MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı
Yüklə 7,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
21 Kommersiya kreditinin ləğv olunması sərbəst pul vəsaitləri- nin və bank sistemi vasitəsilə bölüşdürülən büdcə resurslarının tamamilə səfərbər olunmasını təmin etdi. 1934-cü ildə planlı ssudalar üzrə faiz dərəcələri 8 faizdən 6 faizə, yolda olan hesab- laşma sənədlərinə verilən ssudalar üzrə isə faiz dərəcələri 8 faiz- dən 4 faizə qədər azaldılır. 1936-cı ildə bu faiz dərəcələri ikinci dəfə müvafiq olaraq 6 faizdən 4 faizə, 4 faizdən 2 faizə qədər azaldılır. 1934-1937-ci illərdə Dövlət Bankı sistematik və müntəzəm təsərrüfat əlaqələrinə malik olan müəssisələr arasında planlı ödənişlər, habelə ödəniş tələbnamələrinin qarşılıqlı zaçotu hesab- laşmalarını tətbiq edir. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkənin sənayeləşdirilməsi dövründə manatın məzənnəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Belə ki, məzənnə ölkəyə xarici valyutanın cəlb olunmasına şərait yaratmalı idi. SSRİ XKS 1936-cı ilin fevral ayında Dövlət Bankına 1 manat =3 fransız frankı məzənnəsi üzrə xarici valyutanın mübadiləsinə icarə verir. 1936-cı ilin aprel ayından bu məzənnə bütün mübadilə- hesablaşma əməliyyatlarına şamil edilir. Frankın devalvasiyası və dəyərsizləşməsindən sonra Dövlət Bankı 1937-ci ilin iyul ayından başlayaraq xarici valyutaların məzənnəsini 5 manat 30 qəpik =1 ABŞ dolları nisbəti ilə müəyyənləşdirir. 1939-cu ildən başlayaraq Dövlət Bankı sənaye sahələrində kreditləşmənin dövriyyə qaydasını tətbiq edir. İlk vaxtlar dövriyyə üzrə kreditləşmə obyektləri kimi başa çatmamış istehsalın daimi ehtiyatları və hazır məhsul, daha sonralar isə istehsal materialları və yanacaq çıxış edirdi. 1940-cı ilin iyul ayından başlayaraq dövriyyə üzrə kreditləşmə qaydası təchizat-satış təşkilatlarına da tətbiq edilir. Bu illərdə ixrac və idxal əməliyyatlarının kreditləş- məsindən ötrü də yeni qaydalar işlənib hazırlanır. Görülmüş tədbirlər nəticəsində ölkəyə xarici valyutada daxil olan pul hasilatı get-gedə artırdı. Böyük vətən müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar, maliyyə resurslarının səfərbər olunmasından ötrü əlavə tədbirlərin görül- məsinə zərurəti yarandı. Belə ki, müharibənin əvvəlində kar- toçka sistemi tətbiq edilir, zəruri tələbat malları olmayan bir sıra 22 məhsulların pərakəndə satış qiymətləri artırılır, əmanət kassa- larının ödənişləri bir əmanətçiyə ay ərzində 200 manata qədər məhdudlaşdırılır, dövlət istiqraz vərəqələrinin girovuna verilən ssudalar dayandırılır, hərbi vergi, bir qədər sonra subaylıq vergisi tətbiq edilir, kənd təsərrüfatı vergilərinin dərəcələri artırılır, yerli vergilər sisteminə yenidən baxılır, dövlətdaxili uduşlu istiqraz vərəqələrinin əhalidən geri alınması müvəqqəti dayandırılır və s. addımlar atılır. Müharibənin əvvəlindən Dövlət Bankı qarşısında müstəsna vəzifələr dururdu: hərbi sənayeni kreditləşdirmək üçün resurslar axtarıb tapmaq, arxa cəbhəyə köçürülmüş müəssisələrə maliyyə yardımı göstərmək, təsərrüfatlar arasında hesablaşmaların mün- təzəmliyini və dəqiqliyini təmin etmək, ordunun maliyyə ehti- yaclarını fasiləsiz ödəmək, pul emissiyasını maksimuma qədər məhdudlaşdırmaq, sovet manatının möhkəmliyini qoruyub saxla- maq lazım idi. Göstərilən bu və digər məsələlərin həllində bilavasitə döyüşən orduda Dövlət Bankının səhra müəssisələrinin yaradılması xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Cəbhələrdə səhra müəssisələri şəbəkəsi fasiləsiz fəaliyyət göstərirdi. Müharibə illərində xalq təsərrüfatında hesablaşmaların təşki- latçısı kimi Dövlət Bankının rolu bir qədər də artır. Köçürülmüş müəssisələr üzrə hesablaşmaların tənzim olunmasında bank kre- diti xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Bank krediti bir çox hallarda təsərrüfatlara güzəştli şərtlərlə verilirdi. Hələ müharibənin gedişində, yəni ərazilərin azad olunmasın- dan dərhal sonra xalq təsərrüfatının bərpasına başlanılır. Azad olunmuş ərazilərdə fəaliyyətlərini bərpa edən müəssisələrə də güzəştli şərtlərlə kreditlər verilirdi. Görülmüş tədbirlər nəticəsində ödəniş intizamı möhkəmlənir və təsərrüfatlar arasında hesablaşmaların aparılması sürətlənirdi. Qarşılıqlı hesablaşma büroları vasitəsi ilə icra edilən hesablaş- malar sistemi daha yaxşı inkişaf etmişdi. Müharibədən sonrakı əsas təsərrüfat vəzifələri öz əksini IV beşillik planda tapdı. Beşillik plana görə, ilk növbədə ağır sənayeni və dəmir yol nəqliyyatını bərpa və inkişaf etdirmək, 23 bunun əsasında kənd təsərrüfatını xalq istehlakı malları istehsal edən sənayeni qaldırmaq ticarəti geniş inkişaf etdirmək, müha- ribədən əvvəlki istehlak səviyyəsinə çatmaq tələb olunurdu. Təbii ki, belə irimiqyaslı tədbirlər bankların kredit yardımı olmadan reallaşdırıla bilməzdi. Bu məqsədlə kredit planlaşdırılmasının təkmilləşdirilməsi üzrə bir sıra işlər görülür. Nazirlər Sovetinin 1946-cı il 29 avqust tarixli qərarı ilə Dövlət Bankı tərəfindən hər rüb kredit və kassa planlarının tərtib olunması nəzərdə tutulurdu. Müharibədən sonra həyata keçirilən iri miqyaslı tədbirlərdən biri kimi, pul islahatını qeyd etmək xüsusilə vacibdir. Pul isla- hatının həyata keçirilməsinə 1947-ci ilin dekabr ayında başlanı- lır və çox qısa müddət ərzində sona çatdırılır. Pul islahatından sonra manatın qızıl məzmunu müəyyənləşdirilir və onun məzən- nəsi bir dollara nisbətən əvvəlki 5,3 manatdan 4 manat nisbətinə qədər azaldılır. Xalq təsərrüfatında ödəniş dövriyyəsini normallaşdırmaq və qarşılıqlı borcları ləğv etmək məqsədi ilə, Dövlət Bankının Azər- baycan kontoru 1950-ci ildə iki nazirliklərarası və 23 nazirlik- lərdaxili zaçot həyata keçirir. Kredit sisteminin sonrakı inkişafında və təkamülündə “SSRİ Dövlət Bankının rolu və vəzifələri haqqında” SSRİ Nazirlər Sovetinin və Sov. İKP MK-nın 21 avqust 1954-cü il tarixli qəra- rının xüsusi əhəmiyyəti olur. Bu qərara müvafiq müəssisələrin maliyyə fəaliyyəti nəticələrindən asılı olaraq, kreditləşmə və hesablaşmalar zamanı onlara differensial yanaşma üsulu tətbiq edilir, plan tapşırıqlarını yerinə yetirməyən təşkilatlara bank təsiri tədbirləri artırılır, kreditləşmənin və hesablaşmaların xüsusi reji- minə keçilir. 1957-ci ildən başlayaraq isə Dövlət Bankı hesab- laşmalarda mallar və xidmətlər üzrə ödəniş tələbnamə lərinin sonradan aksepti qaydasını tətbiq edir. SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 7 aprel 1959-cu il tarixli fərmanı ilə kredit sistemində növbəti struktur dəyişiklikləri apa- rılır. Bu fərmanla Kənd Təsərrüfatı Bankı, Kommunal və Mənzil tikintisinin maliyyələşdirilməsi Bankı və kommunal banklar ləğv edilir və bu bankların bütün aktiv və passivləri Dövlət Yüklə 7,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|