Namiq Atabəyli Azad şeir və onun poetikası
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.Tenri tek tenride bolmuş 2.Türk bilge kağan bu odke olurtım.
- 6.biriye şad-apıt beqler. 7.yıraya tarkat buyuruk beqler. ..............
- Həmin parçanın sxeminə fikir verək
118 1077) “Kutadqu bilik”poemasından başlanğıc götürür. Bu keçid prosesini nəzərə alaraq, İ.V.Stebleva yazır: “Strofik alliterasiya “Kutadqu bilik”də də mövcuddur. Poemanın əsas hissəsi beytlə yazılıb, lakin misraların əvvəli tez-tez alliterasiya edildiyindən, bu, Y.Balasaqunlunun başlanğıc qafiyəsinə can atdığını söyləməyə imkan verir.”(Y.Balasaqunlu. Göst. əsər. Səh. 91). Türk “Şahnamə”si sayılan bu əsər Ə.Firdovsinin işlətdiyi Əruzun döyüş bəhri Mütaqarib ilə yazılmışdır. Əlbəttə, bu əruzda yazılmış ilk türkdilli poemada əski türk şeir ünsürlərinin belə sıx nəzərə çarpması Ümumtürk poeziya tarixində Azad şeir sisteminin uzunillik ənənələrinə bağlı hadisədir. İ.V.Stebleva “Əski türk ədəbiyyatının poetikası və onun erkən klassik mərhələyə transformasiyası” əsərində yazır: “Yusif Balasaqunlunun erkən klassik türk poeziyasına aid olan “Kutdqu bilik” poeması və Mahmud əl-Kaşqarinin “Divani lüğət it-türk” əsərindəki şeirlər türkdilli poeziyada əsl qafiyənin ənənəvi inkişaf yolunu göstərir.”(İ.V.Stebleva. Göst. əsər. Nauka, Moskva, 1976, səh. 154). İ.V.Stebleva “VI-VIII əsrlərdə türklərin poeziyası”(Nauka, Moskva, 1965, ) əsərindən nümunə gətirdiyi “Kiçik Gültəkin” abidəsindən bir parçanın sxemini belə tərtib etmişdir: 119 1.Tenri tek tenride bolmuş 2.Türk bilge kağan bu odke olurtım. 3.Sabımın tüketi eşidğil, 4.Ulayu iniyüqünim oğlanğm 5.biriki oğuşım budunum. 6.biriye şad-apıt beqler. 7.yıraya tarkat buyuruk beqler. .............. Həmin parçanın sxeminə fikir verək: ----------------------------------------------------------------------- ----------------------------------- Sətirlərin sırası Hecaların sayı Vurğuların sayı ----------------------------------------------------------------------- ------------------------------------ 1. 8 3 2. 11 4 3. 9 3 4. 11 4 5. 9 3 6. 8 3 7. 10 4 ----------------------------------------------------------------------- -------------------------------------- (Göst. əsər. Səh. 14) 120 Sxemdən göründüyü kimi, əski türk şeirinə Antik vəzn kriteriyalarından yanaşılmışdır. Buradakı yamb və anapestlər misralara sillabik-tonik interpretasiya üçün süni şəkildə tətbiq edilmişdir. De-fakto, əski türk şeirində sillabik-tonik interpretasiya üçün əsas ola biləcək nə antik heca proporsiyası, nə də vurğu tənasübü mövcuddur. Antik vəznin metrik-ritmik kanonlarının ümumən türkdilli poeziyaya tətbiqi dilin daxili ahəng sistemi baxımından imkansızdır. Göründüyü kimi, Stebleva əski türk Azad şeir sisteminin xüsusi xarakterini, xüsusi kvantativ mahiyyətini qəbul etmək istəmədiyi üçün (bəlkə də, cəsarəti çatmadığından) fərqli şeir ölçülərini bir-birinə qarışdırmağa məcbur olmuşdur. Orxon-Yenisey abidələrinin şeir misralarının metrik- ritmik konstruksiyaları aydın göstərir ki, onlarda nə heca, nə də tonik orta kəmiyyət hədləri var. Bu da Steblevanın əski türk şeirininin vəzni-metrik mahiyyətini düzgün başa düşmədiyini göstərir. Türk runi ədəbiyyatında Atlı bir xalqın azadlıq ruhu ilə həmahəng bir maddi və estetik harmoniya hökm sürür. Azad şeirin türk ruhunun azad ifadəsi kimi tarixə yoldaşlıq etdiyinə şübhə ola bilməz. Bu verlibrin daxili ritmik kompozisiyası uzun illərin Azadlıq mühiti içində 121 formalaşan ümumtürk dil ahənginin etno-psixoloji xüsusiyyətlərindən doğmuşdur. Bu şeir sisteminin XIX–XX əsrlərdən etibarən böyük Türk (Osmanlı, Qacar, Babur...) imperatorluqlarının dağılması ilə bütün dünya xalqlarının aparıcı poeziya sisteminə çevrilməsi, bir bədii-fikri intibah hərəkatı kimi formalaşması təsadüfi deyil. Türk dünyası öz imperatorluqlarını tarixin arxivinə yollamaqla ümumbəşəri Azadlıq yürüşünün daha bir mənəvi zirvəsinə imza ataraq, III Minilliyin Yol xəritəsini yaratmış oldu. Bəzi tarixçilərin səhv mülahizəsinə görə guya Türk xalqları öz İmperiyalarını digər Güclər qarşısında qoruyub saxlaya bilməmişlər. Bu tamamilə axmaq bir mühakimədir. Heç şübhəmiz yoxdur ki, Türk dünyası XX əsrdən etibarən imperializmin tarixi perspektivsizliyini bütün dünya xalqlarından daha qabaq hiss etmiş, onlara tarixi məsuliyyətlə yanaşmamış, öz imperiyası kimi qoruyub saxlamaqdan könüllü və elliklə imtina etmişdir. Bu, Türkün özündın şox özgələri üçün yaşayan ”milli” imperiyaları və imperatorlarını qorumaqdan tamamilə vaz keçməsinin tarixi izahıdır. Bu imperiyalar əksəriyyətlə türk milli dilini, milli şüurunu və türk milli məktəbini əsrlərcə sıxışdırıb, geri saldılar... O mənada, Məhəmmmədəmin Rəsulzadə və Mustafa Kamal Atatürkün öz milləti qarşısında tarixi haqqı vardır. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|