MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı

45
Cəd
vəl 1.5
Əhalidən cəlb olunmuş əmanətlərin banklar
 üzrə strukturu
(hər ilin sonuna)
mln.AZN
Mənbə
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Dövlət bankları  tərəfindən cəlb edilmiş  əmanətlər
21
1,3
216,5
298,3
507,8
672,8
543,2
723,0
Özəl
 banklar
 tərəfindən
 
cəlb
 edilmiş
 əmanətlər
191,8
278,0
521,2
960,6
1232,5
1791,7
2306,8
Cəmi
403,1
494,5
819,5
1468,4
1905,3
2334,9
3029,8

---

46
Əvvəldə  qeyd  etdiyimiz  kimi  bank  fəaliyyətinin  struktur 
prinsipial  əsaslarından  biri  də  bank  nəzarətidir.  Son  illər  bank 
nəzarəti  sahəsində  həyata  keçirilmiş  ən  vacib  islahat  əvvəllər 
Azərbaycan  Mərkəzi  Bankının  müxtəlif  alt  struktur  bölmələri 
arasında paylanmış bank nəzarəti funksiyalarının vahid təşkilatı 
bölmədə  cəmləşdirilməsindən  ibarət  olmuşdur.  Bank  sektoruna 
nəzarətin mövcud qanunvericilik bazasının, təlimat və normativ 
aktların təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq standartlara uyğun norma-
tiv sənədlərin hazırlanması, bank nəzarətini həyata keçirən mütə-
xəssislərin peşə hazırlığının artırılması sahəsində müəyyən işlər 
görülmüşdür. Bank nəzarəti dövlət banklarının sağlamlaşdırıl ması, 
özəl bankların restruktrizasiyası, habelə qeyri-bank kredit təşki-
latlarının fəaliyyətinə nəzarət istiqamətində həyata keçirilmişdir.
Bankların fəaliyyətinə sonradan nəzarət onlar tərəfindən hər 
ay təqdim olunan hesabatlar əsasında aparılır. Banklar tərəfindən 
təqdim  edilmiş  hesabatların  təhlili  zamanı,  əsasən  qanunverici-
likdə müəyyən olunmuş və Mərkəzi Bankın normativ aktları ilə 
tənzimlənən məcburi iqtisadi normativlərin yerinə yetirilməsinə, 
xüsusilə  də  kapitalın  adekvatlığı,  likvidlik  və  risklərin  cəmləş-
məsi ilə bağlı tənzimləmə normalarına xüsusi diqqət yetirilir.
Aylıq hesabatların təhlili nəticəsində bankların maliyyə vəziy-
yəti  və  idarəetmə  sistemləri  qiymətləndirilir  və  bu  sahələrin 
sağlamlaşdırılması  və  təkmilləşdirilməsi  istiqamətində  müvafiq 
tədbirlərin həyata keçirilməsi barədə banklara göstərişlər verilir.
Ötən illər ərzində banklar üzrə daxili nəzarət iki istiqamətdə 
həyata keçirilmişdir:
– bankların fəaliyyətinin sənədli təftişi;
– diaqnostik yoxlamaların aparılması.
Aparılmış təftiş və yoxlamalar zamanı bankların aktivlərinin 
tərkibi və keyfiyyəti, xüsusilə də kredit inzibatçılığı araşdırılmış 
və  risklərin  adekvat  idarə  olunmaması,  likvidliyin  qənaətbəxş 
tənzimlənməməsi,  daxili  nəzarət  və  idarəetmə  prosedurlarının 
təşkilatı-hüquqi çatışmamazlığı, habelə kapitalla və onun adek-
vatlığı  ilə  bağlı  bu  və  ya  digər  normativlərin  pozulması  və 
iqtisadi normativlərə riayət olunmaması halları aşkar edilmişdir.

---

47
Bankların maliyyə vəziyyətlərinin və idarəetmə sistemlərinə 
dair  sonradan  nəzarətin  nəticələrinin  dəqiqləşdirilməsi  məqsədi 
ilə  demək  olar  ki,  bütün  kommersiya  banklarında  diaqnostik 
yoxlamalar  aparılmışdır.  Yoxlamalar  zamanı  kredit  təşkilatla-
rında kapitalın formalaşdırılması və onun adekvatlığı, aktivlərin 
tərkibi, keyfiyyəti, bankın gəlirliliyi, likvidliyi, idarə edilməsi və 
digər məsələlər araşdırılmışdır.
Son illər ərzində bankların balansında əsas risk komponent-
lərindən olan açıq valyuta mövqeyi üzərində nəzarət gücləndiril-
mişdir.  Belə  ki,  valyuta  bazarının  ən  aktiv  operatorları  olan 
bankların  açıq  valyuta  mövqeyinə  dair  hesabatlarının  gündəlik 
rejiminə keçməsi təmin olunmuş, digər bankların hesabatlarının 
tezliyi artırılmış və həftəlik müddətə keçirilmişdir.
Mərkəzi  Bankın  prinsipial  vəzifələrindən  biri  də  tədiyyə 
balansı və onun tərtib olunmasıdır. Azərbaycan Respublikasının 
Milli Bankı ölkənin proqnoz tədiyyə balansının hazırlanmasında 
iştirak edir və hesabat tədiyyə balansının tərtibinə rəhbərlik edir. 
Mərkəzi Bank artıq uzun müddətdir ki, beynəlxalq standartlara 
cavab  verən  hesabat  tədiyyə  balansını  tərtib  edir.  Tədiyyə 
balansının  tərtib  olunma  keyfiyyəti  beynəlxalq  maliyyə  kredit 
institutlarının ekspertlərinin müsbət rəyini almışdır.

---

48
Cədvəl 1.6
Azərbaycan Respublikasının tədiyyə balansı
(Azər
baycan Mərkəzi Bankının illik statistik bülleteni)
mln. 
ABŞ dolları
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Cari
 əməliyyatlar
 hesabının
 saldosu
167,3
3707,6
9018,9
16453,5
10172,8
15039,6
Xarici
 ticarət
 balansı
3299,1
7745,3
15224,3
2301
1,7
14582,9
19730,4
Xidmətlər
 balansı
-1970,0
-1923,4
-2131,0
-2342,6
-1612,6
-1732,9
Gəlirlər
 balansı
-1645,6
-2680,6
-5079,4
-5266,0
-3519,2
-3467,0
İnvestisiya
 gəlirlərinin
 repatirisasiyası
-1422,1
-2374,5
-4920,8
-5346,9
-3152,6
-3052,4
Cari
 transferlər
 balansı
483,8
566,3
1005,0
1050,4
721,7
509,1
Kapitalın
 və
 maliyyənin
 hərəkəti
 
hesabı
 saldosu
440,4
-1991,5
6120,8
-4403,6
-7481,8
-4578,4
Birbaşa
 investisiyalar
 (xalis
)
458,1
-1306,5
-5102,7
-545,0
146,2
329,1
Azərbaycana
 cəlb
 edilmiş
4475,4
4469,0
4291,1
3982,4
2899,0
3347,3
Xaricə
 yönəldilmiş
-1220,8
-705,5
-285,6
-555,6
-326,1
-232,0
İnvestisiyaların
 repartriasiyası
-2796,5
-5070,0
-9108,2
-3971,8
-2426,7
-2786,2
Kreditlər
 və
 digər
 investisiyalar
-17,7
-685
-1018,1
3858,6
-7628,0
-4907,5
Tədiyə
 balansının
 ümumi
 saldosu
 
(Ölkənin
 ehtiyat
 aktivlərinin
 dəyişməsi
)
607,7
1716,1
2898,1
12049,9
2691,0
10461,2

---