N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

252 
 
1)  Heterosiklik  sikldə  azot  mənbəyi  kimi  qlisindən, 
asparagin və qlutamindən istifadə etmək 
2)  Purin  və  pirimidin  sikllərin  tərkibinə  karbon  qazından 
və qarışqa turşusundan istifadə etməklə karbon daxil etmək 
3)  Riboza  5
`
-fosfatdan  purin  əsaslarının  əmələ  gəlməsi  və 
pirmidin  əsaslarının  sintezi,  son  məhsul  olaraq  nukleozid  5
`
-
fosfatın biosintezi 
4)  Nukleotidlərin  biosintezində  bütün  reaksiyaların  fer-
mentativ xarakterində olması  
5)  Ayrı-ayrı  biosintez  mərhələlərində  oxşar  maddələrin 
(inozin-5
`
-monofosfat  –  purin  nukleotidlərinə,  uridin-5
`
-monofos-
fat – pirimidin nukleotidləri üçün) əmələ gəlməsi. 
  Purin və pirimidin əsaslarının biosintezi Bukenen və Qrin-
berqin laboratoriyalarında tərkibində (nişanlanmış atomlar) radio-
aktiv azot və karbon atomları 


C
N
13
6
15
7
,
 olan maddələrin orqanizmə 
yeridilməsi  ilə  aparılan təcrübələr nəticəsində aydınlaşdırılmışdır. 
Təcrübələr  əsasən  göyərçin  üzərində  aparılmışdır,  lakin  məməli-
lərdə  də  biosintez  prosesinin  belə  getdiyini  güman  etmək  üçün 
elmi əsaslar vardır. 
 
C──N 
                  
 
C      C 
  
 
    N 
Qlisin
 
Formiat 
turşusu
 
Qlutaminin 
amid azotu
 
Formiat 
turşusu
 
Asparagin 
turşusu
 
  3 
N
 
C
 2 
N
1
 
│ 
C 
 6
 
9 
5 
4 
7 
8 
CO
2 
Asparagin 
turşusu
 
CO
2 
NH
3 
N 
1 
                  
 
C 
2 
│ 
C 
 6
 
 3 
N
 
5 
C 
                  
 
4 
C 
P
irmidin
 
Purin
 
Şəkil 60. Purin və pirimdin əsaslarının biosintez sxemi 

---

253 
 
Sxemdən göründüyü kimi purin nüvəsinin biosintezinə azo-
tun  iki  atomu  (N
3
  və  N
9
)  qlutaminin  amid  azotundan,  N
1
-atomu 
asparagin  turşusundan,  nəhayət  dördüncü  azot  atomu  N
7
-qlisin-
dən  keçir.  Formiat  turşusundan  C
2
  və  C
8
,  həmçinin  C
6
  isə  CO
2
 
qazından  purin  nüvəsinin  biosintezində  iştirak  edir.  Beləliklə 
aminsirkə  turşusu  (qlisin)  purin  əsasının  sintezinə  üç  atom  verir 
(iki karbon, bir azot). 
Müasir zamanda purin  əsaslarının mürəkkəb biosintezinin 
ayrı-ayrı mərhələləri dəqiq müəyyən olunmuşdur. Purin nüvəsinin 
biosintezi  üçün riboza-5
`
-fosfatdan  istifadə  olunur.  Bu  maddə  bir 
çox  çevrilmələrdən  sonra  inozit-5
`
-monofosfata  (İMF)  çevrilir. 
İMF isə oksidləşərək ksantozin-5
`
-fosfata keçir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
N 
N 
N 
N 
         OH 
         │ 
    O=P─O─CH
2
 
        │ 
        OH 
O
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
H
 
H
 
+ NAD
+
 + H
2
O 
 
İnozin-5-monofosfat 
OH 
Ksantozin-5-monofosfat
 
+ HADH + H
+
 
H
 
H
 
HO   
        P─O─CH
2 
   O                                                           
        OH 
 
N 
N 
N 
N 
O
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
OH 
HO 

---

254 
 
Sonrakı  mərhələdə  inozit-5
`
-monofosfatın  (İMF)  aminləş- 
məsindən  adenozin-5
`
-monofosfat  (AMF),  sonuncunun  reduksiya 
olunmasından dezoksiadenozin-5
`
-monofosfat (dAMF) alınır.  
Ksantozin-5
`
-monofosfat  (KMF)  aminləşmə  yolu  ilə  qua-
nozin-5
`
-monofosfata (QMF) çevrilir. Aşağıdakı sxemdə bütün bu 
proseslər göstərilmişdir. 
 
 
 
 
 
Pirimidin  əsaslarının biosintezi  üçün pirmidin  nüvəsi-
nə  N
1
-azotu  NH
3
  molekulundan  C
2
-atomu  CO
2
-molekulundan, 
N
3
-azot  atomu  və  C
4
,  C
5
,  C
6
-  karbon  atomları  isə  asparagin 
turşusundan daxil olur (keçir).  
Digər  tərəfdən  riboza-5-fosfatdan  bir  çox  çevrilmələrdən 
sonra  uridin-5
1
-fosfat  (UMF)  bu  maddədən  də  pirimidin  nukleo-
tidləri sintez olunur.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Uridin-5
1
-monofosfat (UMF) aminləşmə yolu ilə sitidin-5
`
- 
                 aminləşmə                 reduksiya olunma 
                                       AMF                                      DAMF 
İMF 
                oksidləşmə                        aminləşmə 
                                       KMF                                        QMF 
Uridin-5-monofosfat
 
C 
HN 
N 
O 
O 
        OH 
        │ 
   O=P─O─CH
2
 
        │ 
        OH 
H
 
O
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
H
 

---