N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
227 Beləliklə, hüceyrələrdə oksigen peroksidlərin əmələ gəl- məsi yolu ilə istifadə olunur. Ona görə də A. N. Baxın nəzəriy- yəsi oksidləşmənin peroksid nəzəriyyəsi və ya A. N. Bax nəzəriy- yəsi adlanır. A. N. Bax nəzəriyyəsi yalnız bitkilərdə bir sıra oksid- ləşmə proseslərinin mexanizmini izah etməyə imkan verir. Bioloji oksidləşmənin mahiyyətini başa düşmək üçün onun ayrı-ayrı mərhələlərində iştirak edən fermentlərlə: dehidrogenaza- larla, flavin fermentlərlə, sitoxrom sistemi ilə, oksidazalarla, peroksidazalarla və katalazalarla tanış olunmalıdır. Dehidrogenazalar oksidləşən maddədən elektronların və protonların alınıb, aralıq akseptorlara verilməsini kataliz edən fermentlərdir. Bu fermentativ prosesi bioloji oksidləşmənin birinci mərhələsi hesab etmək olar. Müxtəlif maddələr: etil spirti, qlükoza, süd, limon, kəhrə- ba, alma turşuları və s. birləşmələr dehidrogenazaların təsiri ilə hidrogen verməklə oksidləşir. Dehidrogenazalar 2 qrupa: anaerob dehidrogenazalara və aerob dehidrogenazalara bölünür. Anaerob dehidrogenazalar oksi- gensiz mühitdə elektronların və protonların aralıq akseptorlara (NAD, NADF) köçürülməsini kataliz edir. NAD + və NADF + oksidləşən substratdan ikielektronlu fermentativ köşürmə yolu ilə hidrid ionu (H - )qəbul edərək, onları bir-birinə və nəhayət molekulyar oksigenə verir. NAD + MH 2 ↔ NADN + H + + M Nikotinamid nukleotidləri 250-dən artıq dehidrogenazanın O CH 3 CH 2 OH + dehidrogenaza → 2e - + 2H +CH 3 ─ C H 2e - + 2H + + NAD dehidrogenaza + NAD ∙ H 2 228 kofermentidir. Aerob dehidrogenazalar elektron və protonların birbaşa oksigenə verilməsini sürətləndirir. Anaerob dehidrogenazaların bəziləri elektronların sito- xrom sisteminin komponentlərinə verilməsini, digərləri isə piridin kofermentlərə köçürülməsini kataliz edir. Piridin kofermentləri tərkibində iki və üç fosfat turşusunun qalığını saxlayan piridin dinukleotidləridir. İki fosfat turşusunun qalığını saxlayan dinuk- leotid: nikotinamiddən, ribozofosfatdan və adenil turşusundan ibarət olub, nikotinamidadenindinukleotid (NAD) adlanır. Tərki- bində üç fosfat turşusunun qalığını saxlayan dinukleotidə isə nikotinamidadenindinukleotidfosfat (NADF) deyilir. Orqanizmin bütün hüceyrələrində NAD və NADF olur. Onlar yalnız hidrogen daşındığı mərhələdə fermentlə (apoferment- lə) birləşmə halında, başqa vaxtlarda isə sərbəst halda olur. NAD∙H 2 -nin tərkibindəki hidrogen atomlarının oksigenlə birləşə- nə qədər keçdiyi bioloji oksidləşmə yolu bir sıra aralıq mərhələ- lərindən ibarətdir. Bu proses müxtəlif hidrogendaşıyıcı koferment- lərin iştirakı ilə həyata keçir. Dehidrogenazaların vasitəsilə NAD molekulunda birləşdirilən hidrogen atomları (daha doğrusu – elek- tronlar) növbə ilə bütün aralıq daşıyıcıların tərəfindən tutulur. Aralıq daşıyıcıların hər biri hidrogen atomlarının müvəqqəti oaraq saxladıqdan sonra özündən sonra gələn daşıcıya ötürürü. Oksid- ləşmə zəncirindəki sonuncu hidrogendaşıyıcısı isə hidrogen atom- larını oksigenlə birləşdirir. NH 2 │ R─CHNH 2 COOH + dehidrogenaza ↔ R─C─COOH + dehidrogenaza ∙ H 2 Dehidrogenaza ∙ H 2 + ½O 2 → Dehidrogenaza + H 2 O 229 CHCO │ NH 2 HC HC CH R─N + NH 2 │ C─CO CH HC HC CH 2 R─N + + H + ─2H + 2H NAD və NADF-ın fəal qrupu nikotinamiddir. Sonuncu iki atom hidrogeni özünə birləşdirmək və ayırmaqla oksidləşmə- reduksiya reaksiyasında iştirak edir. Bu zaman hidrogenin biri ion halında məhlulda qalır. CH C ─ CO │ NH 2 CH HC HC N CH 2 ─CH─(CHOH) 2 ─CH O─CH 2 ─CH (CHOH) 2 O CH ─NH 2 C N HC N C─N CH C─N O CH C─CO │ NH 2 NH HC HC N HO─P═O O Nikotin adenindinukleotid (NAD ) Nikotin adenindinukleotid fosfat (NADF ) N═C─NH 2 │ │ HC C─N ║ ║ CH N─C─N │ CH HO │ P─O─CH O │ │ O OH CHOH │ O─CH 2 ─CH │ HO─P═O │ O O │ CH 2 ─CH─(CHOH) 2 ─CH Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|