Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
yetirilməsindən, demək olar ki, bir il sonra baş verdi. Nadir şahın həyatına qəsd edən bu insanın şahlığı cəmi bir il çəkdi. 1 Adil şahın kor edilməsi ilə İbrahim xanın taxt-taca yiyələnmək yolu açıldı. Bundan sonra İbrahim xanın ehtiyatlandığı şəxslərdən biri Azərbay- can hakimi Əmiraslan xan idi. Adil şahla döyüş başa çatandan sonra İbrahim xan Həmədana, Əmiraslan xan isə Təbrizə döndü. Əmiraslan xan döyüş başa çatan kimi, İbrahim xanla görüşmədən Təbrizə yola düşdü. Bu da İbrahim xanı bir qədər şübhələndirdi. Nadir şahın qan qohumu və böyük sərkərdələrindən biri olan Əmiraslan xan birgə fəaliyyətlərinin əvvəlində anladı ki, İbrahim xan da Adil kimi, Nadir şah kimi bir fatehin taxt-tacına sahib çıxmağa layiq olan bir şəxs deyildir. Ona görə Təbrizə qayıdan kimi müstəqilləşmək meylini həyata keçirməyə başladı. İbrahim xan onun da üstünə qoşun çəkdi. Bu iki tərəfin qüvvələri Mara ğada qarşılaşdılar. Əmiraslan xan bu döyüşdə məğlub oldu. O, dostu Kazım xan Qaracadağinin köməyi ilə Qaracadağa pənah apardı. Amma orada dostu Kazım xanın xəyanətinə tuş gəldi. Kazım xan onu tutub İbrahim xana təhvil verdi. İbrahim xan da onu və onun qardaşı Sarını Təbrizdə qətlə yetirdi. Bundan sonra İbrahim xan ölkədə güc və ixtiyar sahibinə çevrilsə də, görünür, insanların çoxunun ona elə də böyük inamının olmadığını hiss edirdi. Ola bilsin ki, əhalinin fikrini yayındırmaq üçün bəyan etdi ki, ölkədə hakimiyyətə haqqı olan şəxs Şahrux Mirzədir. O, bildirirdi ki, Şahrux Mirzə İsfahana gəlib taxt-taca yiyələnməlidir. Şahrux Mirzənin taxt-taca olan haqqını bəyan etməklə İbrahim xanın əsas məqsədi onu və Nadir şahın xə - zi nəsini İsfahana gətirmək, Xorasan vilayəti əhalisinin rəğbətini qazanmaq və sonra da Şahrux Mirzəni qətlə yetirərək hakimiyyətə təklikdə sahib olmaq idi. Bu məsələlərin həllinin sürətləndirilməsi üçün İbrahim xan öz qardaşı Hüseyn bəyi Xorasan hakimi təyin etdi və onu Məşhədə göndərdi. Həm Səfəvilər, həm də Nadir şah xanədanının nümayəndəsi olan, xoş xa - siyyəti və rəftarı ilə fərqlənən Şahux Mirzənin ölkənin şahı elan ediləcəyi barədə İbrahim xanın bəyanatı, doğrudan da, müəyyən dairələr tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Amma vəziyyəti daha dəqiqliklə qiymətləndirən əyan- lar, tayfa başçıları, nüfuzlu şəxslər anladılar ki, Şahrux Mirzəni İsfahana Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 170 1 Jan Gevr. Göstərilən əsəri, s. 64. cəlb etməkdə İbrahim xanın məqsədi onu qətlə yetirməkdir. Ona görə də Şahrux Mirzənin İsfahana getməsinə imkan verilmədi. Vilayət sərkərdələri, əyanları, nüfuzlu şəxsləri və əhalinin nümayən dələri bildirdilər ki, əgər İbrahim xanın söylədikləri doğrudursa, onda Şahrux Mirzənin Məşhəddə şah elan edilməsinə icazə versin. Bundan sonra onlar Şahrux Mirzənin dus- taq saxlandığı qalaya yollandılar, onu azad etdilər və taxt-tacı qəbul et- məsini xahiş etdilər. Şahrux Mirzə isə taxt-tacı qəbul etmədi. Onda vilayət xanları, əyanları və tayfa başçıları İmam Rza məqbərəsində toplantı təşkil etdilər və Şahrux Mirzənin hakimiyyətinə sədaqətli olacaqlarına and içdilər. Şahrux Mirzə daha təkid göstərmədi və Nadir şahın qətlindən təxminən il yarım sonra taxt-tacı qəbul etməyə razılıq verdi. 1 Vəziyyətin belə dəyişəcəyini gözləməyən İbrahim xan da Təbrizdə özünü ölkə şahı elan etdi və dərhal da adına sikkə kəsdirdi. Bundan sonra isə yolda İbrahim xanın qoşunları arasında parçalanma baş verdi. Heç şüb- həsiz ki, ölkə daxilində baş verənlər qoşunlar tərəfindən də izlənilirdi. İbrahim xanın, yoxsa Şahrux Mirzənin daha çox şahlığa layiq olması qoşunları da biganə qoymurdu. Ona görə də İbrahim xanın qoşunlarının böyük bir hissəsi Şahrux Mirzənin qoşunlarına qatılmağa üstünlük verdi. Bir hissə isə İbrahim xana xidmətdən üz çevirib dağılışdı. İbrahim xan gözləmədiyi halda mürəkkəb vəziyyətə düşdü. Ona sə- daqətli qalan qoşunla Xorasana yollanmağın mənasız olduğunu anlayıb Quma qayıtdı. 2 Amma Qum qalasının müdafiəçiləri onu və onun qoşununu qalaya buraxmadılar. Onda İbrahim xan ətrafındakı qoşun dəstəsi ilə şimala doğru üz tutdu. O, Qəzvinlə Savə arasındakı Qalapur qalasına sığınmaq istəsə də, bu da ona qismət olmadı. Qaladakı qoşun dəstəsi onu həbs edib Şahrux Mirzəyə xəbər göndərdi. Şahrux Mirzə də əmr etdi ki, İbrahim xanı və Adil şahı Xorasana gətirsinlər. Xorasan yolunda olarkən İbrahim xan əvvəlcə kor edildi, sonra isə öldürüldü. Adil şah isə (Əliqulu xan) Məşhədə çatdırıldı. Lakin o da törətdiyi əməllərin cəzasına çatdı. Mövcud olan mə - lumatlara görə, Adil şah da Nadir şah hərəmxanasının qadınları tərəfindən didişdirilib məhv edildi. Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 171 1 Jan Gevr. Göstərilən əsəri, s. 67. 2 Yenə orada, s. 68. Bununla belə, Şahrux Mirzənin hakimiyyəti uzun sürmədi. Bir müd- dətdən sonra Şah Sultan Hüseynin bacısının əri, Seyid Məhəmməd adlı birisi Şahrux Mirzənin sünniliklə bağlı olması bəhanəsi ilə ona qarşı təbliğata başladı və ətrafına xeyli adam toplaya bildi. Onun tərəfdarları o qədər çoxaldı ki, hətta Şahrux Mirzənin üzərinə qoşun da çəkdi. Seyid Məhəmməd öz tərəfdarları ilə birlikdə Şahrux Mirzəyə üstün gəldi. Şahrux Mirzə həbs edilib gözləri çıxardıldı. Seyid Məhəmməd özünü Süleyman şah adı ilə şah elan etdi. Bununla da, əslində, ölkə daxilində yenidən hərc- mərclik yaranmasına rəvac verildi. Çox keçmədi ki, Şahrux Mirzənin sərkərdələrindən olan Yusifəli adlı birisi Süleyman şahın üstünə qoşun çəkdi. Onu öldürdü və Şahrux Mirzə yenidən şah elan edildi. Qısa müd- dətdən sonra Xorasanda güclənən çəkişmələr nəticəsində Şahrux Mirzə bir daha taxt-tacdan uzaqlaşdırıldı. Əhməd xan Əbdali Dürraninin rəhbərliyi altında olan əfqanlar hücumla Məşhədi tutub Şahrux Mirzəni yenə taxta çıxardılar. Qızışan bu daxili çəkişmələr ölkənin parçalanmasına səbəb oldu və Şahrux Mirzənin hakimiyyətini yalnız Xorasan vilayəti ilə məhdud- laşdırdı. Digər vilayətlərin hakimləri isə Şahrux Mirzə hakimiyyətini tanı- maq istəmirdilər. 1796-cı ildə Xorasan vilayəti də Ağa Məhəmməd xan Qacarın hücumuna məruz qaldı. Ağa Məhəmməd xan Şahrux Mirzəyə işgəncələr verməklə Nadir şahdan qalan xəzinəni onun əlindən aldı və özünü də taxtdan salıb Tehrana göndərdi. Yolda ikən Şahrux Mirzə dün ya - sını dəyişdi. Ağa Məhəmməd xanın ölümündən sonra Şahrux Mirzənin oğlu Nadir Mirzə əfqanların köməyi ilə 1800-cü ildə Xorasanda özünü hakim elan etdi. 1802-ci ildə o, Fətəli şah Qacar tərəfindən qətlə yetirildi. Bununla, Nadir şahın ölümündən 55 il sonra onun yaratdığı Əfşar imperiyasının 66 ilin də (1736-1802) varlığına son qoyuldu. Nadir şahın qətlindən sonra Əfşar dövlətinin Azərbaycan bəylərbəyi - liyi bir sıra xanlıqlara parçalandı. Belə ki, Qarabağ, Şəki, İrəvan, Dərbənd, Gəncə, Şamaxı, Quba, Cavad, Lənkəran, Qarabağ, Təbriz, Marağa, Ərdəbil, Zəncan, Gilan, Xoy, Naxçıvan və Urmiya xanlıqlarına və Borçalı, Qazax, Şəmşəddil, Car-Balakən, İlisu sultanlıqlarına, inzibati ərazilərə bölündü. Urmiya xanlığının əsasını Nadir şahın əmisi oğlu Fətəli xan Əfşar qoy- muşdu. Fətəli xan Əfşar Əmiraslan xan Qırıqlının qətlindən sonra Təbrizi, Xoyu, Marağanı, Qaradağı, Sərab xanlıqlarını birləşdirib, Urmiya xanlığını yaratdı. Lakin xanlıqlar arasındakı çəkişmələr 1763-cü ildə Fətəli xanın Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 172 Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|