MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı
Yüklə 7,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
102 çinin, internetdən istifadə edən ödənilmiş proqram məhsullar və ya rəqəmli vəsaitlər daxildir. Hal-hazırda elektron ödəniş siste- minin öz daxilində transformasiya meyli, yəni bankların və digər maliyyə institutlarının öz xüsusi şəbəkələrindən internetə keç- mələri müşahidə edilir. Keçən əsrin 80-ci illərindən başlayaraq, banklar və maliyyə xidmətlərinin digər provayderləri öz aralarında elektron kommu- nikasiya sisteminə keçməyə başladılar. Elektron informasiya ilə mübadilə və yaxud EDİ (Elektronic Date İnterchange) uzun müddətdir ki, banklar və fond birjaları tərəfindən ödənişlərin, qarşılıqlı hesablaşmaların həyata keçirilməsində, səhmlərin və sair qiymətli kağızların alqı-satqısında istifadə olunur. EDİ-nin əsas sistemi olan SWIFT sisteminə dünyanın ən nüfuzlu bankları və maliyyə qurumları daxildir. Gündəlik olaraq bu sistem vasi- təsi ilə trilyonlarla ABŞ dolları həcmində vəsaitlər hərəkət edir. Son illər SWIFT sistemi öz kommunikasiya şəbəkəsini təhlükə siz internet şəbəkəsinə keçirməklə xidmət sferasını daim təkmilləş- dirir. İnternetin meydana gəlməsi maliyyə xidmətlərinin provay- derlərini öz müştəriləri ilə daha aktiv işləməyə, internet kanalları vasitəsi ilə onlara Online (real vaxt rejimində) xidmətlər göstər- məyə məcbur etdi. Real vaxt rejimi çərçivəsində korporativ müştərilər və fiziki şəxslər haqqında məlumatlar əldə etmək, inter- net kanalları vasitəsilə pul vəsaitlərini banklarda yerləşdirmək, valyutanın və qiymətli kağızların alqı-satqısını həyata keçirmək, kreditlər almaq, borcları idarə etmək və s. maliyyə xidmətləri sferasında elektron informasiyanın inqilabiliyini şərtləndirdi. Bu sahədə məsrəflərin müqayisəsi xüsusilə heyrətləndiricidir. Əgər hər hansı bank şöbəsinə bir bank transaksiyası 1,27 ABŞ dolla- rına başa gəlirsə, bankomat üçün bu məsrəf 27,0 sentə, internet üçün isə cəmi 7,0 sentə bərabər olacaqdır. Eyni zamanda bir ticarət tsiklində bütün xidmətləri göstərən broker 150,0 ABŞ dolları haqq tələb edirsə, oxşar ticarət üçün diskont brokeri 69,0 ABŞ dollar, internet brokeri isə 10,0 ABŞ dolları tələb edəcəkdir. Maliyyə xidmətləri bazarında aparılan əməliyyatların xarak- teri və həcmi bu iqtisadi fəaliyyətin lider mövqeyə çıxmasından 103 xəbər verir. Belə ki, BMT-nin YNKTAD konfransının (2002-ci il) qiymətləndirməsinə görə Böyük Britaniyada elektron kommer- siyanın 60%-i maliyyə xidmətlərinin payına düşür. İsveç və Fin banklarının müştərilərinin 40-50%-i on-line (real vaxt) rejimində əməliyyatlar aparırlar. İnternet bankları və brokerlərinin (yəni yerli bank şöbələri olmayanlar) heyrətləndirici müvəffəqiyyətlə- rinə baxmayaraq, maliyyə xidmətləri sferasında elektron infor- masiyanın dominant qüvvəsi kimi, nəhəng ənənəvi banklar və brokerlər qalmaqda davam edirlər. Külli miqdarda resurslara malik olmaqla, onlar yeni elektron ödəniş sistemlərinə investisiya qoyur, internet texnologiyaları sahəsində aparıcı şirkətlərlə port- nyorluq münasibətlərinə girirlər. Maliyyə xidmətlərində elektron informasiyadan aktiv istifadə kommersiya bankları, investisiya bankları, fond birjaları və sığorta şirkətləri tərəfindən istifadə olunan alətlər arasında sərhəd- ləri də “yuyub” aparmışdır. Bu öz növbəsində tənzimləyici orqan- ların işini çətinləşdirmiş və sistemli risklərin idarəçiliyində bu təsisatlar arasında daha sıx koordinasiyanın olmasını zəruri etmişdir. Bir çox inkişaf etməkdə və keçid iqtisadiyyatına malik olan ölkələrdə banklar və digər maliyyə vasitəçiləri SWIFT tipli müxtəlif elektron rabitə sistemlərindən iştirak edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, müştərilərə bilavasitə internet xidmətlərinin satışı üzrə fəaliyyət hələlik morginal xarakter daşıyır. Bununla belə bu ölkələrdə informasiyaların toplanılmasında elektron poçt- dan və internetdən aktiv istifadə olunsa da, hələlik sövdələşmə- lərin özü əsasən ənənəvi yolla aparılır. Bu ölkələrdə əsas problem telekommunikasiya dəyərinin yük- sək olması, əhalinin kompyuterləşmə səviyyəsinin aşağı olması, eləcə də biznes mədəniyyətinin kifayət qədər olmamasıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Asiyada, Rusiyada, Braziliyada, Meksikada baş vermiş maliyyə böhranları elektron ticarəti iştirakçılarının əsas hissəsinin mövqelərini sarsıtdı. Belə ki, orta təbəqəni təşkil edən iştirakçılar artıq internetə daxil olur, fəal sürətdə kredit kartlarından, istehlak və ipoteka kreditlərindən istifadə edirdilər. Eyni zamanda təhlil göstərmişdir ki, Meksika, Cənubi Afrika Respublikası, İordaniya, Çin və Kolumbiyada şirkətlərin 104 40,0%-dən çoxu, elektron informasiyanın məqsədləri üçün inter- netdən istifadə edirlər. Hətta bu göstərici üzrə Yaponiya, İsveçrə və Fransa kimi inkişaf etmiş ölkələr belə yuxarıda qeyd etdiyi- miz ölkələrdən geri qalır. Sözsüz ki, bütün bunlar elektron kommersiyanın inkişafının qeyri-bərabər xarakterindən xəbər verir. Ümumiyyətlə elektron ticarətdə hələlik Şimali Amerikanın dominant rolu (65,3%) müşa- hidə edilir. Bunun ardınca Qərbi Avropa ( 22,4%), Yaponiya, Avstraliya və Yeni Zelandiya (6,4%) gəlir. Digər inkişafda olan ölkələrin payına internet ünvanların 5,9%-i düşür. İnternetin sürətli artımı, həmçinin minimal məsrəflərlə infor- masiyanın toplanılması, müxtəlif fəaliyyət sferalarında məlumat banklarının yaradılması və kompyuter proqramlarının inkişaf imkanları ilə sıx əlaqədardır. Müasir “softver” proqramları riyazi metodların köməyi ilə külli miqdarda informasiyaların toplanıl- masına və yayılmasına imkan verir. Bir qayda olaraq bu infor- masiyalar, maliyyə vasitəçilərinə borcluların maliyyə vəziyyətini istənilən anda izləməyə şərait yaradır. Həmçinin mal göndərənlər tərəfindən kontraktlara vaxtlı-vaxtında əməl olunması və onların keyfiyyəti haqqında məlumat bankı tərtib edilir. Kredit və debet kartları emmisiya edən banklar və şirkətlər də öz fərdi müştəri- ləri haqqında sistematik olaraq kredit informasiyası toplayırlar. Göstərilən məlumatlar bankı riskləri daha yaxşı izləməyə və beləliklə də resursların rasional bölüşdürülməsinə şərait yaradır. Qeyd olunanlarla yanaşı göstərmək lazımdır ki, kommersiya riskləri haqqında məlumat bankının yaradılması ən mürəkkəb vəzifələrdən biri hesab edilir. Qərbdə kredit informasiyası ilə, yəni borcluların ödəniş vəziyyətinin təhlili ilə əsasən özəl şirkətlərin olduqca geniş dairəsi məşğul olur. Bunlar hər şeydən əvvəl banklar, kredit sığortaçıları, forfeyter, faktorinq və lizinq şirkətləri də daxil olmaqla maliyyə vasitəçilərinin özləridirlər. Həmçinin kredit informasiyası və borclar haqqında məlumat toplayan və bu fəaliyyət növü onların əsas biznesi hesab edilən xüsusiləşdirilmiş firmalar da mövcuddur. Bir çox ölkələrdə bu firmalar kredit büroları adlanır. Kredit informasiyasının ən geniş inkişafı ABŞ-da təşəkkül tapmışdır. Məsələn, “Dan and Brad- Yüklə 7,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|