MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı

108
məqsədilə, bank öz mənfəətinin bir hissəsini bu işə sərf edə bilər. 
Bu  mərhələdə  bankın  əsas  üstünlüyü,  hələlik  rəqabətin  olma-
masındadır. Məhsulun bazara çıxarılması mərhələsinin müddəti 
geniş  hüdudlarda  variasiya  edir  və  məhsulun  keyfiyyətinin 
istehlakçıların  ehtiyaclarına  uyğun  olması,  düzgün  seçilmiş 
marketinq strategiyası prinsiplərinə əsasən müəyyənləşdirilir.
Artım  mərhələsində  məhsulun  satışı  sürətlə  həyata  keçirilir 
və mənfəət özünün ən yüksək həddinə çatır. Marketinq məsrəf-
lərinin  yüksək  olmasına  baxmayaraq,  məcmu  xərclərdə  onun 
çəkisi müntəzəm olaraq azalır. Bazara çıxarılan bu xidmət üzrə 
xərclər ixtisar olunur və nəticədə məhsulun qiyməti aşağı düşür. 
Artım  mərhələsində  rəqabət  olduqca  güclənir  və  bankın  bütün 
strateji  qüvvəsi,  məhsulun  bazarda  geniş  tətbiqinə  yönəldilir. 
Rəqabətin  dərəcəsi  bazara  çıxarılmış  məhsulun  müvəffəqiyyət 
dərəcəsindən  xeyli  asılı  olur.  Burada  xarakterik  cəhət  ondan 
ibarətdir  ki,  yeni  məhsulu  ilk  dəfə  tətbiq  edən  banklar  daha 
üstün  rəqabət  imkanlarına  malik  olurlar.  Bununla  belə  banklar 
müntəzəm olaraq məhsulun təkmilləşdirilməsi qayğısına qalma-
lıdırlar.  Çünki,  “gecikmiş”  müəssisələr  təbii  olaraq  məhsulu 
təkmilləşdirəcək  və  liderləri  sıxışdırmaq  məqsədini  bir  vəzifə 
kimi  öz  qarşılarına  qoyacaqlar. Artım  mərhələsində  bank  satış 
sferasını genişləndirir və bazarın yeni seqmentlərinə nüfuz edir. 
Belə ki, bu mərhələdə bank öz mənfəətini əhəmiyyətli dərəcədə 
artırır  və  yeni  sayda  müştərilər  cəlb  edir.  Məhz  bu  səbəbdən 
artım  mərhələsi  banka  olduqca  sərfəlidir  və  onun  uzadılması 
əsas vəzifələrdən sayılır.
Məhsulun yetkinlik (inkişaf) mərhələsi onun satışının nisbə-
tən azalması və hətta ixtisar olunması ilə xarakterizə edilir. Bu 
bir neçə səbəblə əlaqədardır. Birincisi, məhsulun yetkinlik mər-
hələsində  istehlakçıların  tələbatları  xeyli  modifikasiya  oluna 
bilər. İkincisi, bu məhsul növü digər analoji və daha təkmil məh-
sulla əvəz oluna bilər. Üçüncüsü, bank rəqabət təzyiqinə davam 
gətirə  bilmir  və  bu  xidmət  növü  onun  üçün  adi  xidmətlərdən 
birinə  çevrilir.  Nəhayət,  bank  üçün  yeni,  daha  səmərəli  kapital 
qoyuluşu imkanları yarandığından, göstərilən xidmət rentabelsiz 
sayıla bilər. Yetkinlik mərhələsində qazanılan mənfəətin miqdarı 

---

109
tədricən azalmağa başlayır. Bununla belə, məhsul geniş dairəni 
əhatə edir və bankın müştəri bazasını maksimum artırır. Bu mər-
hələ  yüksək  sabitlik  və  möhkəm  mənfəət  ilə  fərqlənir.  Bankın 
əsas  qüvvəsi  bazarda  öz  çəkisinin  saxlanmasına,  məhsulun 
təkmilləşdirilməsinə, marketinqin kompleks tədqiqatlarına yönəl-
dilmiş olur.
Azalma  mərhələsi,  məhsul  satışı  həcmlərinin  aşağı  düşməsi 
və mənfəətin sıfıra yaxınlaşması ilə xarakterizə olunur. Müxtəlif 
bank məhsullarına nəzərən, azalmanın davamiyyəti də müxtəlif 
ola bilər. Satışın ixtisarı olduqca kəskin baş verə bilər, yaxud da 
tədricən sabitləşərək, hər hansı bir səviyyədə qərar tuta bilər. Bu 
mərhələ bir neçə səbəblərdən baş verə bilər:
– rəqiblərin bazarlara yeni məhsullar təklif etməsi;
– istehsalın sonrakı mərhələlərində əmtəələrin keyfiyyət gös-
təricilərinin aşağı olması;
– bazarda qeyri qanuni rəqabətin mövcud olması;
–  ticarət  şəbəkələrində  göstərilən  xidmətlərin  səviyyəsinin 
aşağı olması;
– inhisarçı reklam və s.
Azalma  mərhələsində  rəqabət  bir  növ  sönür.  Bu,  diqqətin 
yeni  məhsul  növləri  üzərinə  keçirilməsi  ilə  bağlıdır.  Nəticədə, 
rəqabət  təzyiqinin  azaldığı  bir  şəraitdə  banklar  məhsulun  mar-
ketinqinə çəkilən yüksək xərclərdə maraqlı olur və hətta bəzən 
qiymətləri də artırırlar. Bank xidmətləri siyahısında azalma mər-
hələsinə daxil olan xidmət növünün saxlanılması qeyri-səmərəli 
bir iş hesab edilir. Bu bir tərəfdən xidmətlərin göstərilməsi üzrə 
zəruri xərclərin çəkilməsi, digər tərəfdən isə yeni, daha yüksək 
rentabelli məhsulların tətbiqindən vəsait və qüvvələrin yayındı-
rılması ilə əlaqədardır. Bütün bunlara baxmayaraq, bank köhnə 
məhsulların təklifini öz fəaliyyətində saxlaya və sərfəli sürətdə 
istifadə edə bilər.
Süqut mərhələsi – Ticarət şəbəkələrində firmanın və ya kom-
paniyanın  məhsullarının  istehlakının  maksimum  azalması  və 
bazardan  getməsi  mərhələsidir.  Əmtəələrin  həyat  silsiləsi  xətti 
göstərilsə də, o həmişə bu şəkildə deyildir. Firma və ya kompa-
niyalar əmtəələrinin uzun ömürlü olması üçün mütəmadi olaraq 

---

110
stimullaşdırma faktorundan geniş istifadə edirlər. Məhsulun uzun 
ömürlü olması firma və ya kompaniyalar istehlakçılar tərəfindən 
qəbul olunan məhsul haqqında mütəmadi marketinq tədqiqatları 
aparmalıdırlar.
Banklar mövcud xidmət növünün bütün mərhələlərində işin 
nə qədər səmərəli təşkil olunmasına qüvvə sərf etsələr belə, gec-
tez yeni məhsulların (xidmətlərin) hazırlanması obyektiv zərurət 
kimi meydana çıxacaqdır.
Yeni məhsulun işlənib hazırlanması, banklar üçün marketin qin 
vacib elementlərindən hesab edilir. Müxtəlif səmərəlilik dərəcəsi 
ilə  həyata  keçirilən  hazırlıq  çox  vaxt  bank  əməkdaşlarının 
təcrübəsindən,  qiymətli  təkliflərin  yığılması  üzrə  işin  düzgün 
təşkilindən  və  nəhayət  yeni  məhsulların  tətbiqi  üçün  müvafiq 
vasitələrin  mövcudluğundan  asılıdır.  Yeni  bank  məhsullarının 
hazırlanması və tətbiqi mərhələsində, onların yaradılması və təq-
dim  olunmasına  xərclərin  hesablanılması  xüsusilə  vacibdir.  İlk 
baxışdan  bu  vəzifənin  yerinə  yetirilməsi  qeyri-mümkün  hesab 
edilə bilər, belə ki, bankın bütün xidmətləri vahid baza əsasında 
hesablanıldığından,  bu  və  ya  digər  xidmətə  konkret  nə  qədər 
xərc  çəkildiyini  müəyyən  etmək  mürəkkəb  məsələdir.  Bununla 
belə rəqabət şəraitində yeni məhsulların hazırlanması və tətbiqi-
nin səmərəlilik vəzifəsi daim gündəlikdə olan məsələdir və bunu 
xərclərin strukturunda hərtərəfli təhlil aparmaq yolu ilə həll etmək 
mümkündür. Yeni məhsulları (xidmətləri) işləyib hazırlayarkən, 
onların tətbiqində perspektiv istiqamətləri aydın təsəvvür etmək 
vacibdir.  Məsələn,  elə  əməliyyat  xidmətləri  işləyib  hazırlamaq 
məsləhətdir ki, onlar mövcud xidmətləri tamamlasın və bankın 
əsas  fəaliyyəti  ilə  əlaqədar  olsun.  Yeni  xidmətləri  təklif  edən 
zaman onların gəlirliyinə və adi ənənəvi məhsul olmasına, eləcə 
də  əməliyyat  və  kredit  risklərinin  minimal  səviyyəsinə  xüsusi 
diqqət yetirmək lazımdır. Son dövrlərdə, tətbiq olunan xidmət-
lərin  avtomatlaşdırılması  tələbi  meydana  gəlmişdir.  Yeni  xid-
mətlərin tətbiqində bir vacib həqiqəti də nəzərdən qaçırmaq olmaz. 
Bu  ondan  ibarətdir  ki,  yeni  xidmətlər  ilk  vaxtlar  banka  gəlir 
gətirməsə də, sonrakı potensial mənfəət üçün bu addımı atmaq 
lazımdır.

---