MüseyiB ƏLİyev banklarin iNKİŞaf iSTİqaməTLƏRİ “Şərq-Qərb” Bakı
Yüklə 7,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kredit qoyuluşları və vaxtı keçmiş borcların vəziyyəti
24 Bankına və Sənaye Bankına (sonradan Tikinti Bankına çevrilir) verilir. Xalq təsərrüfatının inkişaf planına müvafiq olaraq Dövlət Bankının Azərbaycan kontoru bütün sahələrin kreditləşməsini əhəmiyyətli surətdə genişləndirir. Belə ki, 1960-cı ilin dekabr ayına xalq təsərrüfatına kredit qoyuluşları 4.437 mln. manat təşkil etmişdi ki, bu da ilin əvvəli ilə müqayisədə 11,3 faiz çox idi. Görülən tədbirlər debitor-kreditor borclarının da azalmasına səbəb olur. 1960-cı ilin üç rübündə qarşılıqlı tələblərin zaçotuna əsaslanan hesablaşmaların həcmi 1 mlrd. manatı ötüb keçmişdi. Həyata keçirilən tədbirlərə baxmayaraq ödəniş intizamını tamamilə normal vəziyyətə salmaq Dövlət Bankına nəsib olmadı. 1960-cı ilin yekunlarına görə qısamuddətli kreditlər üzrə banka olan vaxtı keçmiş borcların həcmi ilin əvvəli ilə müqayisədə 140 mln. manata qədər, yəni 56,0% artmışdı. Bunu aşağıdakı cədvəldən görmək olar. Cədvəl 1.1 Kredit qoyuluşları və vaxtı keçmiş borcların vəziyyəti (01 yanvar 1961-ci il tarixə) mln. manatla Kreditlərin təyinatı Kredit qoyuluşları 2№-li kartoteka üzrə vaxtı keçmiş borclar O cümlədən bank ssudaları üzrə borclar Qısamüddətli kreditlər Uzunmüddətli kreditlər 4.317,0 279,9 159,4 - 72,6 2,1 Cəmi: 4.596,9 159,4 74,7 Kredit resurslarını daha da səfərbər etmək və eləcə də dövlətin ssuda fondundan səmərəli istifadə etmək məqsədi ilə 1963-cü ildən dövlət əmək əmanət kassaları Dövlət Bankının tərkibinə verilir. 25 1965-1967-ci illər ərzində keçmiş SSRİ ərazisində həyata keçirilən təsərrüfat islahatları yeni planlaşdırma və iqtisadi sti- mullaşdırma sisteminə keçid ilə əlaqədar olmuş və təbii ki, bankların fəaliyyəti də istehsalın səmərəliliyinin artırılması isti- qamətində yenidən qurulmalı idi. Bank resursları ilk növbədə mütərəqqi istehsalların inkişa- fına, xalq təsərrüfatına lazım olan və əhali arasında tələb olunan məhsul buraxılışının artırılmasına, pullu xidmətlərin genişlən- məsinə yönəldilirdi. Müəssisələrin gəlirliyinin artırılmasına, onların kommersiya fəaliyyətlərinin yaxşılaşmasına, ödəniş intizamının möhkəmlənməsinə bankların təsiri güclənirdi. Bundan başqa kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin rolunun artırılması sahəsində bir sıra tədbirlər nəzərdə tutulurdu. Belə ki, ayrı-ayrı kredit növləri üzrə yüksək faizlərin tutulmasına başlanılır. Təsərrüfat islahatlarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində 1979-cu ilin iyul ayında ittifaq hökuməti yeni qərar qəbul edir. Bu qərara müvafiq olaraq iri istehsal təsərrüfat komplekslərinin iqtisadi-sosial inkişafının əsas parametrləri və prinsipləri müəy- yən edilirdi. Bütün bunlarla yanaşı ötən əsrin 70-80-ci illərində bir sıra səbəblər üzündən banklar ictimai istehsalın inkişafında stimul- laşdırıcı rollarını bir qədər qeyri-fəal yerinə yetirməyə başladilar. Artıq kredit xalq təsərrüfatının bir çox sahələrində öz həqiqi əhəmiyyətini itirməyə başlayırdı. Pul dövriyyəsinin idarə olun- masında ciddi nöqsanlara yol verilir, ödəniş intizamı get-gedə pisləşirdi. Kredit sisteminin fəaliyyətinin yenidən qurulması istiqamə- tində 1987-ci ilin iyul ayının 17-də Sov.İKP MK və SSRİ Nazirlər Soveti yeni bir qərar qəbul edirlər. Xalq təsərrüfat kompleksinin fəaliyyət xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, aşağıdakı tərkibdə bank sistemi yaradılırdı: SSRİ Dövlət Bankı, SSRİ Xarici İqtisadiyyat Bankı, SSRİ Sənaye Tikinti Bankı, SSRİ Aqrar Sənaye Bankı, SSRİ Mənzil Sosial Bankı, SSRİ Əmanət Bankı. Bununla belə qeyd etməliyik ki, kredit sistemində son isla- hat, ölkə iqtisadiyyatında baş verən neqativ halların təhlilinə və 26 vaxtında aradan qaldırılmasına nəinki kömək etmədi, əksinə bu problemləri bir qədər də kəskinləşdirdi. Məlumdur ki, sahə bank- larının yaradılması və onların təşəkkülü xeyli vaxt apardı və nəticədə xalq təsərrüfatında hesablaşmaların sürəti azaldı. Bundan başqa kredit sisteminin ilkin özəyi olan rayon şöbələrinin fəaliy- yəti zəiflədi. Sahə banklarının özlərinin fəaliyyəti bir-birlərindən kəskin fərqlənirdi. Məsələn, həcmcə ən böyük kredit portfeli Aqrar Sənaye Bankının üzərinə düşmüşdü ki, bu da onu Dövlət Bankının mərkəzləşdirilmiş resurslarından asılı edirdi. 1988-ci ildən başlayaraq ölkədə kooperativ bankların yara- dılması, 1989-cu ildən isə sahə banklarının səhmdar kommer- siya fəaliyyəti əsasına keçirilməsi vəziyyətə o qədər də müsbət təsir etmədi. İttifaq miqyasında kredit sistemində aparılan sonuncu islahat, 1990-cı ilin dekabrında iki qanunun qəbulu ilə, yəni “SSRİ Dövlət Bankı haqqında”, “SSRİ-də banklar və bank fəaliyyəti haqqında” qanunlarla sona yetdi. Nəticə etibarı ilə qəbul olunmuş qanunlar konseptual baxım- dan ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin ideologiyasına əsaslanır və sivil qaydada ikipilləli bank sisteminin əsası qoyulurdu. İkipil- ləli bank sistemi bazar infrastrukturunun yaradılmasına güclü təkan verməli idi.Azərbaycan Respublikası siyasi müstəqilliyini əldə etdikdən sonra, 1992-ci ilin yanvar ayının 10-da keçmiş SSRİ Xarici İqtisadiyyat Bankı Azərbaycan respublika bankının bazasında Azərbaycanın Beynəlxalq Bankı yaradılır. Daha sonra 1992-ci il fevral ayının 11-də keçmiş SSRİ Dövlət Bankı, Sənaye- Tikinti Bankı və Aqrar Sənaye Bankı Azərbaycan Respublika banklarının bazasında Azərbaycan Milli Bankı, keçmiş SSRİ Əmanət Bankının Azərbaycan respublika bankının bazasında isə, Azərbaycanın Əmanət Bankı yaradılır. Bu dövrün xarakterik xüsusiyyətlərindən biri o idi ki, 1992-ci ilin fevralından avqust ayınadək keçmiş Sənaye Tikinti və Aqrar Sənaye Bankının şöbə və müəssisələri bilavasitə Azərbaycan Milli Bankının tabeçi- liyində fəaliyyət göstərmişdilər. 1992-ci ilin avqust ayının 7-də Azərbaycan Milli Məclisi tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı haqqında”, Yüklə 7,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|