I. Tərbiyəçinin vəzifələri haqqında
1) Tərbiyəçi özünün vəziyyətinə görə uşaqlərin yanında onların valideynlərini əvəz etməlidir.
3) Tərbiyəçi adı onları həmçinin məcbur edir ki, öz uşaqlərinin cəmiyyətin faydalı üzvləri kimi böyütmələrinə səy göstərsinlər; bunun üçün də onlar gəncliyin ictimai vəzifələri izləmələrini rəğbətləndirməli, uşaqlərin idrakını inkişaf etdirməli, onlara düşündükləri kimi də ağıllı, təmiz, xeyirxah olmağı öyrətməlidirlər. Və yazılmış elmləri gəncliyə elə mənimsətməlidirlər ki, onlar ümumi həyatda gərəkli olsunlar.
II. Tərbiyəçinin keyfiyyətləri haqqında
Tərbiyəçinin xeyirxah keyfiyyətinin mahiyyəti:
1. Xeyirxahlıq
5) Öz evində o sülhsevər, vicdanlı, saf olmalı, hamıya mehribanlıq, xeyirxahlıq münasibəti göstərməli, onların xidmətində dayanmalıdır.
6) Xüsusilə o, başqalarına şər atmaqdan, yalan danışmaqdan, and içməkdən... böhtan atmaqdan və ədəbsiz sözlər işlətməkdən, əxlaqsız qadınlarla ünsiyyətdən uzaq olmalıdır.
2. Tərbiyəçinin sevgisi
1) O, bütün uşaqlərə ata münasibəti, ata məhəbbəti ilə, başqa sözlə, nəvazişlə, böyük sevgi ilə yanaşmalıdır.
2) O, uşaqlərlə rəftarında səmimi, mehriban və təvazökar olmalı və onların bağçaə gəldikləri vaxtda, yaxud Tərbiyəçinin təkliflərini, məsləhətlərini dərhal anlamadıqları zaman peşimançılıq çəkmələrinə, pərt olmalarına yol verməməlidir.
3) Tərbiyəçi uşaqlərin xoşladıqları şeyə diqqət yetirməyə imkan verməlidir. Bu zaman onlar bağçaə tez-tez, həvəslə, səylə gəlir və Tərbiyəçi də onları sevir.
4) Sevgi adi uşaq sevgisi deyil, daimi və əhəmiyyətli vasitələri özündə birləşdirən sevgi olmalıdır. O, uşaqların valideynlərinin var–dövlətinə, firavan həyatına əsaslanmamalı, uşaqların əxlaqı, tərbiyəsi, səyi, çalışqanlığı üzərində qurulmalıdır.
3. Cəsarət
Tərbiyəçi süst, tutqun, qaş-qabaqlı, yaxud yalnız uşaqları tərifləmək üçün gərəkli, soyuqqanlı olmamalıdır. O, özlərini yaxşı aparan, nəvazişli, inandırıcı sözləri ilə başqalarını ruhlandıran uşqaları tərifləməlidir.
4. Səbr
1) Tərbiyəçinin məşğələ dediyi uşaqlər içərisində tənbəl, fərsiz, çevik və inadkar uşaqlar olduqda və valideynlər bunların hamısını onun fəaliyyəti ilə əlaqələndirdikdə Tərbiyəçi səbrli olmalı, təmkinini pozmamalıdır.
2) Tərbiyəçi təsəvvür etməlidir ki, o, çox zəhmətli, əzablı işlər üçün yaranmışdır.
5. Səy
1) O adam səy göstərir ki, o, nə üçün, nəyə işlədiyini yaxşı bilir, heç nədən, heç bir çətinlikdən çəkinmədən məqsədinə çatmağa ciddi cəhd edir. Tərbiyəçidə səy son dərəcə güclü olmalıdır ki, o, şəxsi timsalında bu keyfiyyəti uşaqlərində də aşılaya bilsin.
2) Əgər Tərbiyəçi ən adi, kiçik səbəb üzündən bağçain mənafeyini güdmürsə, yaxud tez-tez gecikirsə və ya lazım olmayan vaxtda öyrətməyə başlayırsa, yaxud məşğələ keçmək əvəzinə özünün ev işləri ilə məşğul olursa, uşaqlər də onun kimi işə can yandırmayan, başısoyuq olur, bağçaə gec gəlir, oxumağa səy göstərmir, yaxud da bağçadən tamam uzaqlaşırlar.
3) Tərbiyəçi özünün başısoyuqluğu ilə valideynlərin etimadını, uşaqların məhəbbətini və özünün qazancını itirir...
Görkəmli pedaqoq F.İ.Yankoviçin qeyd etdiyi bu keyfiyyətlərdən bu gün də faydalanmalı cəhətlər çoxdur.
Bəzi müəlliflər peşə keyfiyyətləri dedikdə, Tərbiyəçinin malik olduğu bütün xüsusiyyətləri–şəxsi keyfiyyətlərini, peşə bacarıq və qabiliyyətlərini, peşə etikasını, pedaqoji ünsiyyətini, pedaqoji texnikanı və s. hamısını bura daxil edirlər. Bəzi müəlliflər isə Tərbiyəçinin peşə keyfiyyətlərinə yalnız şəxsi psixoloji keyfiyyətlər zəminində olan keyfiyyətləri daxil etməklə, onların şəxsiyyəti xarakterizə edən keyfiyyətlər olduğunu göstərirlər.
Bu sahədə bir sıra maraqlı və sanballı tədqiqatlar aparmış V.A.Slastenin isə Tərbiyəçilər üçün aşağıdakı bir sıra peşə keyfiyyətlərinin vacibliyini göstərir:
uşağa maraq və sevgi pedaqoji fəaliyyətdə əks olunan tələbat kimi;
ədalətlilik;
pedaqoji sayıqlıq və müşahidəçilik;
pedaqoji talant;
pedaqoji təxəyyül;
ünsiyyətlilik;
tələbkarlıq, inadkarlıq, aydın məqsədi olma;
təşkilatçılıq bacarığı;
təmkinlilik və möhkəmlik;
peşəkarlıq bacarığı.
M.Ə.Həmzəyev problemə bir qədər geniş aspektdən yanaşaraq pedaqoji fəaliyyət zamanı Tərbiyəçinin malik olduğu keyfiyyətləri onun şəxsiyyətinə daxil edir və bu keyfiyyətlərin aşağıdakılardan ibarət olduğunu göstərir: 1) öz fənninə dərindən yiyələnmək; 2) idrak nəzəriyyəsini və pedaqoji elmi mükəmməl əxz etmək; 3) ayrı-ayrı anlayışlar arasındakı əlaqə və münasibətləri açmağı bacarmaq; 4) uşaqləri fəallaşdırmaq məqsədilə müxtəlif kommunikativ vasitələrdən istifadə edə bilmək.
Müəllif bunlarla bərabər, digər bir sıra keyfiyyətlərin–dözümlülük, təvazökarlıq və özünə qarşı tələbkarlıq, uşaqlara məhəbbət, seçdiyi ixtisasa maraq, pedaqoji bacarıq və vərdişlərə malik olmaq, pedaqoji qabiliyyətlər və s. olmasını da zəruri hesab edir.
İbn Akninə görə, Tərbiyəçi aşağıdakı yeddi keyfiyyətə malik olmalıdır:
Məşğələ dediyi fənni mükəmməl bilməlidir.
Hərəkətləri biliyinə uyğun gəlməlidir.
Təhsil üçün nəmərdən imtina etməlidir.
Uşaqlərlə öz övladları kimi rəftar etməlidir.
Biliyinə və ona uyğun olaraq, hərəkətinə dərin inamı olmalı, eyni zamanda bu inamı uşaqlərinə aşılamalı və bununla da onlara xoşbəxtliyin yolunu göstərməli.
Uşaqlərinə qarşı xeyirxah və səbrli olmalı.
Tədris planını uşaqlərin əqli qabiliyyətinə uyğun olaraq, ardıcıllıqla tətbiq etməlidir.2
Bunların hər biri müasir Tərbiyəçi üçün zəruri keyfiyyətlər olsa da, müəllif onları, yəni Tərbiyəçinin əxlaqi, mənəvi keyfiyyətlərini də, didaktik bacarıq və qabiliyyətlərini də, ümumi mədəniyyət göstəricilərini də ümumiləşdirərək peşə keyfiyyətləri kimi təqdim edir. Belə olduqda konkret olaraq belə bir suala cavab axtarmalı oluruq ki, Tərbiyəçinin peşə keyfiyyətləri hansılardır?
Pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Vəli Əliyev Tərbiyəçilərin peşə keyfiyyətlərini aşağıdakı qruplar üzrə təsnif edir:
Dostları ilə paylaş: |