MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı
Yüklə 7,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
39 sinin tənzimlənməsində icra hakimiyyəti ilə rəqabətdə təşəbbüsü əldən vermək istəmir. Şübhəsiz, böyük demokratiyanın tərən- nümü olan bu qanunlar amerikan cəmiyyətində irqindən, yaşın dan, sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq, hamıya “bir gözlə bax- mağa” sövq edir, tərəflərin hüquq və məsuliyyətinin incəliklərini nəzərə almağa çalışır. Ölkəmizdə də bank sisteminin inkişafı və bu sahənin həyatımıza getdikcə daha çox nüfuz etməsi ilə əla- qədar qanunvericilik bazasının genişlənmə zəruriliyi artır. Azərbaycanın xarici iqtisadi rejimi də bank sisteminə təsir edir. Ölkənin tədiyə balansının ÜDM-ə nisbətinin artması, bey- nəlxalq əlaqələrin və müvafiq olaraq bankların beynəlxalq əmə- liyyatlarının genişlənməsinə səbəb olur. Məsələnin başqa aspekti isə ölkənin artan imkanlarının yerli və xarici banklar arasında bölgüsüdür. Xarici kapitalın yerli bank kapitalında iştirakını qanunvericiliyə əsasən Mərkəzi Bank müəyyən edir. Bu gün ictimai fikri düşündürən məsələlərdən biri də xarici bankların fəaliyyətinin milli maraqlara cavab verməsi məsələsidir. Azərbaycanda xarici kapitallı bankların fəaliyyətinə münasibət bildirməmişdən əvvəl, ABŞ bank sistemini xarakte- rizə edən bir neçə fakta nəzər yetirək. “Biznes Uik” jurnalında amerika investisiya banklarının dünya liderliyindən danışılarkən deyilir: Heç kəs bu gün amerika bank- larının liderliyi saxlaya biləcəkmi sualına cavab verə bilmir. Bəli, onlar birinci növbədə dünyada azad sahibkarlıq ideyalarını yay- ması və xarici firmaların fəaliyyətinin praktiki olaraq qarşısının alındığı ABŞ daxili bazarında dominantlığa görə qələbə çalıb. Amma bəzi tədqiqatçılar göstərir ki, yaxın gələcəkdə ameri- kanlar satış bazarını əldən verməmək istəyən şirkətlərin ciddi müqavimətinə rast gələcək. Hətta bəzi ölkələrin rəsmi şəxsləri də amerikalıların aqressiv surətdə onların daxili bazarına girmələri, xaricilərin isə ABŞ bazarına daxil olmasının hərtərəfli qarşısının alınmasından narazılıqlarını bildiriblər”. Azərbaycanda hələ ki, xarici banklara rəqib olan Beynəlxalq Bankın, eləcə də bir neçə nüfuzlu özəl bankın olmasını nəzərə alsaq, bu məsələyə çox diqqətli yanaşmanın zəruriliyini əlavə sübut etməyə ehtiyac yoxdur. Zənnimizcə, xarici bankların ölkə 40 iqtisadiyyatına kredit qoyuluşlarının minimum həcmini müəy- yənləşdirmək lazımdır. Məsələn, Latviyada qeyri-rezident bank lisenziya aldıqdan bir il sonra, Latviya iqtisadiyyatına 1,0 mln. avro investisiya qoymalı və bütün fəaliyyət müddətində bu nor- mativi saxlamaq məcburiyyətindədir. Bu məsələyə beynəlxalq bank işində liderlər ölkəsi olan Yaponiyanın münasibəti də maraqlıdır. II Dünya müharibəsindən sonra dağılmış iqtisadiyyatını bərpa etmək və beynəlxalq nüfu- zunu artırmaq üçün Yaponiya xarici bankların ölkəyə aktiv cəlbi ilə məşğul olmuşdur. Onlar milli iqtisadiyyatın dirçəlməsinə kömək göstərməli idilər. Sonralar isə Yaponiya xarici banklara məhdudiyyət qoyan ölkə nümunəsinə çevrildi. Ötən əsrin 80-ci illərində yapon banklarının beynəlxalq ekspansiyasının digər dövlətlər tərəfindən repressiyalara məruz qalmaması üçün, xarici banklara bəzi aspektlərdə hətta yerli banklardan daha çox hüquq verildi. Yəqin ki, bu güzəştləri edərkən yaponlar bank sisteminin imkanlarını lazımınca qiymətləndirmişdilər. Çünki xarici bank kapitalının ölkənin ümumi bank kapitalında xüsusi çəkisi heç 1,0 faiz də deyildi. Azərbaycan üçün isə neft kontraktları çərçivəsində daxil olan xarici investisiyalar qarşılığında, xarici banklar vasitəsilə cəlb oluna bilən kapital bu gün heç müqayisə oluna bilməz. Bu baxımdan həm banklara, həm də onların müştərilərinə aid olan bir problemə toxunmaq yerinə düşər. Belə ki, ölkəmizdə qısa müddətli bank kreditlərinə görə ödənilən faiz məbləğləri istehsal olunmuş məhsulun maya dəyərinə aid edilir. Qısa müd- dətli ssudanın əsas məbləğinin maya dəyərinə aid olunması göstərilmir. Uzun müddətli ssudaların isə faizləri ilə birgə maya dəyərinə aid edilməyərək, müəssisənin sərəncamında qalan mən- fəət hesabına ödənilməsi göstərilir. Deməli, bir tərəfdən iqtisa- diyyata uzunmüddətli ssudaların azlığından şikayətlənilir, digər tərəfdən isə bu, maya dəyərinə daxil edilmir. Azərbaycan Res- publikası Nazirlər Kabinetinin “Maya dəyərinə daxil edilən xərclərin tərkibi haqqında” Əsasnaməsində göstərilən vaxtı keçmiş və vaxtı artırılmış ssudaların və hesablanılmış faizlərinin maya 41 dəyərinə daxil edilməməsi də, zənnimizcə vəziyyəti çətin olan müəssisə və təşkilatlara mənfi təsir göstərir. Şübhəsiz, vaxtında borcunu səbəbsiz ödəməyənlər də olur. Ancaq belələri ilə yanaşı, öhdəliklərini obyektiv səbəblər – ödəməmələr problemi, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düş- məsi, milli valyuta məzənnəsinin dəyişməsi, bir sıra xarici təsirlər və s. ilə əlaqədar yerinə yetirə bilməyənləri eyniləşdirmək düz gün olmazdı. Bu səbəbdən vəziyyəti qeyri-qənaətbəxş olan müəssi- sənin əlavə vergi ilə yüklənməsi məqsədəuyğun deyildir. Əsasnamədə göstərilən maya dəyəri tərkibinə daxil edilən komponentlər içərisində, qanunvericilikdə nəzərdə tutulan bank xidmətlərinin dəyəri də vardır. Yəqin ki, qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş bank xidmətlərinə “Banklar haqqında” qanunda göstə- rilən əməliyyatlar və əqdlər aiddir. Məlumdur ki, bank işi dinamik proses olub, yeni-yeni xidmətlər mənimsəyir. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulmayan bank xidmətləri göstərilərkən, onların dəyəri maya dəyəri tərkibinə salınmamalıdırmı? Məsələn, bank öz müştərisinə sonuncunun emissiya etdiyi qiymətli kağızların yer ləş- dirilməsi – anderreytinq xidməti göstərir və haqq alır. Göstərilən xərcin bu gün maya dəyərinə aid edilməsi yəqin ki, ən azı mübahisəli olacaq. Zənnimizcə, bütün bank xidmətləri maya dəyəri tərkibində olmalıdır. Onları qanunvericilikdə nəzərdə tutulanlarla məhdudlaşdırmaq məqsədəuyğun deyildir. Əks təq- dirdə ya bank xidmətlərinin inkişafı ləngiyəcək, ya da vaxtaşırı hüquqi normativ aktların dəyişdirilməsi zərurəti yaranacaqdır. Ümumiyyətlə, güclü bank sisteminin formalaşmasında maraqlı olan dövlət idarəetmə mexanizmi kimi vergidən səmərəli istifadə etməli, öz növbəsində vergilər isə həm banklara, həm də onların müştərilərinə stimullaşdırıcı təsir göstərməlidir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bank fəaliyyətinin prinsipial əsaslarına bank kapitalında dövlətin iştirakı da daxildir. Dövlət sosial səmərə, məşğulluq, resursların sahələr arasında əlverişli bölgüsü, iqtisa- diyyatı uzunmuddətli kreditləşdirmək, mənfəət qazanmaq, bazarda paya sahib olmaq kimi məqsədlər üçün, özü də bank kapitalında iştirak edir. Onu da qeyd edək ki, kommersiya əsasında işləyən Yüklə 7,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|