Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
idi. Alayın bayrağı üç künclü idi və onlar müxtəlif rəngdə ola bilərdilər. 10 alaydan ibarət olan tümənin daha böyük bayrağa malik olduğu bil di - rilir. Bu bayraqlar dördkünc idilər və daha uzaq məsafədən seçilirdi. 1 Amma alayın bayrağa malik olduğu təqdirdə ləşkər və tiplərin də bayrağa malik olduğunu istisna et - mək olmaz. Nadir şah qoşunlarında bayraq- dar (ələmdar) dəstəsinin olduğu mə - lumdur. Mənbələrdə ələmdarbaşı və zifəsinin olmasından da xəbər ve - rilir. 2 Qoşun dəstələrində bayraqdar vəzifəsinə xüsusi şəxslər seçilirdi və onlar silah qaldırıb döyüşə girmirdilər. Onların vəzifəsi qoşun dəstəsinin bay rağını dalğalandırmaq, bayrağı irəli aparmaqla döyüşçüləri hücuma ruh- landırmaq idi. Döyüş meydanında bayraqlar müəyyən məlumat yükünü ötürməklə bərabər, həm də döyüşlərdə mənəvi ruh yaratmaq vəzifəsini öz - lərində əks etdirirdilər. Döyüş bayrağının endirilməsi qoşun dəstəsi daxilində müəyyən çaşqınlığın yaranmasına da yol açırdı. Buna görə də Nadir şah qarşı tərəfin bayraqdarlarının məhv edilməsinə xüsusi əhəmiyyət verirdi. 3 Bundan başqa, bayraqlardan məxsusi olaraq məlumatların ötürülməsi üçün istifadə olunurdu. Bununla əlaqədar, böyük məntəqələri birləşdirən yollar üzərində müəyyən məsafədən bir hündür təpələr yaradılırdı. Zərurət yaranan zaman xüsusi öyrədilmiş bayraqdarlar həmin təpənin üstünə qalxıb bayrağı hərəkətə gətirməklə müəyyən məlumatı digər təpənin üstündəki bayraqdara ötürürdü. Bu yolla qısa müddət ərzində bayraqdarlar məlumatı bir-birindən alıb uzaq məsafəyə ötürür dülər. Süni yaradılmış təpələr üzərində tüstü yaratmaqla da məlumatların ötürülməsinə cəhd göstərilirdi. Məlumatların ötürülməsində daha dəqiqliyə və sürətə nail olmaq üçün yol Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 137 1 Ə.Sərdadvər. Göstərilən əsəri, s. 780. 2 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, III cild, s.1095. 3 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, I cild, s.122, 399. Nadir şah döyüşdə... boyunca hər 20-30 kilometrdən bir xüsusi süvari postları təşkil edilirdi. Məlumatın daşıyıcısı olan çaparlar hər 20-30 kilometrdən bir ya atlarını dəyişir, ya da onun özünü başqa bir nəfər əvəz edirdi. Bu yolla da vaxt itki - sinə yol verilmədən məlumatlar təyinat nöqtəsinə ötürülürdü. 1 Nadir şahın qoşunlarında musiqiçilər dəstəsi də var idi. Onlardan döyüş şəraitində daha çox istifadə edilirdi. Musiqi alətləri vasitəsilə döyüşlərin başlanması elan edilirdi. Musiqi alətlərindən, eyni zamanda, döyüşçülərin döyüş ruhunun artırılmasında istifadə olunurdu. 2 «Aləm Ara-ye Naderi»də daha çox kus, kərnay, təbil kimi musiqi alətlərinin adı çəkilir. Döyüş şəraitində də, əsasən, bu alətlərdən istifadə olunurdu. Bu alətlərin uzaqlara yayılan sədaları döyüşün qızışdırılması üçün bir ab-hava yaradırdı. Bundan başqa, «Aləm Ara-ye Naderi»də döyüş neyi, gürg, sürən, darukar kimi alətlərin də adına rast gəlmək mümkündür. «Aləm Ara-ye Naderi»də rast gəlinən bir fakt musiqi alətlərindən baş - qa məqsədlər üçün də istifadə edildiyindən xəbər verilir. Nadirin qoşun dəstələrindən biri döyüş tapşırığının icrasına yollanarkən qalın bir meşədə vəhşi quşlar döyüşçülərin üzərinə hücum çəkirlər. Həmin quşların hücum- larından qorunmaq üçün nağaralardan istifadə etmək qərara alındı. Nağara - ların gur sədasını eşidən quşlar daha döyüşçülərə yaxın düşmədilər və bu yolla onların yaratdığı narahatçılıqdan da yaxa qurtarmaq mümkün oldu. 3 Səfəvilər dövründə qoşunlarda xüsusi yerə malik olan qullarağası və qorçubaşı vəzifələri Nadir şah dövründə ləğv olunmuşdu. «Aləm Ara-ye Naderi»də bildirilir ki, Nadir şah Muğan qurultayında taxt-taca sahib olan- dan sonra baş vəzir (etimadüddövlə), eşikağası, qullarağası və qorçubaşı vəzifələri ləğv edildi. 4 Qorçular Səfəvilər dövründə şahın xüsusi qvardiyası idi və onların əsas vəzifəsi şahın həyatının mühafizəsi idi. Mövcud olan məlumatlara görə qor çuların sayı 5 minə çatırdı və bu dəstəyə qorçubaşı rəhbərlik edirdi. Şahın mühafizəsində dayandıqları üçün həm qorçuların, həm də qor çu - başının seçilməsinə çox diqqətlə yanaşılırdı. Qorçubaşı vəzifəsinə, adətən, şahın ən yaxın adamları seçilirdi. Qullar (qulamlar) isə, adətən, gürcülərdən Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 138 1 Homayun H.T. Göstərilən əsəri, s. 67. 2 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, III cild, s. 918. 3 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, I cild, s. 413. 4 Yenə orada, II cild, s. 456. və Dağıstan tayfalarından təşkil olunurdu. Qullar dəstəsinə daxil olanlar hələ cavanlıq yaşlarından sarayın nəzarəti altında və saraya sədaqət ruhunda tərbiyələndirilirdilər. Qullar şah sarayında müxtəlif xidmətlərin təşkilinə cəlb edilirdilər. 1 Əslində, onların adından, hansı işlərə cəlb edildikləri məlum olur. Bununla belə, «Aləm Ara-ye Naderi»də bir neçə yerdə qorçuların, qulların (qulamların), habelə qorçubaşı və qullarağasının adı çəkilir. 2 Amma əksər hallarda onların adı əvvəlki mənasında deyil, daha çox döyüş tapşırıqlarının icrası ilə bağlı çəkilir. Tədqiqatçılar da bu adların fəxri adlar kimi saxlandığını güman edirlər. Mənbələrdə Nadir şah qoşunlarında yasavulların olmasından da söhbət açılır. Tədqiqatçılar yasavulların vəzifələrinin şah tapşırıqlarının qoşun dəstələrinə və ayrı-ayrı şəxslərə çatdırılmasından ibarət olduğunu bildirir- lər. 3 Amma «Aləm Ara-ye Naderi»də yasavul ifadəsinin işlədilməsindən aydın olur ki, onlar yalnız şah tapşırıqlarının çatdırılması ilə məşğul olmur- dular. Yasavullar daha çox ayrı-ayrı fərdi tapşırıqların yerinə yetirilməsi ilə məşğul olan saray xidmətçilərindən ibarət idilər. Onlar şah sarayında nizam-intizam yaradan, nizam-intizamın yaradılmasına nəzarət edən şəxs- lər idi. Onun saray protokolunun rəhbəri olan eşikağasına (Nadir şah döv - ründə bu vəzifə öz əhəmiyyətini itirməkdə idi) tabe olması da vəzifəsinin saray xidmətçisi olmasını sübut edir. Saray daxilində onların əlində gümüş çomaq olardı. Mənbələrdəki məlumatlardan aydın olur ki, yasavulların sayı çox idi. Onlar saray daxilində xidmət göstərməkdən başqa Nadir şahın ayrı-ayrı tapşırıqlarını yerinə yetirir, əmr və göstərişlərini ünvana çatdırırdılar. 4 Vəzifə sıralanmasında yasavulun adı onbaşıdan sonra, adi xidmətçidən isə əvvəl çəkilirdi. 5 Buna görə bir çox hallarda yasavul vəzifəsi çox zəh- mətli, bəzənsə qeyri-nüfuzlu vəzifə sayılırdı. Nadir şahın qardaşı İbrahim xan yasavulluğu – it qovmaqlıq adlandırırdı. 6 «Aləm Ara-ye Naderi»nin Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 139 1 Moqtəder Q. Göstərilən əsəri, II c., s. 457. 2 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, I cild, s. 388, 404. 3 Homayun H.T. Göstərilən əsəri, s. 82. 4 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, I cild, s. 303. 5 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, II cild, s. 456. 6 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, I cild, s. 303. Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|