MühaziRƏ 1 Mülkü müdafiənin əsasları, qüvvə və vasitələri

RƏD-ə qoyulan əsas tələblər. RƏD-in proyektinin hazır­lan­­ma­sı mürəkkəb və məsuliyyətli iş­dir. Əsas diqqət onun yer­ləş­ə­cə­yi yerin və avadanlığın seçil­mə­si­nə verilməlidir. Onlar radioaktiv şü­alanmanın təsirini 500-1000 də­fəyə qədər azaltma­lı, kimyəvi təh­lükəli obyektlərdə qəzalar za­ma­nı mühafizə etməli, bir sıra tə­bii xarakterli FH: tufan, boran, qa­sır­ğa və s. zamanı insanların hə­ya­tını xilas etməyə yardımçı ol­ma­lı­dır. Ona görə də onları insan­la­rın iş və yaşayış yerlərinə yaxın in­şa etmək lazımdır.

Şəkil 3.4. Kərpic və ya daş evin RƏD üçün hazırlanması:
1 – süzgəcli və qapaqlı hava borusu; 2 – pəncərənin kərpic və ya daşla hörülməsi; 3 – 30-40 sm hündürlüklü torpaq qatı; 4 – tikilinin bərkidici raması; 5 – bərkidilmiş qapı.

RƏD 20 kPa izafi təzyiqə davam gətirməlidir. Azərbay­can Res­­publikasında fəaliyyət göstərən normativ sənədlərə əsasən RƏD aşağıdakı parametrlərə cavab verməlidir:

- optimal yerləşmə, yəni sığınacağa ehtiyacı olan insanla­rın ən sıx yerləşdiyi ərazidə olmalıdır;
- əsas zədələyici amillərin təsirini lazımi dərəcəyə qədər azal­­dan quruluşa malik olmalıdır. Bu paramert hər RƏD üçün fər­didir;
- keçid dəhlizlərinin lazımi dərəcədə olması, belə ki, onlar nə qədər kiçik olarsa, əlaltı vasitələrlə onları qapatmaq asan olur;
- yeraltı suların səviyyəsi nəzərə alınmalıdır. Belə ki, RƏD-in su basmaması üçün elə yer seçmək lazımdır ki, yeraltı suların ax­ma səviyyəsi 20 sm-dən çox olmasın.
RƏD tikililərdə tranzit qaz, su istilik sistemi xətləri ol­ma­ma­lı­dır. RƏD-də minimal yolverilən hündürlük olmalıdır. Bir­mər­tə­bə­li RƏD-in hündürlüyü 1,9 m-dən az olmamalıdır; ikimərtəbəli RƏD 2,2 m, üçmərtəbəli isə 2,8 m hündürlüyündə olmalıdır. Daldalanan hər insana 0,5 m² sahə düşür. Girişin eni 0,8 m-dən çox ol­ma­ma­lı­dır. 50 nəfərlik RƏD-də bir giriş olur, qəza çıxışının qapadıcı qa­pa­ğının (lyuk) ölçüsü 0,7×1,5m olur.Çirkli paltarların saxlanması üçün otaq girişlərin birində təşkil edilir.
Hər bir RƏD üçün vacib təşkili hissələrindən biri ven­til­ya­si­ya sistemidir. Ventilyasiya ya təbii, ya da məcburi qaydada apa­rı­lır. Ventilyasiya sistemlərinin filtrasiyaedici elementləri­nin iş əm­sa­lı 0,8-dən az olmamalıdır.
Mühafizə xüsusiyyətlərinə görə RƏD növləri aşağıdakı­lar­dır:
- sülh dövründə sənaye konstruksiyalarından inşa edilmiş RƏD;
- hücum təhlükəsi zamanı əlaltı vasitələrdən inşa edilmiş RƏD;
- təsərrüfat tikililərində quraşdırılmış RƏD;
- yaşayış binalarında quraşdırılmış RƏD.
RƏD-in maksimal tutumu 1000 nəfər, minimal isə 50 nəfə­rə­dək olur. RƏD-də aşağıdakılar mütləq olmalıdır:
- ventilyasiya;
- işıqlandırma;
- su ehtiyatı (günə-3 litr).
Təbii ventilyasiya havasorucu şaxtalar vasitəsilə təmin olu­nur. Hava verilməsi üçün dəlik otağın aşağı hissəsində, havanın çıxması üçün isə sorucu şaxta yuxarı hissədə quraşdırı­lır. Yaşayış evlərində isə ventilyasiya kanalları və tüstü bacala­rın­dan istifadə edi­lir. 50 nəfərlik RƏD-də sadə tipli məcburi ventilyasiya quraş­dı­rı­lır­. Bu zaman adambaşına düşən hava miqdarı 3 m³/saat plan­laş­dı­rılır (əl ventilyatorları vasitəsilə).
RƏD sığınanların tənəffüs üzvlərini torpağa düşən radioaktiv tozdan mühafizə edir (nüvə silahı partlayışı zamanı və ya atom stan­siyasında qəza zamanı yaranan radioaktiv aerozol buludundan çö­küntü), radioaktiv aerozol və qazlardan çox zəif dərəcədə mü­ha­fi­zə edir. Bundan başqa RƏD filtrləri GTZM (güclü təsirli zə­hər­lə­yi­ci maddələr) mühafizə etmir. Ona görə də hava radioaktiv qaz­lar, aerozollar, GTZM ilə çirkləndikdə RƏD-də tam izolyasiya re­ji­mi tətbiq edilir, daldalananlar isə fərdi mühafizə vasitələrindən is­tifadə edirlər.
İstilik sistemi binanın istilik sistemi ilə ümumi olur, lakin yer­li olaraq söndürmək üçün qurğu quraşdırılır. Su təchizatı ya əra­zidəki su kəmərindən, ya da binanın ümumi kəmərindən çəkilir, adam­ba­şı­na su sərfi bir gündə 25 litr hesablanır. Su kəməri olmadıqda RƏD-də adambaşına gündə 2 litr hesabı ilə içməli su bakları yer­ləş­dirilir.
Kanalizasiya sistemi olan binalardakı RƏD-də kanalizasiya tullantılarının ümumi sistemə axıdılması ilə normal tualet şəraiti ya­radılır. 20 nəfərə qədər tutumu olan sığınacaqlarda belə imkan yoxdursa, xüsusi səyyar qablardan istifadə edilir.
RƏD xüsusi işarələrlə işarələnir və onların yerləşdiyi yerin istiqamətləri xüsusi nişanlarla göstərilir.