Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
zərərsizləşdirmək mümkün olmadı, Bununla Səfəvi dövründə körfəzin iti - ril miş olan hissəsi yenidən geri qaytarıldı. Nadir körfəzdə öz mövqe lərini xeyli dərəcədə möhkəmləndirə bildi. Bu vəziyyətin qorunub saxlanması üçün isə hərbi-dəniz qüvvələrinin gücləndirilməsinin əhəmiyyətini artırdı. Nadir Bəhreynin alınmasından çox razı qaldı. Bu uğur onun qoşun- larının yeni sahədə əldə etdiyi uğur idi. O, Bəhreyni Fars vilayətinə bir- ləşdirdi və onun idarə edilməsi səlahiyyətlərini Məhəmməd Tağı xanın ixtiyarına verdi. 1737-ci ilin martında Nadir şahın hərbi-dəniz qüvvələri yenidən yürüşə başladılar. Bu dəfə hədəf Oman seçilmişdi. Omanın tutulması Fars kör- fəzində əsaslı nəzarəti Nadir şahın ixtiyarına verə bilərdi. Omana hücuma keçmək üçün 1737-ci ilin əvvəllərində yaxşı bir bəhanə də ələ düşdü. Məsqət imamı ikinci Şeyx bin Sultan daxili rəqibləri ilə mübarizədə qalib gəlmək üçün Nadir şahdan kömək istədi. Nadir şah dərhal Fars bəylərbəyi Məhəmməd Tağı xana göstəriş verdi ki, Məsqət imamına yardım göstərmək üçün quru və dəniz qüvvələrindən ibarət bir dəstə təşkil edib Oman sahillərinə yola salsın. Həqiqətdə isə Nadir şah qoşun dəstəsi göndərməklə bütün Omanı nəzarət altına almaq istəyirdi. Lətif xanın rəhbərliyi altında 5 min nəfərlik hərbi qüvvə Məsqət tərəfə hərəkət etdi. Gəmilər vasitəsilə 150 atı da körfəzin o biri sahilinə keçirmək mümkün oldu. Lətif xan Oman ərazisində Məsqət imamı ilə görüşəndən sonra bütün Oman ərazisində ona müxalif olan qüvvələrə qarşı döyüşlərə başladı. Lətif xanın dəstəsi kifayət qədər uğurlu döyüşlər apardı və müxalifətdə olan qüvvələr zərərsiz - ləşdirildi. Məsqət imamı işlərin belə getməsindən razı qalsa da, Lətif xanın niyyətini başa düşəndə öz narazılığını gizlətmədi. Müxalifət qüvvələrindən təmizlənmiş olan ərazilər Məsqət imamına qaytarılmaqdansa, Nadir qoşun- larının nəzarəti altında saxlanılır, müəyyən yerlərdə düşərgələr salınır, müşahidə bazaları tikilirdi. 1 Oman ərazisində 5 günlük döyüşlərdən sonra Lətif xan Bəndər-Abbasa geri qayıtdı və əldə etdiyi nəticələr barədə Məhəmməd Tağı xana məlumat verdi. Amma Məhəmməd Tağı xan və eləcə də Nadir şah Lətif xandan razı qalmadılar. Məhəmməd Tağı xan paxıllıq üzündən Lətif xanın əldə etdiyi uğurlardan xoşlanmayaraq onunla intriqaya başladı. Nadir şah isə Məsqət Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 149 1 Moqtəder Q. Göstərilən əsəri, s. 134. imamının həyatına son qoyulmadığı və Omanda Nadir şah hakimiyyətinə qarşı çıxa biləcək qüvvələrin tamamilə zərərsizləşdirilmədiyi üçün narazı qaldı. Nadir şahın fikrincə, Məhəmməd Tağı xan şəxsən özü əməliyyata rəhbərlik etməli və Omandakı qüvvələrə qarşı daha qətiyyətli addımlar at- malı idi. Bu baxımdan Nadir şah, Məhəmməd Tağı xana da qəzəbini bildirdi. Nadir şahın tələblərinin yerinə yetirilməsi üçün 1738-ci ilin yanvar ayında Omana yeni bir hərbi-dəniz yürüşü təşkil edildi. Növbəti hərbi-dəniz yürüşünə Məhəmməd Tağı xan rəhbərlik edirdi. Yürüşdən əvvəl o, ingilis və holland şirkətlərindən daha bir neçə gəmi al- mağa müvəffəq oldu. Yürüş zamanı Lətif xan Məhəmməd Tağı xana kömək edirdi. Gözlənildiyi kimi, müxalifət qüvvələrinin yenidən baş qaldırmasın- dan sonra Məsqət imamı bir daha Nadir şahın qüvvələrinə dəstək göstərmək qərarına gəldi. Amma, görünür, Nadir şahın aydın və sərt nəzarətinin ol- maması, qüvvələrin vahid məqsəd ətrafında səfərbər edilə bilməməsi qarşıya qoyulan tapşırığın icrasına mane oldu. Doğrudur, Oman ərazisində bir sıra məntəqələrdə uğur qazanıldı. Lakin bir tərəfdən Məhəmməd Tağı xanla Lətif xan arasında, digər tərəfdən də Nadir şah qüvvələri ilə Məsqət imamını dəstəkləyən qüvvələr arasında yeni çəkişmələr və ziddiyyətlər or- taya çıxdı. Məhəmməd Tağı xanla Lətif xan arasında olan ziddiyyət Nadir şahın hərbi-dəniz qüvvələrinin təşkilatlandırılmasında xüsusi rolu olan Lətif xanın Məhəmməd Tağı xan tərəfindən zəhərləndirilib öldürülməsi ilə nəticələndi. Məsqət imamı ilə olan ziddiyyət isə son nəticədə Məhəmməd Tağı xanın verilən tapşırığın icrasına nail olmadan geri dönməsi ilə nəticələndi. 1 Mövcud olan məlumatlara görə, Məhəmməd Tağı xan Omanın birdəfə- lik nəzarət altına alınmasını başa çatdırmağa cəhd göstərdi. Bununla belə, başının daxili iğtişaşların yatırılmasına qarışması, 1739-cu ilin yayında isə Nadir şahın əmri ilə tabeliyində olan dəniz qüvvələri ilə Sind çayına doğru hərəkətə cəhd göstərməsi həmin tapşırığın həyata keçirilməsini ləngitdi. Fars körfəzindəki hərbi-dəniz qüvvələrinin dirçəldilməsi üçün Nadir şah yeni şəxsləri dəryabəyi vəzifəsinə təyin etdi. Onlardan biri olan Mirəli xan 1740-cı ildə dənizçilərin qiyamı nəticəsində öldürüldü. Hərbi-dəniz qüvvələrinin formalaşdırılması üçün böyük ümidlər bəslənilən digər Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 150 1 Lokkart L. Göstərilən əsəri, s. 220, 221. dəryabəyi İmamverdi xan isə yanında partlayan top lüləsinin zərbəsindən həlak oldu. 1 Əsrin 40-cı illərində hərbi-dəniz işinin fəallaşdırılması üçün Nadir şah tərəfindən bir sıra əhəmiyyətli addımlar atıldı. İngilis və holland şirkət lə - rin dən alınan gəmilərin kifayət etmədiyini görəndə Nadir şah Hindistanın Surat limanındakı gəmiqayırma müəssisəsindən gəmilər alınmasına başladı. Mövcud olan məlumatlara görə Nadir şah oradan 12 ədəd gəmi almışdı. Bə - zi tədqiqatçıların fikrincə isə Nadir şah Suratda 20 ədəd gəminin hazırla- masına sifariş vermiş və Dağıstan yürüşündə olarkən onların hazırlanıb suya buraxılması haqqında məlumat almışdı. Bundan başqa ehtimal edilir ki, Nadir şah başqa limanlarda da gəmi hazırlanması üçün sifarişlər vermişdi. 2 Hərbi-dəniz qüvvələrinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində Nadir sahın atdığı mühüm addımlardan biri də Buşehrdə gəmiqayırma müəs- sisəsinin yaradılması barədə qərar oldu. Bir tərəfdən gəmilərin digər ölkələrdən alınması çox baha başa gəlirdi və Nadir şah güman edirdi ki, öz nəzarəti altında hərbi gəmilərin daha ucuz qiymətə hazırlanmasına nail ola bilər. Digər tərəfdən Nadir şah gəmiçiliyin quraşdırılmasından istifadə - sinədək bütünlüklə öz dövlətində mənimsənilməsinə çalışırdı. Bu is- tiqamətdə konkret işlərin görülməsinə başlandı. Belə bir müəssisə üçün yer ayrıldı, lazım olan mütəxəssislər toplanıldı. Bu istiqamətdə qarşıya çıxan başlıca problem tikinti materiallarının xeyli uzaqda, Xəzəryanı ərazilərdə olması idi. Gəmilərin quraşdırılması üçün zəruri olan meşə materiallarının Mazandarandan gətirilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Bunun üçün xüsusi ara- balar da hazırlandı. Arabaların işləyə bilməyəcəyi yolsuzluq şəraitində isə ağır ağaclar insanların çiynində daşınmalı idi. Əslində, işlərin belə bir şəraitdə icrasına başlandı da. Amma texniki vasitələrin olmadığı bir vaxtda adi əl əməyi ilə böyük layihənin həyata keçirilməsi xeyli çətinləşdi. 3 Mövcud olan məlumata görə, Nadir şah həyatının sonuna kimi bu niyyətinə nail ola bilmədi. O, qətlə yetiriləndə Buşehrdə yalnız bir gəminin quraşdırma işlərinin yarısı görülmüşdü. Sonradan həmin gəminin quraş - dırılması da başa çatmadı. 4 Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 151 1 Semnani P. Göstərilən əsəri, s. 274. 2 Lokkart L. Göstərilən əsəri, s. 254. 3 Yenə orada, s. 255. 4 M.Süleymanov. Göstərilən əsəri, s. 564. Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|