N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

249 
 
Həmçinin nukleozidlər də hidrolizə uğrayır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Riboza və riboza 1-fosfat karbohidratlara xas olan mübadi-
lə reaksiyasına daxil olur.  
Purin  və  pirimidin  əsasları  sonrakı  parçalanmaya  məruz 
qalır.  
Birinci mərhələdə purin və pirimidin əsasları aminhidrola-
zaların  təsiri  ilə  aminsizləşirlər.  Bu  çevrilmələrdə  yalnız  amin 
qrupu ayrılır.  
 
 
Nəticədə adenin – hipoksantinə, quanin – ksantinə çevrilir. 
Sitozindən isə urasil əmələ gəlir.  
Purin və pirimidin əsaslarının sonrakı aminsizləşməsi müx
-
 
+ NH
3 
N 
│ 
H 
N 
OH
H
 
N 
N 








ohidrolaza
Adeninamin
 
N 
│ 
H 
N 
NH
2
H
 
N 
N 
+ H
2
O 
Adenin 
Hipoksantin 
OH
 
O
 
HOCH
2 
 
H
 
H
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
+
 
N 
│ 
H 
N 
NH
2
H
 
N 
N 












aza
ribohidrol
in
ribozilpur
N
za
Nukleozida
 
+H
2
O 
NH
2
 
 
N 
N 
N 
N 
HOCH
2 
 
O
 
H
 
H
 
OH
 
H
 
OH
 
H
 
Adenin 
Adenozin 
Riboza 
 

---

250 
 
təlif  cür  baş  verir.  Purin  əsasları  (hipoksantin  və  ksantin)  ksan-
tinoksidaza fermentinin təsiri ilə sidik turşusuna oksidləşir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bir çox heyvanlarda (insanabənzər meymunlar, məməlilər) 
və  insanlarda  purin  əsaslarının  son  parçalanma  məhsulu  sidik 
turşusudur.  Bu  da  sidik  vasitəsi  ilə  orqanizmdən  xaric  olunur. 
Canlı aləmin digər nümüyəndələrində (suda quruda yaşayanlar və 
bitkilər) sidik turşusu karbamidə və qlioksil turşusuna parçalanır.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Purin  əsaslarından  (hipoksantin  və  ksantin)  fərqli  olaraq 
pirimidin  əsaslarının  aminsizləşməsi  dehidrogenazanın  təsiri  ilə 
reduksiya olunma sayəsində baş verir. Bu prosesdə urasil dihidro-
urasilə sonuncu isə hidrolazanın təsirilə hidrolizə uğrayaraq amin-
turşuya, ammonyaka və karbon qazına çevrilirlər. 
Timindən β-amin izoyağ turşusu əmələ gəlir. 

 

2
2
1 O
 
Ksantin- 
oksidaza 

 

2
2
1 O
 
Ksantin- 
oksidaza 
N 
│ 
H 
N 
O 
N 
HN 
N 
│ 
H 
N 
O 
N 
HN 
O 
│ 
H 
O 
O 
N 
│ 
H 
N 
│ 
H 
O 
NH 
HN 
Ksantin 
Hipoksantin 
Sidik turşusu 







sistemi
fermentler
urikoliaza
O
H
O
;
3
;
2
1
2
2
 
O 
O 
N 
│ 
H 
N 
│ 
H 
O 
NH 
HN 
            NH
2
          HO    O 
                 │
 
CO
2 
+ 2C=O   +
 
       C
 
                  │                          │ 
             NH
2
              C 
                              O      H 
Sidik turşusu 
Qlioksil turşusu 
Sidik cövhəri 

---

251 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nəticədə  əmələ  gəlmiş  NH
3
,  CO
2
  və  aminturşular  NT  və 
digər  biosintez  proseslərində  iştirak  edə  bilər.  Ancaq  onların 
əksəri  heç bir dəyişirikliyə uğramadan sidiklə xaric edilir.  
 
 
9.2 Nuklein turşularının bioloji sintezi 
 
DNT-in biosintezinin əsas maddəsi dezoksiribonukleozid -
5
`
-fosfatdır.  Həmçinin  DNT  molekulunun  əmələ  gəlməsində 
dezoksinukleozidtrifosfatların  matrisa  vəzifəsini  daşıyan  DNT 
zənciri  üzərindəki  azot  əsasları  ilə  komplementarlıq  prinsipi  üzrə 
qarşı-qarşıya  yerləşməsi  əsas rol oynayır. Anoloji olaraq spesifik 
RNT molekulunun (polinukleotid zəncirində nukleotidlərin müəy-
yən  olunmuş  nizamlı  düzülüşü)  biosintezi  DNT  matrisasında 
ribonukleozidtrifosfatlardan əmələ gəlir.  
Nukleotidlərin əsas üç tərkib hissələrindən (azot əsasaları, 
fosfat turşusu və pentozalar) olan fosfat turşusu həmişə hüceyrədə 
olur,  riboza  və  dezoksiriboza  karbohidratların  mübadiləsindən 
alınır, ancaq heterotsiklik əsaslar xüsusi besintez reaksiyalarından 
və zülalların parçalanmasından alınır.  
Purin  və  pirimidin  əsaslarının  biosintezi  müxtəlif  cürdür. 
Ancaq purin və pirmidin sikllərinin bəzi sintez mexanizmində ox-
şar əlaqələr də mövcuddur: 
COOH 
│ 
CH
2
 
│
        
+  NH
3
 + CO
2
 
CH
2
 
│ 
NH
2 
CH
2 
CH
2 
O 
N 
│ 
H 
O 
HN 
CH 
CH 
O 
N 
│ 
H 
O 
HN 
HADH + H
+
  NAD
+ 
 
Dehidrogenaza 
Hidro
-laza; 
2H
2
O 
Urasil 
Dihidrourasil 
β-Alanin 

---