Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
Nəzərə alınsa ki, hər alay min nəfərdən ibarət idi, onda qvardiyanın (keşikçi dəstəsinin) 5 min nəfərdən ibarət olduğunu ehtimal etmək olar. Amma Nadir şah dövrünün şahidlərindən qvardiyanın sayının 6 min nəfər olduğunu iddia edənlər də vardır. 1 Mənbələr və tədqiqatçılar şamxalçıların konkret olaraq hansı vəzifəni yerinə yetirmələri haqqında söz açmırlar. Amma bu şəxslərin tüfənglərlə silahlandırılması haqqında məlumat vardır. Malik olduqları silahlarına görə şamxalçıları Nadir şahın ehtiyat qüvvəsi ehtimal etmək olar. Çavuşların vəzifəsi şah fərmanlarının və əmrlərinin hündür səslə qoşunların şəxsi heyətinə çatdırılması idi. Bu baxımdan onların vəzifəsi carçıların vəzifəsi ilə oxşarlıq təşkil edirdi. Çavuşlar başlarına yaşıl papaq qoyur və ətrafına nazik qara parça dolayırdılar. Onlar papaqlarına lələk sancırdılar və gümüş çomaqla silahlanırdılar. Çavuşların gur səsə malik olmaları və öz vəzifələrini icra etdikləri vaxt az qala nərə çəkmələri barədə mənbələrdə də məlumat mövcuddur. 2 Tədqiqatçılar nəqib alayının şəxsi heyətinin qeyri-hərbi işlərlə və dəstənin tədarük işləri ilə məşğul olduğunu bildirsələr də, mənbələrdə on- ların da hündür avaza malik olmaları və çavuşlarla oxşar vəzifələri icra et- dikləri bildirilir. 3 Xüsusi qarovul alayı çox güman ki, şahın həyatının mühafizəsini təşkil edirdi. Çünki müxtəlif faktların tutuşdurulması da bunu deməyə əsas verir. Tədqiqatçılar da iddia edirlər ki, xüsusi qarovul səltənət çadırının və şah ailəsinin qorunması ilə məşğul idi. 4 Nadir şah qoşunlarını və şah qvardiyasını şəxsən müşahidə etmiş şahidlərin biri öz xatirələrində göstərir ki, şahın keşikçi dəstəsinin sayı 6 min nəfərdən çoxdur və bu dəstə gecə-gündüz şahın mühafizəsində dayanır. Onun bildirdiyinə görə, 6 min nəfərlik dəstə növlərə bölünmüşdü və hər növdə iki min nəfər var idi. Hər növbə bir gün və bir gecə keşik xidməti çəkir və sonra da iki gün istirahət edirdi. 5 Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 131 1 Moqtəder Q. Göstərilən əsəri, s. 170. 2 Homayun H.T. Göstərilən əsəri, s. 86. 3 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, I cild, s. 229, II cild, s. 747, III cild, s. 917. 4 Homayun H.T. Göstərilən əsəri, s. 86. 5 Moqtəder Q. Göstərilən əsəri, s. 170. Bu fakt bir qədər şübhəli görünür. Keşikçi qvardiyasının strukturundan da görünür ki, bu dəstənin şəxsi heyətinin heç də hamısının vəzifəsi şahın mühafizəsini təşkil etmək deyildi. Bundan başqa, «Aləm Ara-ye Naderi»də belə bir fakt vardır ki, Marağa ətrafındakı döyüşlər zamanı Nadir keşikçilər dəstəsindən 4 min döyüşçünü müharibə meydanına atdı və onların va- sitəsilə döyüşün gedişinə təsir göstərməyə çalışdı. 1 Əgər Nadir keşikçi qvardiyasından 4 min nəfəri döyüşə atırdısa, deməli, qvardiyanın heç də hamısı onun mühafizəsində dayanmırdı. Bu faktdan belə bir qənaətə gəlmək olar ki, məhz xüsusi qarovul alayı Nadir şahın və onun ailəsinin mühafizəsini təmin edirdi. «Aləm Ara-ye Naderi»dəki başqa bir fakt da bu ehtimalın doğruluğuna əsas verir. Mən- bədə göstərilir ki, Nadir özünün Rüstəm və İsfəndiyar ruhlu döyüşçülə rin - dən min nəfər seçdi, onların adını həmişəkeşik qoydu ki, onlar həmişəlik Nadirin sarayında və keşikxanasında olsunlar. Onlar bir an da olsa sahib - lərindən aralana bilməzdilər. 2 Nadir şah, yəqin ki, onları başqa işlərə də ayırmazdı. Xüsusi qarovul alayı da min nəfərdən ibarət idi və şübhə yoxdur ki, keşikçilər qvardiyasının məhz bu alayı şahın və onun ailəsinin davamlı mühafizəsini təmin edirdi. Şahidlərin söylədiyinə görə, mühafizə postlarının hər birinə 10 nəfər keşikçi təyin olunurdu. Onlar da yarıya bölünüb növbə ilə postda daya nan - da digər dəstə istirahət edirdi. Nadir şah tez-tez bu postların xidmətini yoxlayırdı. Elə vaxt olurdu ki, gecələr Nadir şah postda dayananların hamısının yatmasının şahidi olurdu. Belə hallarda Nadir şah keşikçiləri həbs və bir çox hallarda isə edam etdirirdi. 3 Deyilənlərin oxşarı olan faktla «Aləm Ara-ye Naderi» əsərində də rast- laşmaq olar. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, qiyamların yatırılması üçün Dağıstana yürüş edəndə, Əyriçay kənarında Nadir şaha sui-qəsd cəhdi oldu. Nadir şah keşikçilərin belə səhlənkarlığa yol verməsindən və nəticədə onu öldürmək istəyənlərin, hətta şəxsi çadıra belə daxil ola bilmələrindən xeyli hirsləndi. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, Nadir şah öz keşikçilərindən və keşik rəhbərlərindən 30-40 nəfəri edam etdirdi. 4 Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 132 1 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, I cild, s. 138. 2 Yenə orada, s. 229. 3 Moqtəder Q. Göstərilən əsəri, s.171. 4 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, III cild, s.1048. Qeyd etmək lazımdır ki, Nadir şahın qətlinin təşkilində keşikçilərdən bəzilərinin əli var idi. Həmin sui-qəsd cəhdinin təşkilatçılarından biri olan Məhəmməd bəy Qacar mənbələrdə keşikçibaşı 1 və ya bir çox hallarda Nadir şahın mühafizə xidmətinin rəhbəri kimi təqdim olunur. Haqqında konkret məlumat verilməsə də, çox güman ki, Məhəmməd bəy Qacar xü- susi qarovul alayının rəhbərlərindən olmuşdu. Nəhayət, keşikçilər qvardiyasının sonuncu alayı cilovdarlar alayı idi. Tədqiqatçıların fikrincə, cilovdarlar ox və kamanla silahlanan döyüşçü - lərdən seçilirdi və onların vəzifəsi çaparlar göndərilməsi, qoşuna rəhbərlik arasında əlaqə yaradılması idi. 2 «Aləm Ara-ye Naderi»də cilovdarbaşı haqqında söhbət açılmasından 3 belə güman etmək olar ki, cilovdarlar onun rəhbərliyi altında idilər. Nadir şahın süvari qoşunlarının bir hissəsini çərxçilər təşkil edirdilər. Onların vəzifəsi haqqında geniş məlumat olmasa da, mənbələrdəki kəsad məlumatlardan müəyyən təsəvvür əldə etmək mümkündür. Avropalı təd qi - qat çılar çərxçilərin vəzifəsinin qoşunların düşərgə yerlərinin, qoşunların dayanacaq edəcəkləri yerlərin müəyyənləşdirilməsindən, düşmən lərin və - ziyyəti haqqında məlumatlar toplanmasından ibarət olmasını bildirirlər. Eyni zamanda kəşfiyyat işlərinin aparılmasının da onların üzərində olduğu bildirilir. 4 Başqa tədqiqatçılar isə çərxçilərin düşmən qüvvəsi üzərinə sürətli və qəfil hücumlarının həyata keçirilməsi, ilkin zərbə ilə onların arasında vəlvələ və təşviş salınması üçün nəzərdə tutulduğunu bildirirlər. 5 «Aləm Ara-ye Naderi»də rast gəlinən faktlar da daha çox elə bu fikri təsdiq edir. Həmin faktlardan aydın olur ki, çərxçi dəstələri ilkin olaraq meydana atılıb döyüşü qızışdırırdılar. 6 Başqa bir faktdan isə aydın olur ki, qoşunlar düşmən qüvvələrinə qarşı hərbi yürüş həyata keçirərkən qarşıda qarovullar, onların ardınca isə çərxçilər hərəkət edirdilər. 7 Buradan da aydın olur ki, qəfil döyüş Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 133 1 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, III cild, s. 1195. 2 Yenə orada, III cild, s. 1195. 3 Homayun H.T. Göstərilən əsəri, s. 86. 4 M.M.Kazım . Göstərilən əsəri, I cild, s. 1195. 5 Moqtəder Q. Göstərilən əsəri, s. 169. 6 M.M.Kazım. Göstərilən əsəri, III cild, s. 1219. 7 Yenə orada, I cild, s. 32, 122, 181. Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|