MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı
Yüklə 7,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
90 – təbii səbəblər (resursların bölüşdürülməsində dəyişikliklər və s.); – rəqabət şərtləri (məhsullara tələb, bazar sektoru, rəqabət mübarizəsi və s.); Bazar iqtisadiyyatı şəraitində bankların davranış ssenarisinin işlənib hazırlanmasında proqnozlaşdırma, riyazi statistik metod- lardan, həmçinin ekspert rəylərinə əsaslanan modellərdən istifadə olunur. Stabil iqtisadiyyat şəraitində mərkəzi banklar öz inkişaf stra- tegiyalarını bir qayda olaraq 5-10 il əvvəldən müəyyənləşdirir və iqtisadi konyukturadan asılı olaraq hər il, yaxud hər rüb strategiyada dəyişikliklər edərək, onu həyata keçirirlər. Müəssisələrin konyuktur sorğularının çoxillik tarixi Fransa Bankına məxsusdur. Sorğuda əsasən istehsal və ticarət sahələrin- dəki müəssisələr əhatə olunur. Bunun əsasında standart ümum- avropa metodikası dayanır. Sorğularda qoyulmuş əlavə suallar müəssisələrin reytinqini nəinki təsərrüfat konyukturunun dəyiş- məsi əmsalı, habelə digər əsaslar üzrə də müəyyənləşdirməyə imkan verir. Fransa Bankı maliyyə müəssisələri, kreditlər və yığımlar üzrə monitorinq tədqiqatlarını hər ay aparırdı. Lakin 1993-cü ildən başlayaraq monitorinq tədqiqatları hər rüb yerinə yetirilir. Sor- ğuların məqsədi bir tərəfdən kredit müəssisələrinin kreditləşmə və yığım sferasında, digər tərəfdən isə onların kontragentlərinin maliyyə davranışlarının təhlilidir. Kredit müəssisələri nəinki onların öz xüsusi iqtisadi davra- nışları nöqteyi-nəzərindən, həmçinin müəssisələrin və fiziki şəxs- lərin iqtisadi davranışlarına onlar tərəfindən verilən qiymətlən- dirmə baxımından da sorğuya cəlb edilirlər. Sorğu anketlərində xüsusi bölmə fiziki şəxslərin iqtisadi davranışlarına həsr olunmuşdur. Sorğular nəticəsində fiziki şəxs- lər üçün daha cəlbedici yığım növləri, habelə sərt rəqabət şərai- tində bu və ya digər maliyyə agentləri tərəfindən uzunmüddətli əmanətlərin cəlb edilməsi üzrə proqnozlar müəyyənləşdirilir. Tədqiqatların nəticələri həm bütövlükdə ölkə, həm də ayrı-ayrı regionlar üzrə rəsmi rəqəm və şərhlər şəklində təqdim olunur. 91 Sualların əksəriyyəti əvvəlki inkişafın qiymətləndirilməsinə və kapitalın yerləşdirilməsi proqnozuna yönəldilir. Bu tədqiqatlarda mərkəzi yerlərdən birini kredit müəssisələri üçün müəssisələrin reytinqinin qurulması tutur. Fransa Bankı məlumat bazasına daxil edilmiş fiziki və hüquqi şəxslərə “üç işarəli ranq” təsis edir. Təsis edilən ranq, müstəsna olaraq Fransa Bankına icazə verilmiş informasiyaların toplanıl- ması əsasında müəyyən edilir. Eyni zamanda bu ranq qiymətlən- dirmənin ümumi ifadəsi kimi çıxış edir. Müəssisələrin reytinqinin formalaşması real sektorda resurs- ların yerləşdirilməsi zamanı, bank resurslarının qiymətləndiril məsi üçün zəruridir. Reytinq həmçinin bütün müəssisələrin qruplaş- dırılması aləti olub, makroiqtisadi təhlil və istehsalın inkişafının proqnozlaşdırılması üçün də zəruridir. Qeyri-maliyyə agentlərinə təsis olunan reytinq, bir neçə meyarlar əsasında formalaşdırılır. Bunlar işgüzar fəallığın səviy- yəsi, müəssisənin kredit alıcısı kimi qiymətləndirilməsi, ödəniş qabiliyyətinin səviyyəsi, transparentlik (şəffaflıq) səviyyəsi və rəhbərliyə olan ictimai inamın səviyyəsidir. Fransa Bankı tərəfindən qeyri-maliyyə agentlərinin reytinqi- nin formalaşmasını bir qədər şərh edək: İşgüzar fəallığın səviyyəsi üzrə müəssisələr, illik dövriyyə həcmindən asılı olaraq qruplaşdırılır. İşgüzar fəallığın qiymət- ləndirilməsi aşağıdakı fəaliyyət növləri istisna olunmaqla, müəs- sisənin dövriyyə həcminə uyğundur: – kommissioner, broker və vasitəçilərin fəaliyyəti; – davamlı fəaliyyət tsiklinə mənsub olan sektorlar, xüsusilə mühəndis və tikinti quraşdırma işləri fəaliyyəti; – şirkət-holdinqlərin fəaliyyəti (burada işgüzar fəallıq icmal dövriyyə üzrə müəyyən edilir) İcmal hesabların mövcud olmadığı şəraitdə müəssisələrə “N” işarəsi, yəni “cüzi işgüzar fəallıq” yazılır. “N” işarəsi həmçinin bilavasitə sənaye və kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olmayan, sair müəssisələrə də verilir. Kredit alıcılarının qiymətləndirilməsində aşağıdakı meyarlar nəzərdən keçirilir: 92 – müəssisənin maliyyə vəziyyətinin və rentabelliyinin təhlili. Burada bir sıra fəaliyyət növlərinin spesifik xasiyyəti, eləcə də qeyri-tipik sektorların xüsusiyyətləri də nəzərə alınır; – müəssisə rəhbərlərinin, səhmdarların və törəmə müəssisə- lərin qiymətləndirilməsi; – ödənişlərdən tam və ya qismən imtina olunma faktları. Bir sıra müəssisələr əhəmiyyətli qiymət əvəzinə, “identifika- siya kodu” alırlar. Kredit alıcısının qiymətləndirilməsindən asılı olaraq, müəssi- sələr 5 qrupa bölünürlər. Kredit alıcılarının bu və ya digər qrupa aid edilməsini məlumat bazası modulunda tapmaq mümkündür ki, bunun da bir və bir neçə səbəbi ola bilər: mühasibat balansı, mənfəət və zərərlər hesabi, ödənişlərdən qismən və ya tam imtina halları, xüsusi kapitalın həcminin azalması, müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi iqtisadi mühit, məhkəmə halları. Müəssisələr ödəniş qabiliyyətinin qiymətləndirilməsindən asılı olaraq, üç qrupa bölünürlər: – müəssisələr son altı ay ərzində müntəzəm olaraq ödəniş- lərini həyata keçirilər; – müəssisələr pul vəsaitlərinə ehtiyac hiss etmirlər və onlara kredit verilməsində şübhələrə heç bir əsas yoxdur; – ödənişlərdən qismən və ya tam imtina edən müəssisələr, hansı ki, onların ödəniş qabiliyyəti təhlükə altındadır. Müəssisələrin maliyyə vəziyyətinin şəffaflığı göstəricisi, öz kreditorları ilə informasiya mübadiləsi edən müəssisələr üçün təsis edilir. Yəni son bir il ərzində müəssisə maliyyə vəziyyətini müzakirə etməkdən ötrü öz kreditorları ilə müntəzəm görüş mə- lidir. Müəssisənin reytinqinin formalaşması üçün meyarlar siste- minə – maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsi (kredit qabiliy- yəti və ödəniş qabiliyyəti), istehsal fəaliyyətinin miqyası və rəhbərin ictimai vəziyyətinin qiymətləndirilməsi daxil edilir. Bu zaman xüsusi olaraq müəssisənin informasiya şəffaflığına daha çox diqqət yetirilir. Təcrübə göstərir ki, müəssisələr ciddi maliyyə çətinlikləri hiss edən kimi özləri haqqında informasiyanı bağ- layırlar. Yüklə 7,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|