Nazim Eminov
Yüklə 5,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az.KTİETİ, Elmi Əsərləri 2017/3 səh. 197-201 UOT: 338.012 AQRAR SAHƏDƏ RƏQABƏT MÜHİTİNİN FORMALAŞDIRILMASI MƏSƏLƏLƏRİ
- Açar sözl ər
116 Az.KTİETİ, Elmi Əsərləri 2017/3 səh. 197-201 UOT: 338.012 AQRAR SAHƏDƏ RƏQABƏT MÜHİTİNİN FORMALAŞDIRILMASI MƏSƏLƏLƏRİ Əliyeva Mətanət Lətif qızı AKTN KTİETİ-nun dissertantı XÜLASƏ M əqalədə rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalının əsas prinsipləri geniş şərh olunmaqla bu sahədə dünya t əcrübəsinə istinadən yerli istehsalın səmərəliliyinin yüksəldilməsi Açar sözl ər: aqrar sahə, bazar iqtisadiyyatı, rəqabət mühiti, idxal-ixrac. Mövzunun aktuallığı. sahələrinin kənd təsərrüfatı xammalına və ölkənin xarici ticarət əlaqələrin genişləndirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən istehsal edilən məhsulların tələb olunan bütün parametrl ər üzrə keyfıyyət səviyyəsinin yüksəldərək dünya bazarında rəqabət aparma qabiliyy ətinin yüksəldilməsinin təmin edilməsidir. Ərzaq bazarında rəqabət mühitinin dəstəklənməsi istiqam ətlərinə dair elmi məqalələrin mətbuatda çap etdirilməsi obyektiv zərurətdən irəli gəlir. Bazar münasib ətlərinə keçid aqrar sahədə aparılan iqtisadi islahatlar əvvəlki təsərrüfatçılıq sisteminin dağılması fonunda yeni bazar infrastrukturlarının yaradılaraq formalaşması üçün zəruri olan informasiya v ə müxtəlif mülkiyyət formalarının yaranmasında öz müsbət təsirini göstərməyə başladı. İqtisadiyyatın digər sahələrində olduğu kimi aqrar sahədə də sərbəst təsərrüfatçılıq fəaliyyəti v ə sağlam rəqabət mühitinin yaranaraq formalaşması mexanizmin inkişafına sahələr arasında və m əhsul istehsalçıları arasında iqtisadi tarazlığın təmin edilməsinə başlandı. Araşdırmalar göstərir ki, ayrılıqda rəqabətin meydana gəlməsi ictimai əmək bölgüsünün formalaşması məhsul istehsalı və satışı ilə eyni vaxtda meydana gəlmişdir. Bu vaxtdan başlayaraq rəqabət mühiti tədricən yaranmış və t əkamül dövrünü başa vuraraq optimal səviyyəyə çatmışdır. Mülkiyyətin yaranması rəqabət mühitinin inkişafına imkan yaratmışdır. Çox haqlı olaraq iqtisadi ədəbiyyatlarda mülkiyyəti rəqabət mühitinin başlıca atributu kimi qiymətləndirirlər, Rəqabət nəticəsində istehsalçı və istehlakçılar, əslində paritet bir mühitə malik olaraq onların fəaliyyəti qarşılıqlı və daha səmərəli fəaliyyətinin n əticələrinin təzahürü kimi qiymətləndirirlər, Təkmil rəqabət mühitinin təşkili təsərrüfat subyektl ərinin elmi-texniki tərəqqinin və mütərəqqi texnologiyaların ən yeni nailiyyətiərinin istehsalata t ətbiqinin həyata keçirilmə və məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, istehsal x ərclərinin azaldılmasına imkan yaradır. Digər tərəfdən təsərrüfat subyekti mənfəətin artırılmasına çalışaraq geniş təkrar istehsalı davam etdirərək xarici bazarlarda öz əmtəə məhsullarının satışını artırır. Ölk əmizin mövcud olduğu torpaq-iqlim şəraiti rəqabətqabiliyyətli kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı üçün əlverişli olduğuna baxmayaraq, obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən rəqabət qabiliyy ətli məhsul istehsalına olduqca aşağı səviyyədə nail olunmuşdur. Bunun da əsas səbəbləri aşağıdakı qeyd edilənlərlə əlaqədar olmuşdur. 1) Sovetlər birliyındə inzibati-amirlik sistemi bazar iqtisadi sistemin ə nisbətən rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalı bütün dövrlərdə aşağı olmuşdur. Bu is ə iqtisadi sistemin mahiyyətindən irəli gəlmişdir; 2) Azərbaycan keçmişdə də müstəqil olmadığına gör ə rəqabət qabiliyyətli istehsal sahələrinin inkişafına olduqca az fıkir verilirdi; 3) Sovetlər dövründ ə yaranmış iqtisadi elmi - texniki potensial müstəqilliyin ilk illərində dağılmağa başladı. Qalan istehsal fondlarının əksər hissəsi fıziki və mənəvi aşınmağa məruz qalmışdır. 1) Belə bir şəraitdə istər məhsul istehsalının həcmcə artırılmasına, yüksək rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalına nail olmaq olduqca ç ətin məsələ idi.-Məhsul istehsalının artırılaraq yüksək keyfiyyətli rəqabət aparma qabiliyy ətli məhsul istehsalı ilk növbədə müasir texnika və texnologiyaların istehsala nə s əviyyədə tətbiq edilməsindən bilavasitə bağlı idi. Odur ki, istehsal fondlarının müasir tələblər 117 əsasında yeniləşdirilməsi külli məbləğdə maliyyə və investisiya vəsaiti tələb edirdi. Bu isə çətin və uzun müdd ətli proses olub kompleks tədbirlər sisteminin hazırlanaraq həyata keçirilməsini qarşıya qoydu. M əhz ona görə də, respublikada aqrar iqtisadiyyatın formalaşdırılaraq məhsul istehsalının r əqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi bilavasitə dövlətin üzərinə düşürdü. Belə ki, sahibkarlığın inkişafına yenicə başlanmış, islahatlar tam başa çatmamış, təsərrüfat subyektləri öz təkamül dövrl ərini keçməmişdir. Dünya ölkələrinin təcrübələrindən məlum olduğu kimi aqrar iqtisadiyyatın r əqabət qabiliyyətli məhsul istehsalı öz növbəsində elmi-texniki, istehsal, təşkilati-idarəetmə, sosial- m ədəni, mənəvi potensialla və onlardan istifadə səviyyəsi ilə bilavasitə şərtlənir. Eyni zamanda, aqrar iqtisadiyyatın formalaşdırılmasının, onun məhsul istehsalının artırılmasında müstəqilliyinin təmin edilm əsinin, son nəticə kimi əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin formalaşması və inkişafında mühüm rol oynayan, bazar münasibətlərini dərindən mənimsəyən insan amilinin inkişafının mühüm şərti kimi çıxış edir. 2) Çünki o, əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsinin bilavasit ə nəticəsi olmayan bütün üstünlüklərin meyarıdır. Ancaq rəqabət vasitəsi ilə mənfəətin və t ərəqqinin sosiallaşmasına nail olmaq mümkündür. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hər bir dövlət bazar iqtisadiyyatının bütün sahələrində məhsul istehsalının rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə fıkir verməyə bilər. Dünya təcrübəsi göstərir ki, bu gün rəqabət daha çox ayrı-ayrı firma və struktur arasında baş verir. Bu baxımdan təsadüfı deyildir ki, müasir rəqabət nəzəriyyəçiləri öz t ədqiqatlarında daha çox fırma və şirkətlərin materiallarına istinad edirlər. Lakin hər bir firma və şirkət milli iqtisadiyyatın subyekti olduğuna görə iqtisadiyyatın mikro səviyyədə rəqabət qabiliy- y ətinin artması makroiqtisadiyyatın inkişafına bilavasitə öz təsirini göstərir və buna görə də dövlət bütün s əviyyələrdə iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin artmasında maraqlıdır. Buna baxmayaraq aqrar iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafında, habelə, ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasında bunları bir- birindən fərqləndirmək tələb olunur. Belə ki, aqrar iqtisadiyyatın mikro s əviyyəsində üstəlik mənfəət əldə etmək uğrunda rəqabət mübarizəsi əmək məhsuldarlığının yüks əlməsinə və buna görə də sahibkarın gəlirinin çoxalmasına, daxili təhlükənin qarşısının vaxtında alınmasına səbəb olursa aqrar iqtisadiyyatın makroiqtisadiyyat səviyyəsində rəqabət qabiliyyətinin yüks əlməsi bu sahədə ölkənin xarici təhlükədən qorumağa imkan yaratmış olur. Bazar münasib ətlərində aqrar iqtisadiyyatın təhlükəsizliyinin təmin edilməsində daxili və xarici amill ər vəhdətdə təsir göstərsə də beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın intensivləşməsi, qloballaşma prosesinin genişlənməsi ilə əlaqədar olaraq xarici iqtisadi təhlükənin rolu əvvəlki dövrə nisbətən əsaslı səviyyədə artır, Məhz buna görə də Azərbaycanda xarici bazarlar üçün istehsal olunan m əhsulların rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına diqqətin artırılması tələb olunur. Dünya bazarına ixrac olunan kənd təsərrüfatı məhsulları rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinin ümumi qanunlarından biri bu və ya digər məhsulların fərdi dəyərinin dünya bazar dəyərindən aşağı olması, eyni zamanda tələb və təklif qanunlarının təsiri ilə dünya qiymətlərinin formalaşmasıdır. Bunun özü is ə ölkədən o məhsulların ixrac olunmalıdır ki, onlarda həmin məhsulların istehsalı üçün t ələb olunan istehsal amilləri başqa ölkələrə nisbətən çox və ucuz olsun. Həmin məhsulların ixracı iqtisadi c əhətdən dövlət yaxud təsərrüfat və müəssisələr üçün daha səmərəli olduğundan həmin m əhsulların ixracına daha əlverişli şərait yaratmalıdırlar. Bunun əksinə, dövlət o məhsulları idxal edir ki, h əmin məhsulların istehsalı ölkə daxilində xarici bazarlardakı qiymətə nisbətən daha ucuz başa g əlsin. Ona görə əməli fəaliyyətdə əsas diqqət iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətini yüksəldilməsi üçün ölk ənin müvafiq istehsal amilləri ilə yaxşı təmin olunduğu sahələrin üstün inkişafına yönəldilməlidir. İnkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadi artımın amillər üzrə təhlili göstərir ki, onların mənbələrinin təkrar istehsal xarakterind ən asılı olaraq rəqabət üstünlüyünün təmin edilməsində müxtəlif rol oynayır. Belə ki, 80-ci ill ərə kimi dünya miqyasında hər hansı bir ölkənin rəqabət qabiliyyətinin təmin edilməsində t əbii resurslar, əmək ehtiyatlan və kapital kimi istehsalın əsas amillərinin kəmiyyət və keyfiyyət göst əriciləri həlledici rol oynayırdı. Lakin hazırda bu vəziyyət xeyli dəyişmişdir. Bu elmi-texniki t ərəqqi nailiyyətin tətbiqi ilə əlaqədar aqrar iqtisadiyyatın inkişafında insan amilinin rolunun artmasıdır. Başqa sözlə, təbii amilləri tərəqqi amilləri üstələmişdir. Tərəqqi amillərinə daxil olan öl- k ənin elmi-texniki, informasiya potensialı, əhalinin ümumi təhsil səviyyəsi, xüsusən, müvafıq istehsal sah ələri üzrə ixtisaslı kadrların kəmiyyət və keyfıyyət ilə fərqlənir. Yüklə 5,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|