N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
218 Pankreas şirəsinin əsas fermenti tripsindir. Bu ilk dəfə A. Y. Danilevski tərəfindən ayrılmışdır. Tripsinogen qeyri-fəal formada əmələ gəlir. Bağırsaq şirəsindəki enterokinazanın təsiri ilə fəallaşaraq tripsinə çevrilir. Tripsin tipik qlobulindir. Mühitin pH-ı 8 – 9 olduqda, hətta neytral və zəif turş mühitdə də fəal olur. Bu ferment peptidlərdə lizin və arginin karboksil qrupları hesa- bına yaranmış peptid, amid və efir rabitələrini hidroliz edir. Efir və amid rabitələri, peptid rabitəsinə nisbətən sürətlə parçalanır. Tripsin peptid rabitəsinin təxminən 30%-ni parçalayır. Bu fermen- tin təsiri ilə zülallar polipeptidlərə və qismən aminturşularına hidroliz olunur. Ximotripsin qeyri-fəal ximotripsinogen şəklindədir. Bu ferment az miqdarda tripsinin təsirindən fəallaşır. Ximotripsin üç formada: alfa-, betta-, qamma- ximotripsin şəklində olur. Bu ferment pepsin və tripsinin təsirindən parçalan- mış zülalları peptidlərə və sərbəst aminturşularına qədər hidroliz edir. Ximotripsində tripsin kimi efir və amid rabitələrini də parça- layır, lakin tripsinə nisbətən az fəaldır. Mühitin pH-ı 7 – 9 olduqda fəallaşır. Elastaza ferment kompleksi olub, elastini, kollageni və mukoproteidləri parçalayır. Bu ferment kompleksi mühitin pH-ı 7,4 – 8,7 olduqda fəaldır. Karboksipeptidaza qlobulin təbiətli maddə olub, tipik pep- tidazadır. Polipeptidləri sərbəst karboksil qrupu tərəfindən amin turşularına parçalayır. Dipeptidaza dipeptidləri sərbəst aminturşularına ayırır. Protaminaza yalnız protaminləri hidroliz edir. Nukleazalar (və ya polinukleotidazalar) nuklein turşularını mononukleotidlərə: ribomukleotidlərə və dezoksiribonukleotidlərə qədər parçalayır. 219 Lipaza yağların hidrolizini sürətləndirən fermentdir. Bunun fəallığını öd, sistein, tioqlikol turşusu və kalsium duzları artırır. Bu ferment ph 8 olduqda fəal olur. Amilaza mürəkkəb karbohidratların (nişasta, qlikogen və dekstrinlərin) maltozaya kimi parçalanmasını sürətləndirir. Bu çox fəal fermentdir, pH 7 olduqda qüvvətli təsir göstərir, öd fəallığını artırır. Maltaza amilazanın təsirindən əmələ gəlmiş maltozanı qlükozaya qədər parçalayır. Laktaza əsas etibarilə cavan heyvan- larda süd şəkərini qlükozaya və qalaktozaya parçalyır. İnvertaza isə saxarozanı qlükoza və fruktozaya qədər hidroliz edir. Bağırsaq həzmində qaraciyərin sekresiyası olan ödün də rolu böyükdür. Sutkada diri çəkisinin hər kiloqramına at 10 – 12 ml, qaramal 5 – 15 ml, qoyun 20 – 40 ml, donuz 36 – 56 ml öd ifraz edir. Öd 2 cür olur. Qaraciyər axarlarından alınan ö d q a r a- c i y ə r ö d ü, öd kisəsininki isə k i s ə ö d ü adlanır. Bunların kimyəvi tərkibi eynidir, yalnız quru maddənin miqdarına görə fərqlənir. Kisə ödündə quru maddə 9 – 20%, qaraciyər ödündə isə 1 – 5% arasında dəyişir. Öd bulanlıq, qatı, müxtəlif rəngli, acı zəif iyli mayedir. Xüsusi çəkisi 1,02 – 1,04 arasında olur. Ödün quru qalınlığını öd piqmentləri (bilirubin, biliverdin), öd turşuları, mut- sin, xolesterin, fosfatidlər (lesitin) və yağlar təşkil edir. Öddə sidik cövhəri, sidik turşusu, purin əsasları, fermentlər (amilaza, prote- aza, lipaza), sulfatlar, xloridlər, karbonatlar, fosfatlar, natrium, kalsium, kalium və maqneziumun duzları, karbon qazı, oksigen də vardır. Öd turşuları (xol, dezoksixol və litoxol turşuları) quruluşca xolesterinə yaxın olub, xolan turşusunun törəmələridir. Bunlar öd - 220 CH 3 │ ───CH─CH 2 │ CH 2 │ CO COOH │ │ NH─CH 2 HO─ OH │ Qlikoxol turşusu CH 3 │ CH─CH 2 │ │ CH 2 │ COOH HO─ ─OH OH │ Xol turşusu də qlikokol, taurin və s. maddələrlə cüt birləşmələr (qlikoxol, tau- roxol, qlikodezoksixol, taurodezoksixol turşuları) şəklində olur. İnsanda öd turşularının 70%-ə yaxınını qlikoxol, qalanını tauroxol turşuları təşkil edir. Müxtəlif heyvanların ödündə də ayrı-ayrı öd turşuları eyni miqdarda olmur. Qaramalın ödündə xol turşusu çox. Dezoksixol turşusu az olur. Öd turşuları məhlulların səthi gərilməsini azaldır, yağları emulsiyalaşdırır, onların parçalanmasına şərait yaradır, irimole- kullu yağ turşuları ilə birləşərək, komplekslər əmələ gətirir, onları həll olan şəkilə keçirib asan sorulmasına şərait yaradır. Öd turşu- ları proteolitik fermentlərin zülallara təsirini də qüvvətləndirir. Öd daşlarının əmələ gəlməsi öddəki xolesterinin çökməsi ilə əlaqədar- dır. Bağırsaq həzmində nazik bağırsağın libergün vəzilərində istehsal olunan şirədə iştirak edir. Bağırsaq şırəsi qələvi reaksiyalı (pH 8,2 – 8,7), xüsusi çəkisi 1,005 – 1,015 olan qatı mayedir. Onun sutkalıq miqdarı qoyunlarda 3 litrə çatır, qaramal və atda daha çoxdur. Bağırsaq şırəsi fermentlərlə zəngindir. Onlardan aminopo- lipeptidaza, dipeptidaza, iminopeptidaza, prolinaza, arginaza, nuk- leaza, nukleotidaza, nukleozidaza, fosfataza, lipaza, lesitinaza (fosfolipaza), amilaza, invertaza, laktaza, maltaza və enterokinaza - Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|