Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Zaman və koordinat üçün Lorens çevrilmələri və onlardan alınan nəticələr. Eynşteynin postulatları fəza, zaman və hərəkətin xassələri haqqında təsəvvürlərə əsaslı surətdə yenidən baxılmasını tələb edirdi.

Iki postulata əsaslanaraq Eynşteyn 1905-ci ildə Lorens çevrilmələrini çıxardı (klassik elektrodinamika tənlikləri- Lorens-Maksvell tənliklərinin bu çevrilmələrə nəzərən öz formasını saxladığı və Lorensin 1904-cü ildə aldığı çevrilmələr). Onları Qaliley çevrilmələrinə oxşar şəkildə
yazaq:

x  x'Vt' ,
x' x  Vt ,


y  y',
y' y,


z  z';
z' z;
t  t'Vx' / c² 
t' t  Vx / c² 

(8.1)
(8.2)

burada   V / c 1 ,
  1   ² ^{1/ 2} . Yavaş baş verən

hərəkət üçün,

V  c,   0,  1, V / c²  0 olduqda

Lorens çevrilmələri Qaliley çevrilmələrinə çevrilir. (8.1) və (8.2) ifadələrindən istifadə edərək göstərmək olar ki, Lorens

12
çevrilmələrində məsafə dəyişir, yəni l₁₂  l ^'
, burada

^l12

l
' 12
^ (8.3)
 (8.4)

Bu effekt uzunluğun lorens qısalması adlanır.
Lorens çevrilmələrində dəyişməz (invariant) qalan hadisələr arasındakı intervaldır

S₁₂  (8.5)

3. 
   Relyativist impuls. Işıq sürəti c ilə müqayisədə nəzərə alınmayacaq dərəcədə kiçik olan (v/c → 0) v sürəti ilə hərəkət edən cismin hərəkətinin öyrənilməsi zamanı qeyri-relyativistik yaxınlaşma yer alır. Bu halda kütlə m cismin-makroskopik
   

obyektlərdə_→n tutmuş atom və elementar zərrəciklərə qədər-
ətalət ( F  ma^→ və ya p^→  mv^→ ) və qravitasiya

( F  GmM / r ²
) xassələrini müəyyən edir. O cisimdəki

madənin miqdari ölçüsünü müəyyən edir. Bu yaxınlaşmada (v/c → 0) kütlənin saxlanılması və additivliyi qanunları ödənilir: Izolə edilmiş cisimlər sisteminin kütləsi zaman keçdikcə dəyişmir və bu sistemi təşkil edən cisimlərin kütlələri cəminə bərabərdir.
Cisimlərin nisbətən böyük sürətlərdə baş verən hərəkətlərinin öyrənilməsi zamanı, cisimlərin kütləsinə olan baxışlar dəyişdi. Məsələn, XIX əsrin sonunda maqnit və elektrik sahələrində elektronların hərəkəti öyrənilirdi. Elektron (yükü e, kütləsi m) vakuum borusunun katodu ilə anodu
mv² _

arasındakı U potensiallar fərqini keçərək eU
2
kinetik

enerjisini və
v  sürətini alır. Bu yalnız nisbətən kiçik

U gərginliklərində, v/c << 1 olduqda müşahidə olunur.

Gərginliyin sonrakı artımı zamanı elektronların sürəti
U ^{1/ 2} -yə

mütənasib deyil, daha zəif artır və asimptotik olaraq işıq sürətinə yaxınlaşır.
Bu fakt 1898-ci ildə alman alimi V.Kaufmanı belə nəticəyə gətirdi ki, elektronun sürətinin artması ilə onun kütləsi artır.