MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı
Yüklə 7,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
54 Əhalidən istər manatla, istərsə də sərbəst dönərli valyuta ilə əmanətə cəlb olunmuş vəsaitlər müddətinə və məbləğinə görə diferensiallaşdırılmalıdır. Qeyd edək ki, fiziki şəxslərdən cəlb edilmiş həm manat, həm sərbəst dönərli valyuta üzrə məcburi ehtiyat norması 1999-cu ilin sonunda 10 faiz səviyyəsində müəyyən edilmişdi. Müqayisə üçün bu norma həmin vaxtda Böyük Britaniyada 0,15 faiz, ABŞ-da 3-10 faiz, Almaniyada 1,5-2,0 faiz, Fransada 0,5-1,0 faiz, Yaponiyada 0,05-1,5 faiz, Kanadada hətta 0 faiz səviyyəsində olmuşdur. Hal-hazırda Mər- kəzi Bank tərəfindən məcburi ehtiyat norması milli valyutada 01 may 2011-il tarixdən 2%, 01 iyul 2011-ci il tarixdən xarici valyutada isə 3% müəyyən edilmişdir. Müasir şəraitdə yerli kommersiya bankları üçün əhalinin vəsaitlərinin cəlb edilməsi əməliyyatı bir tərəfdən onlara heç də asan başa gəlmirsə, digər tərəfdən bu gün Azərbaycanda fiziki şəxslərin bank əməliyyatlarına olan tələbi və bu tələbin ödənilməsi imkanları arasında müəyyən fərqliliklər mövcuddur. Bunu ilk növbədə hələ də əhalinin bütün banklara, bankların isə müştərilərə olan inamının yüksək səviyyədə olmaması ilə izah etmək olar. Qarşılıqlı inamın qənaətbəxş olmaması bank və müş- təri arasında dezinteqrasiya meylini gücləndirir. Son nəticədə bu bankların fiziki şəxslərə olan maraqlarının azalmasında, digər tərəfdən isə əhalinin əksər hissəsinin hələ də öz yığımlarını xarici valyuta və dəfinə formasında həyata keçirməsində özünü biruzə verir. Zənnimizcə depozitlərin sığortalanması sisteminin reallaşması bu problemin nisbətən həll olunmasında mühüm rol oynayır. Belə ki, əmanətçilərin bankda yerləşdirilmiş vəsaitlərinin qayta- rılmasına zəmanət verilməsi, bank sisteminin sabitliyinin təmin edilməsinin və bankların depozit bazasının möhkəmləndirilmə- sinin əsas formalarından biridir. Son illər depozitlərin sığortalanmasının rəsmi sistemi əksər ölkələrdə təşkil olunmuşdur. Hazırda 40-dan çox ölkə, depo zit- lərin sığortalanmasının rəsmi layihəsini yerinə yetirir. Bu sistemi tətbiq etmiş ölkələrdə qısa müddət ərzində əhalinin əmanətlə- rinin sürətli artımına nail olunmuşdur. 55 Depozitlərin sığortalanması konsepsiyasının mahiyyəti kifa- yət qədər aydın olsa da, təcrübədə bu bir o qədər də sadə olmayan uzunmüddətli bir prosesdir. Bir sıra ölkələrdə sığortalanma layihəsi ya dövlət, ya xüsusi, ya da ki, qarışıq mülkiyyət formasında yaradılır. Bəzi dövlət- lərdə isə qarşılıqlı bank zəmanəti sistemi fəaliyyət göstərir. Bu məsələ ilə bağlı Lüksemburqun qarşılıqlı bank zəmanəti sisteminin təcrübəsini nəzərdən keçirmək maraqlı olardı. Bu sistem hər hansı bir bankın müflisləşməsi prosesinin baş verdiyi halda, onun zərərlərinin digər banklar tərəfindən ödənilməsini əks etdirir. Tutaq ki, bank sistemində 3 bank – A, B və C bankları fəaliyyət göstərir. Onların hər birində depozitin məbləği müvafiq olaraq aşağıdakı kimidir: A–2 mln. $, B–4 mln. $, C–6 mln. $-dır. B bankının müflisləşməsi nəticəsində onun əmanətçilərinə dəyən zərəri A və C bankları ödəyir. Bununla belə bu bankların ödədiyi vəsaitin məbləği onların real imkanlarından asılı olaraq, aşa- ğıdakı kimi diferensiallaşdırılır: A bankı: 2 6 2 4 1 mln mln mln mln mln $ + = C bankı: 6 2 6 4 3 mln mln mln mln mln $ + = Bu sahədə artıq keçmiş SSRİ-nin bir sıra respublikalarında müəyyən addımlar atılmışdır. Məsələn, Litvada 1995-ci ildə “Əhalinin əmanətlərinin sığortalanması haqqında” qanun qəbul edilmişdir. Bu qanuna görə bank hesabında olan vəsaitlərin bir əmənətçi üçün müəyyən hədd çərçivəsində 80 faizi sığorta olu- nur. Xarici valyuta ilə əmanətlər, həmçinin xarici kapitalın iştirakı ilə fəaliyyət göstərən banklardakı əmanətlər isə sığorta edilmir. Adı çəkilən qanunda göstərilir ki, illik inflyasiyadan asılı olaraq, hökumət ildə bir dəfə sığortalanan məbləğin indeksləş- dirilməsini aparır. Ümumiyyətlə sığorta fondu hökumət müəssi- səsi sayılır və fondun təsisçisi Litva Maliyyə Nazirliyi hesab edilir. Yəni fondun nizamnamə kapitalı dövlət büdcəsi hesabına, ehtiyat kapitalı isə fondun gəlirləri hesabına formalaşır. 56 Qazaxıstanda da bu cür sığorta sisteminin hüquqi bazası yara- dılmışdır. Belə ki, “Fiziki şəxslərin əmanətlərinin məcburi kol lek- tiv sığortalanması” qaydaları işlənib hazırlanıb qəbul edilmişdir. Rusiyanın bank qanunvericiliyində də depozitlərin sığortalan- ması öz əksini tapmışdır. “Rusiya Mərkəzi Bankı haqqında” qanunda göstərilir ki, bank sisteminin sabitliyinin qorunması üçün banklardan məcburi yolla əldə edilmiş vəsaitlər hesabına sığorta fondu təşkil edilir. Fondun vəsaitləri müflisləşmə nəticə- sində depozitlərin sığortalanması üçün, həm də güzəştli şərtlərlə verilən kreditlər üzrə zərər meydana çıxdıqda istifadə oluna bilər. Beləliklə müasir şəraitdə Azərbaycanda əhalinin bank siste- minə olan etimadının artırılmasında əmanətlərin sığorta fondunun təşkili mühüm rol oynayır. Fondun fəaliyyəti bank sisteminin bütövlükdə likvidlik probleminin aradan qaldırılmasının səmərəli mexanizmi sayılır. İkincisi, fond əmanətçiyə bankın müflisləşdiyi şəraitdə əmanətini geri almasına zəmanət verir. Üçüncüsü, bankın müflisləşdiyi şəraitdə bank hesablarından pul vəsaitlərinin küt- ləvi geri götürülməsinin qarşısı alınır. Dördüncüsü, depozitlərin sığortalanması digər maliyyə investisiyaları ilə müqayisədə, depo- zitlərin cazibədarlığını artırır. Fondun fəaliyyətinin üstünlüklərindən biri də fondun fəaliy- yəti haqqında informasiyanın geniş yayılmasıdır ki, bu da əma- nətçilərin bank sisteminə olan etimadına müsbət təsir göstərər. Qeyd edək ki, nəzəri olaraq özəl sığorta şirkətləri də depo- zitlərin sığortalanmasını təmin edə bilər və qanunvericilik əsa- sında bankları inzibati qaydada sığortalanmağa məcbur etmək mümkün olardı. Lakin təcrübədə özəl sığorta olunmanın gerçək- ləşməsini real saymaq o qədər də inandırıcı deyildir. Belə ki, əksər ölkələrdə sığorta şirkətləri bank sistemi ilə müqayisədə daha az inkişaf etmiş və bütün bank depozitlərinin sığortalan- ması üçün kifayət qədər maliyyə imkanlarına malik deyillər. İkincisi, depozit bazarında rəqabət üçün eyni şəraiti təmin etmək məqsədilə sığorta sistemi əmanət qəbul etmək hüququ olan banklara şamil edilir (müqayisə üçün xatırladaq ki, Belçika, Fransa, İtaliya, Yaponiya, Lüksemburq, İsveç kimi ölkələrdə depo- zitlərin müdafiəsi sxemində iştirak etmək məcburi olduğu halda, Yüklə 7,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|