MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq İpək Yolu
- Açar sözlər
Beynəlxalq İpək Yolu 42 sürən ağır blokada Ģəraiti Naxçıvanın və naxçıvanlıların iradəsini qıra bilməmiĢ, əksinə daha da mətinləĢdirmiĢdir. Açar sözlər: Azərbaycan,Naxçıvan, Ġpək yolu, ticarət Tezislər 43 TARĠX, ARXEOLOGĠYA VƏ ETNOQRAFĠYA NAXÇIVAN AZƏRBAYCANDA DÖVLƏTĠN YARANMASINADƏK OLAN DÖVRDƏ (ən qədim zamanlardan – e.ə. IV minilliyədək) ĠSMAYIL HACIYEV AMEA Naxçıvan Bölməsi ismayil_haciyev@yahoo.com Naxçıvan ərazisi ən qədim insanların yaĢadığı bir bölgə olmuĢdur. Son illərə qədər Qazma mağarasından əldə edilmiĢ maddi-mədəniyyət nümunələri əsas götürüldüyündən Naxçıvan ərazisində insanların 80-90 min il bundan əvvəl məskunlaĢması deyilirdi. Arxeoloji tədqiqatlar müəyyən etdi ki, Naxçıvan ərazisində insanların məskunlaĢması aĢağı paleolit dövrünə, təxminən 500-300 min il bundan əvvələ aid edilir. Tədqiqatlarla sübut edilmiĢdir ki, qədim Qazma sakinləri qəbilə icmalarının yaranması ərəfəsində olmuĢdur. Qəbilə icması ibtidai sürüyə nisbətən irəliyə doğru bir addım olub, insanların həyatında bir sıra yeniliklərlə müĢayiət olunurdu. Qəbilə icmasının ilkin dövründə qadının rolu yüksək olduğuna görə, bu dövr matriarxat – ana xaqanlığı dövrü kimi də xarakterizə olunur. Naxçıvanın təbii-coğrafi Ģəraiti, orta paleolitə aid abidələrin aĢkar edilməsi burada yuxarı paleolit və mezolit dövründə də həyatın davam etməsini, ilk nəsli quruluĢun meydana gəlməsini söyləməyə əsas verir. ―Neolit inqilabı‖ (e.ə. VIII – e.ə. VI minillik) ilə insanların təsərrüfat həyatında böyük bir hadisə baĢ verdi, istehlak təsərrüfatından istehsal təsərrüfatına keçid yarandı. Naxçıvan ərazisində hələlik neolitin orta və son dövrünə aid tapıntılar əldə edilmiĢdir. I Kültəpə bütün Qafqazda ―neolit inqilabı‖nın ilk abidəsi kimi tanınır. Kültəpə abidəsinin Qafqazda ilkin istehsal təsərrüfatı ilə bağlı ən qədim yaĢayıĢ yeri olması təsdiq edilir. Azərbaycanda eneolit dövrü e.ə. VI-IV minilliyin ortalarını əhatə edir. Çox maraqlıdır ki, Azərbaycanda son neolit və eneolitin tarixinin öyrənilməsi I Kültəpə abidəsindən baĢlanır. Naxçıvanın unikal abidələrindən olan Duzdağ da eneolit dövrünə aid edilir. Duzdağ dağ-mədən sənayesinin meydana gəlməsinin ilkin dövrünü əks etdirməklə, istehsal təsərrüfatının daha da inkiĢafını sübut edir. Azərbaycanın eneolit abidələri həmin dövrdə mövcud olan ictimai münasibətləri əks etdirməklə eyni zamanda, onun qonĢu mədəniyyətlərlə əlaqələrini də aĢkar etmiĢdir. Ubeyd tayfalarının Azərbaycan ərazisinə miqrasiyası Naxçıvanı da əhatə etmiĢdir. Ġlk tunc dövrünün yaranması ilə yeni ictimai münasibətlərin təĢəkkülü də geniĢlənir. Bu dövr Azərbaycanda Kür-Araz mədəniyyəti ilə xarakterizə Beynəlxalq İpək Yolu 44 olunur. Ġlk tunc dövrünə aid I Kültəpə ilə yanaĢı II Kültəpə, AĢağı DaĢarx, Ovçulartəpəsi və s. nekropollar qeydə alınmıĢdır. MəĢhur Gəmiqaya təsvirlərinin xronologiyasında da eneolit və ilk tunc dövrünə aid piktoqramlar mühüm yer tutur. Ġlkin tunc dövründə Azərbaycanda dövlətin formalaĢmasının baĢa çatması üçün Ģərait meydana gəlmiĢdir. Naxçıvana aid materialların nəzərdən keçirilməsi göstərir ki, bölgə bu prosesdə fəal rol oynamıĢdır. Açar sözlər: Arxeoloji tədqiqatlar, Qəbilə icması, ―neolit inqilabı‖, I Kültəpə, neolit, eneolit, tunc dövrü GĠLANÇAY KÖRPÜLƏRĠ FƏXRƏDDĠN SƏFƏRLĠ AMEA Naxçıvan Bölməsi hacifexreddin@yahoo.com.tr KeçmiĢdə ticarət karvanlarının, insanların hərəkətini asanlaĢdırmaq üçün və hərbi məqsədlərlə çaylar üzərində körpülər salınırdı. Naxçıvan bölgəsində üzərində çoxlu körpü salınan çaylardan biri də Gilançaydır. 1. Aza körpüsü. Aza və Darkənd kəndlərini birləĢdirən Aza körpüsü qırmızımtıl rəngli yonulmuĢ yerli dağ daĢından beĢ aĢırımlı Ģəkildə inĢa edilmiĢdir. Böyük Ġpək Yolu ilə hərəkət edən ticarət karvanlarına və əhaliyə xidmət edən bu körpünü tikinti texnikasına görə XVI-XVII yüzilliklərə aid etmək olar. 2. Biləv körpüsü. Biləv kəndinin cənubunda, Gilançay üzərində orta əsrlər zamanı inĢa edilmiĢ, uzunluğu təxminən 60 metr, eni 4 metrə yaxın, hündürlüyü 7-8 metr olan körpü Böyük Ġpək yolunun üstündə, mühüm karvan yollarının qovĢağında yerləĢməklə ticarət karvanlarına və yerli əhaliyə xidmət edirdi. Körpünün inĢasını I ġah Abbasla (1587-1629) əlaqələndirirlər. 3. Gilançay körpüsü. Bu körpü əhalinin və ticarət karvanlarının gediĢ - gəliĢini asanlaĢdırmaq məqsədi ilə Ordubad rayonunun Gilançay kəndindən bir az Ģimalda inĢa edilmiĢdir. Hazırda qalan mərkəz dayağına əsasən demək olar ki, körpü möhtəĢəm olmuĢdur. Səfəvilər dövründə inĢa edilmiĢdir. 4. Ələhi körpüsü. Ordubad rayonunun ən ucqar kəndlərindən olan Ələhi kəndindəki bu körpü çatmatağlı formada, kobud Ģəkildə yonulmuĢ boz rəngli dağ daĢından inĢa edilmiĢdir. Ġki aĢırımlıdır. Qərb tağ böyük, Ģərq tağ kiçik ölçülüdür. Körpünün uzunluğu 30 metr, eni 3 metr, hündürlüyü 6,5 metrdir. XVI-XVII əsrlərdə inĢa edildiyi ehtimal olunur. 5. I Bist körpüsü. Bist kəndində dövrümüzədək iki körpü qalmıĢdır. ġərti olaraq I Bist körpüsü adlandırılan körpü qaba Ģəkildə yonulmuĢ boz rəngli dağ daĢından və biĢmiĢ kərpicdən yarım dairə formada inĢa edilmiĢdir. Bir Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|