N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çapa təqdim edən
- Məqalənin redaksiyaya
46
İ. Əfəndiyevin dramlarının dilindəki müxtəlif quruluşlu sintaktik təkrarlar mətnin struktur-semantik bütövlüyünü təmin edir. Mətnin komponentlərini əlaqələndirir, mikromətnlərin qapanmasında, örtülməsində əsas rol oynayır. Bu cür təkrarlar personajın nitqini təşkil edən mətnin semantikasını açır, müxtəlif münasibətləri meydana çıxarır. Təkrarlar qapalılıq keyfiyyətinə malik olduğu üçün sintaktik konstruksiyaları dövrəyə alır. Təkrar olunan elementlər leksik və sintaktik-semantik münasibətləri təmin edir, tematik-rematik bağlılığın xarakterini açır [5. S. 38].
Beləliklə, İ. Əfəndiyevin dram əsərlərinin dilində təkrarlar bir sistem təşkil edir. Xalq dilinin strukturundan çıxış edən dramaturq yaratdığı personajların nitqində aşağıdakı tip təkrarlara müraciət etmişdir: ana anadır, qız qızdır, gəliş gəlmək, gedəndə getsin, gələndə gəlsin, baxmırlar ki, baxmırlar, gələndə… gəlməyəndə, yalançının yalançısı, artırmağına artıra bilərik, gedəndə də gedərsiniz, qayıdanda qayıdarıq, çatdırarıq çatar, deyirlər qoy desinlər, öküzsən, öküz, öküz gəldin, öküz də gedəcəksən, qəribənin qəribəsidir, kor-kor, gör-gör və s. Bu və ya digər təkrar növləri semantik çalarları gücləndirir, mətnin emosionallığını təmin edir. Məqalənin elmi yeniliyi və tətbiqi əhəmiyyəti. Bu məqalənin elmi yeniliyi dram əsərlərinin dilində, xüsusən də İlyas Əfəndiyevin dramaturgiya dilində, təkrarların tutduğu yer və mövqe ilə şərtlənir. Digər bir tərəfdən, bədii və sintaktik təkrarların dram əsərlərinin dilinə gətirdiyi üslubi-ekspressivlik aşkarlanır. Məqalənin nəticələrini digər janrlarda yazılmış əsərlərdə işlənən təkrarlara da tətbiq etmək olar. Tətbiqi cəhətdən məqalənin dəyəri təkrarlara aid təşkil olunmuş dərslərdə istifadə oluna dilər. Ə D Ə B İ Y Y A T 1. Adilov Musa. Azərbaycan dilində sintaktik təkrarlar. Bakı: Elm, 1974. 2. Əfəndiyev İlyas. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 2002. C. 2. 3. Велиев К. Н. Интерпретация художественного текста в свете изучения лингвистики текста // Вопросы лингвистики и лингвометодики текста в процессе преподавания неродного языка: Тез. докл. IV Междунар. симпоз. Тбилиси, 1984. 4. Əfəndiyev İlyas. Bizim qəribə taleyimiz. Bakı, 1988. 5. Novruzova N. Mətn sintaksisi. Bakı: Təhsil, 2002. ФЛОРА НАМАЗОВА 47
ПОВТОРЫ В ЯЗЫКЕ ДРАМАТИЧЕСКОГО ПРОИЗВЕДЕНИЯ Р е з ю м е
В литературном языке повтор имеет огромное стилистическое значение. Синтаксически-конструктивные повторы в художественных произведениях, особенно в драмах, выявляют речевые особенности их персонажей. В данной статье повторы исследуются на основе материала, взятого из драматических произведений Ильяса Эфендиева. Ключевые слова: повторы, синтаксические повторы, повтор- актуализатор, стилистические повторы, драматические диалоги
FLORA NAMAZOVA REITERATIONS IN THE DRAMA LANQUAGE S u m m a r y
Reiteration plays an important role in thе artistic language. Especially, syntaxical reiterations indicate writers wishes and desires in work of art. In the drama language reiterations reveal the gift of speech of the character. Key words: reiterations, sintаxical reiterations, reiteration-actualizator, stylistic reiterations, drama dialogues Ünvan: Az-4500. Mingəçevir-4500, H. Əliyev küç., 55/18. Azərbay- can Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir filialı
N. Xudiyev – «Türkologiya» jurnalı redaksiya heyətinin üzvü
Çapa tövsiyə edən AMEA Nəsimi adına 48
Dilçilik İnstitutunun elmi şurası (21.I.2011, protokol № 2)
daxil olma tarixi 3.XII.2010
göndərilmə tarixi 21.II.2011
25.II.2011
_________
49
№ 2 2011
GÜNEL ƏLİYEVA
X ü l a s ə. Məqalə müasir Azərbaycan dilində ismi birləşmələrin omonimliyi məsələsinə həsr olunmuşdur. Məqalədə bədii və publisistik üslub materiallarının təhlili nəticəsində III növ təyini söz birləşmələrində omonimlik hadisəsinin zəngin təzahür imkanlarına sahib olması qənaəti öz əksini tapır. Söz birləşmələrinin omonimliyinin cümlə, mətn və kontekst vasitəsilə aradan qaldırılması mümkün olduğuna görə kommunikasiya prosesinə mane olmadığı və bu dil faktının öyrənilməsinin zəruriliyi qənaətinə gəlinir.
Sintaktik omonimlik hadisəsi dilin sintaktik səviyyəsində təzahür edən dil faktı olub, bu və ya digər dərəcədə sintaktik səviyyənin bütün vahidlərini əhatə edir. Bu baxımdan söz birləşmələrinin də omonimliyi tədqiqat üçün maraqlı faktlar ortaya çıxarır. Söz birləşmələrinin omonimliyi dedikdə, sintaktik səviyyənin vahidləri olan sərbəst söz birləşmələrinin omonimliyi nəzərdə tutulur; məna baxımından bir sözə ekvivalent olan və leksik səviyyənin vahidi hesab olunan sabit söz birləşmələri bu tədqiqata daxil edilmir. Sərbəst söz birləşmələrinin, o cümlədən onun böyük bir qolunu təşkil edən ismi birləşmələrin omonimliyi tədqiq olunarkən bu birləşmələrin quruluşu və daşıdığı informativ yükü ilə bağlı bütün özünəməxsus keyfiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Leksik səviyyənin vahidi olan sözün omonimliyi ilə müqayisədə söz birləşməsinin omonimliyi özünün mürəkkəb təbiəti və meydanaçıxma xüsusiyyətləri ilə seçilir. Çünki əgər omonimlik sözlərdə məna və formanın müxtəliftərəfli münasibəti əsasında yaranmış olursa, sərbəst söz birləşmələrində onun meydana çıxması daha da mürəkkəbləşir. Buna səbəb sərbəst söz birləşməsinin dilin daha yüksək səviyyəsinin vahidi olması və bununla əlaqədar mürəkkəb quruluşa malik olmasıdır. Sərbəst söz birləşmələrinin omonimliyi ТЦРК ОЛОЭИЙА 4 «Тцрколоэийа», № 2
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|