymaniyyə məntəqəsindən Mokri Kürdüstanına daxid olur. II Sarqon Urmu gölünün cənubunda olan nahiyələri, o cümlədən Parsua əyalətini işğal edib gölün şərqi ilə irəliləyərək Tarmakis və yaxud Tarui qalasına gəlib çatır. Ümumiyyətlə, Sarqon Manna ərazisinə hücum edən zaman burada olan 21 qala - şəhərin adını çəkir. Divarları 120 sıra kərpiclə hörülmüş bu dövrün şəhərləri darvaza, bürc, bağ və üzümlüklərlə örtülmüş gözəl yaşayış evlərinə də malik idi; həmin tikintilər misli görünməmiş sütunlar və taxta tavanlarla bəzədilmiş idi. II Sarqon Sobi qalasına yaxınlaşır. Uşkaya divarlarının qalınlığı 8 ərşə bərabər idi. Bütün Urartu süvari ordu hissəsinin minik atlarının bəslənilməsində bu mahal şöhrət qazanmışdı. Bu peşə ilə yalnız qullar deyil, azad şəxslər də məşğul olurdular. Buraya Urartu ordusundan ötəri əhalidən vergi kimi yığılmış və sınaqdan keçirilmiş atlar gətirilirdi. II Sarqon Uşkayanı işğal etdikdən sonra həmin dövrdə Urartu çarı Rusanın ilxı mərkəzi olan Aniaştaniyanı zəbt etməyə başlayır. Uşkayada olduğu kimi burada da atçılıq təsərrüfatı əsas rol oynayırdı. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi həmin təsərrüfatda olan atlar çar təsərrüfatında deyil, ancaq əhalidən yığılmış vergilər nəticəsində toplanır və çar alayları üçün sınaqdan çıxarılıb bəslənilirdi. Aniaştaniyada atçılıq təsərrüfatı ilə bilavasitə əlaqədar olaraq çoxlu arpa və saman anbarları var idi. Həmin anbarlar əhalidən natural formada zorla yığılmış məhsulla doldurulurdu. II Sarqon Uşkaya və Aniaştaniya qalalarını işğal etdikdən sonra Tarmakis istehkamını almağa cəhd göstərir. O (Sarqon) yazır: ―Tarmakis qalalarının divarları ikilaylı idi, burada Fərat çayı kimi geniş xəndəklər qazılmış və onun ətrafı isə qalın meşəliklərlə örtülmüşdür. Buranın binalarının tavanları sidr ağaclarından tikilmişdir. Tarmakisdə müdafiə əhəmiyyətli istehkamlar vardır. Xüsusilə burada yaradılan sədlər daha möhkəmdir. Dövlət qoşunlarının ehtiyat hissəsi də burada yerləşir, eyni zamanda onların atları da burada bəslənir. Ətraf rayonların sakinləri mənim qorxumdan buraya toplanmışdılar. Mən Tarmakis istehkamına hücum edən zaman əhali buranı da tərk etməyə məcbur olub, susuz çöllərə qaçmaqla canlarını qurtarmağa səy göstərirdi (Çox güman ki, Sarqon susuz olan çöllər dedikdə Muğan səhrasını nəzərdə tuturmuş - A. F.). Mən bu mahalı ələ keçirdim və müdafiə əhəmiyyətli istehkam halına salınmış yaşayış yerləri arasında döyüşə başladım. Həmin qalaların möhkəm divarlarını bünövrəsinə qədər uçurub yerlə yeksan etdim, qala daxilində olan yaşayış yerlərinə od vurdum, eyni zamanda sakinlərin külli miqdarda mövcud olan azuqələrini də yandırdım. Arpa ilə ağzına qədər doldurulmuş anbarları açıb saysız- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|