Наиля сямядова

 
nam
əsini bütünlüklə  «Osmanlı  imperatorluğunun  ən böyük 
das
tanı» [273, s.481] kimi dəyərləndirir və qeyd edir ki «yazar 
g
əzdiyi və gördüyü yerləri anlatırkən ən geniş təsvirlərlə bir-
likd
ə maddi və mənəvi təhlillərə, o günə və keçmişə aid bilgi-
l
ərə də yer verir» [273, s.481]. Lakin bununla belə səyahətna-
m
ələrində  «gördüyü, söylədiyi hadisələrdən bəzisi  inanılma-
yacaq 
əhvalatlardır. Əsərdə nağıllara, xalq arasında yayılan rə-
vay
ətlərə xeyli yer ayrılmışdır» [274, s.126]. 
İlk dəfə müəyyən bir şəxsiyyət tərəfindən yaradılan folklor 
nümun
ələri yüzilliklər boyu yaddaş və xatirələrdə yaşamışdır. 
Bel
ə nümunələrdən biri də «Koroğlu» eposudur. XVII yüzil şi-
fahi xalq 
ədəbiyyatının ən dəyərli nümunələrindən olan «Ko-
roğlu» tərcümeyi-hal örnəklərinin zənginliyi ilə seçilən tarixi-
q
əhrəmanlıq  dastanıdır.  Tərcümeyi-hal örnəkləri  aşıqlar  tərə-
find
ən yaradılmış, nəsillərdən-nəsillərə keçə-keçə hər dəfə bir 
q
ədər dəyişdirilərək mükəmməlləşdirilmiş  «Koroğlu»  dasta-
nındakı şeir nümunələrində  qoŞm a və gəraylılarda aydın şə-
kild
ə  əks  olunmuşdur.  «Koroğlu»  qoşmaları  və  gəraylıları 
XVII-XVIII 
əsrlərin əlyazmalarında tez-tez təsadüf olunur. Bu 
da dastandakı lirik şeirlərin çox məşhur olmasını bir daha sü-
buta yetirir
.  «Koroğlu»  qoşmalarında  böyük  bir  əzəmət var. 
Burada bir t
ərəfdən özünə  arxalanan, igidliyinə, məğlubedil-
m
əzliyinə  arxayın  olan  qəhrəmanların  özləri  haqqında  söylə-
dikl
əri sözlərə, ikinci tərəfdən sərkərdənin dəliləri döyüşə ça-
ğıran  ruhlandırıcı  əmrlərinə,  tapşırıqlarına  rast gəlirik  [28, 
s.43]. H
ələ eposun əvvəlində Koroğlu özünü Dəli Həsənə belə 
t
əqdim edir: 
 
Adımı soruşsan bil, Rövşən olu, 
 
Atadan, babadan cinsim Koroğlu; 
 
 M
ənəm bu yerlərdə bir dəli, dolu, 
 
Gündoğandan ta günbatan mənimdi! [125, s.35]. 
Koroğlu  onu  aşıq  zənn edən  Hasan  paşaya  isə  özü haq-
qında bunları bildirir: 
 
40 

---

 
 M
ən anadan mərd olmuşam, 
 O Ç
ənlibeldən gəlmişəm, 
 
Koroğluyam, at minmişəm, 
 Yüz min bel
ə fellərim var [125, s.177]. 
Özünün avtobioqrafik cizgil
ərini 
 qonaqp
ərvər, qeyrətli 
v
ə namuslu olmasını, çətinliyə düşənə kömək əlini uzatmasını, 
m
ərdlərə arxa, dayaq olub namərdlərdən uzaq durmasını Ko-
roğlu şeir nümunələrində təsvir edir. O həm də ustad aşıq ol-
duğundan  bu  şeirləri  saz  havaları  üstündə  oxuyur.  Düşmənlə 
üz-üz
ə gələndə: 
 
Baş əymərəm xotkar yazan fərmana, 
 G
ələrsən əlimdən axır amana, 
 
Koroğluyam, nərəm çıxar asmana, 
 
Qoşun qaçar dörd bir yana, əfəndim! [125, s.313]. 
 deyib özünü t
ərif edir. Koroğlunun düşmənlə qarşı-qarşıya 
g
əldiyi çətin məqamlarda bir tərəfdən igidliyi xilas edirsə, di-
g
ər tərəfdən dəli nərə çəkərək dediyi qoşmalar ruhlandırır. Bu 
qoşmalar həm onun dostlarına, həm də Qırata bir güc, qüvvət 
verir. Bir k
əs Çənlibeldə qalıb Koroğlu ilə çiyin-çiyinə düşmə-
n
ə qarşı vuruşmaq arzusunda olanda əgər Koroğlunun sazı, sə-
si, sözü ona t
əsir etsəydi, onun mərd adam olduğu anlaşılardı. 
 
Koroğlu çatdırmaq istədiyi fikrin əsas məğzini, hər hansı bir 
s
əfərdən gələndə  səfərin necə  keçməsi barədə  verilən sualın 
cavabını lirik şeirlərlə bildirir. Telli xanımı Ərzurumdan gətir-
m
ək məsələsinə gəldikdə Koroğlu sazı sinəsinə basıb deyir: 
 
İgid dəlilərim, xəbərdar olun, 
 Bu gün bir t
ədbirə gəlmək gərəkdir. 
 
Ərzurum qızından xəbər gəlibdi, 
 M
ətləbi anlayıb bilmək gərəkdi [125, s.77]. 
Nigar  xanımı  Çənlibelə  gətirdikdən sonra  Koroğlu  özünü 
daha xoşbəxt hiss edir. Nigar kimi xanımı, Çənlibel kimi oy-
lağı, Qırat kimi dayağı, düşmənə aman verməyən igidləri olan 
Koroğlu öz iç dünyasını, daxili aləminin təlatümlərini bu mis-
ralarla bildirir: 
 
41 

---

 
 
İstanbuldan buta alıb gəlmişəm, 
 
İstanbulda arzumanım qalmadı. 
 Ç
ənlibel oylağım, Qırat dayağım, 
 At minm
əkdə arzumanım qalmadı [125, s.60]. 
Qeyd etm
ək lazımdır ki, «Koroğlunun Ərzurum səfəri» qo-
lunda t
ərcümeyi-hal örnəkləri üstünlük təşkil  edir.  Bu  qolda 
Koroğlu Cəfər paşaya olan nifrətini, Dəmirçioğlunu tutmaqla 
sin
əsinə  dağ  çəkdiyini, Dəmirçioğlu  da  öz  növbəsində  ca-
nından  qorxmayaraq  düşmənlə  mərdi-mərdanə  vuruşduğunu 
n
əzm parçaları ilə bildirir. Koroğlunun özünü türk gözəli Ni-
gar xanıma tanıtması, onu hara aparacağı sualına cavabı das-
tanda bel
ə göstərilir: 
 Alagözlü Nigar s
əni 
 M
ən Çənlibelə aparram. 
 
Alıb Qıratın tərkinə, 
 Dön
ərəm yelə, aparram [125, s.53]. 
Öz yurd-
yuvasına, güllü-çiçəkli oylaq olan Çənlibelə bağlı 
Koroğlu  öz  məskənini  canından  artıq  sevir,  onunla  fəxr edir. 
Nigar  xanımın   Çənlibel budurmu? 
 sualŞ
na qürurla bel
ə 
cavab verir: 
 
Çiskinli dağların başı, 
 Nigar, Ç
ənlibel budu, bu! 
 
İgidlər açan savaşı, 
 Nigar, Ç
ənlibel budu, bu! 
 
 
Ucalardan uca dağı, 
 H
ərgiz gələ bilməz yağı, 
 
Koroğlutək ər oylağı 
 Nigar, Ç
ənlibel budu, bu! [125, s.59]. 
Koroğlu Qıratın dağ başında yel kimi çapmasını, bir aylıq 
m
ənzili bir gündə  qət etməsini,  düşməni  qorxuya  salmasını, 
dar günd
ə ona dayaq olmasını 
 bir sözl
ə Qıratla bağlı bütün 
fikir v
ə düşüncələrini şeir nümunələri ilə bildirir. Qarşı tərəfə, 
m
əsələn, Eyvaza,  Nigar  xanıma, Əhməd tacirbaşıya ünvanla-
 
42 

---