Neriman Qurban indd
Yüklə 3,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
36 ***
Həmin günlərin birində daha gözləməyin mümkün ol- madığını, müttəfiq komandanlığının icazəni qəsdən yubat- dığını görüb başqa yola əl atmaq qərarına gəldi: özünü li- manın polis rəisinə “tacir” kimi qələmə verdi, axır ki, onu inandırmağı bacarıb Trabzona yola düşən gəmiyə minə bil- di. Heyət Batumda qalıb rəsmi icazəni gözləyəcəkdi – başqa çıxış yolu yox idi. O payız günü İstanbulda gəmidən enəndə möhtəşəm şəhəri beləcə, pərişan gördü. Boğazda ingilis, fransız, ital- yan gəmiləri lövbər salmışdılar, bayraqları mehdə asta-asta dalğalanırdı. Limanda rastlaşdığı adamların ovqatı cürbəcür idi: türklər qaşqabaqlıydılar, əcnəbilərə nifrət dolu nəzərlərlə baxırdılar; yəhudilər özlərini ehtiyatlı, bitərəf aparmağa can atır, yunanlar və ermənilər qalibanə görkəmlə addımlayır, hələ ki, himayədarları sayəsində özlərini məmləkətin ağası kimi aparırdılar. Küçələrdə asayişə nəzarət eləyən əcnəbi əsgər-zabitlərə də rast gəldi. Belə vaxtda səfarət nə iş görə biləcəkdi? Yusif Vəzir yeddi il sonra üzə çıxaracağı “Zeybək qızı” hekayəsində o kədərli günlərdə gördüklərini ürək ağrısıyla təsvir eləyəcəkdi... ...Sultan Vahidəddinin taxta çıxmasından bir il keçmə- mişdi ki, artıq dördüncü hökumət qurulmuşdu. Sultanın yavəri Əhməd İzzət Paşanın kabinəsini Tevfik Paşanın iki kabinəsi əvəz eləmiş, indi bir ay idi ki, Damad Fərid Paşa- nın hökuməti qurulmuşdu. Hökumətə müvafiq xariciyyə nazirləri də tez-tez dəyişirdi: nazirlər yerlərini isitməmiş adlarının əvvəlinə “sabiq” sözü əlavə olunurdu. İlin əvvəlindən Mustafa Rəşid Paşa, Yusuf Franko Paşa, Damad Fərid Paşa bir-birlərini əvəz eləmişdilər, hələ ki, Damad Fərid Paşa hökumətinin xariciyyə vəkili kreslosunda Musta- fa Rəşid Paşa bəy otururdu, etibarnaməsini də ona təqdim eləyəcəkdi. Sultan Vahidəddin, yəqin ki, indiki vəziyyətində Azərbaycan Cümhuriyyəti elçisiylə görüşməyəcəkdi. 37 Yola düşməzdən əvvəl xariciyyə naziri Məmmədyusif Cəfərovun yanında olmuşdu. Nazir hər şeyə rəğmən Sultanla görüşə cəhd göstərməsini, İstanbulda baş verən hadisələr barədə vaxtında və müfəssəl məlumat göndərməsini tövsiyə eləmişdi. Əlbəttə, buna cəhd göstərəcəkdi. Amma hələlik özü belə hadisələrdən baş açmaqda çətinlik çəkirdi. Görünür, Sul- tan məmləkətin düşdüyü vəziyyət müqabilində məsuliyyətini yaxşı dərk eləyirdi, biçarə müttəfiq qüvvələrilə millətçilər arasında qalmışdı – müttəfiqlərlə ehtiyatlı dolanmağa, millətçilərin məmləkəti qurtarmalarına şərait yaratmaşa çalı- şırdı. Bütün bunları o ilk günlərdə oxuduğu qəzetlərdən, eşit- diyi söhbətlərdən dərk eləyir, vəzifəsinin icrasına başlayanda neyləyəcəyini düşünürdü. *** Bakıdan gələn xəbərləri diqqətlə izləyirdi. Məmmədbağır bəy öz ərizəsilə Əksinqilabla Mübarizə Təşkilatının rəhbərliyindən istefa vermiş, yerinə “Difai” zamanından bu işlərdə böyük təcrübə toplamış qardaşı, Müsavat Partiyası- nın üzvü Nağı bəy təyin olunmuşdu. Sentyabrın əvvəllərində öldürülmüş Mirfəttah Musəvinisə Mahmud Səfikürdski əvəz eləmişdi. Əvvəllər denikinçilərə qarşı mübarizə aparan təşkilat indi fəaliyyətini bolşevik təhlükəsinə və ölkədə təxribatlar törədən daşnaklara qarşı yönəltmişdi. Görünür, bu xəmir hələ çox su aparacaqdı... Avqustun axırlarında Məclisi-Məbusanın qiraət zalında Seyid Hüseyn Sadıq Əfəndinin rəhbərliyilə “Yaşıl qələmlər” cəmiyyəti təsis olunmuşdu. İnandığı, hörmət elədiyi qələm adamlarının çoxu – Məmməd Əmin Rəsulzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Əhməd Cavad, Uzeyir Hacıbəyli, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Nəcəfbəy Vəzirov, Salman Mümtaz, Hü- seyn Cavid, Abdulla Şaiq, Cəfər Cabbarlı, Mikayıl Müşfiq, Almas Yıldırım, Mirzəbala Məmmədzadə, Əlabbas Müz- nib... o yeniyetmə oğlan – Mikayıl Rəfizadə həmin cəmiy- 38 yətin üzvüydülər, “Yaşıl yarpaq” adlı məcmuə buraxmağa hazırlaşırdılar. Əlbəttə, belə bir məqamda onların arasında olmaq, darıxdığı qaynar ədəbi həyatda iştirak eləmək, kağı- za köçürmək istədiyi mövzulara qayıtmaq istəyirdi, amma tale yolunu yenə Vətəndən uzaqlara salmışdı. Payızın əvvəllərində də başqa bir dəstənin yığışıb “Qızıl qələmlər” cəmiyyəti təsis elədiklərindən xəbər tutdu. Əliheydər Qarayev, Ağababa Yusifzadə, Bayraməli Abbas- zadə, Ağahüseyn Rəsulzadə, Əlisəttar İbrahimov, Nemət Bəsir, Salman Nərimanov... kimi solçular Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılıq elədiyi bu cəmiyyətdə yığışmışdılar, “Məşəl” adlı satirik məcmuə buraxmağa hazırlaşırdılar. Hətta, deyilənə görə, artıq Cəfər Cabbarlını, Mikayıl Müşfiqi, Almas İldırımı da öz tərəflərinə çəkə bilmişdilər. Deməli, ölkədə ideoloji qarşıdurma kəskinləşirdi, hələ milli düşün- cənin tam qələbəsindən danışmaq olmazdı... Axır ki, o günlərdə heyət gəlib İstanbula yetişdi. Səfarətin birinci katibi Zeynal bəy Səfərov İstanbulda iki dəfə olmuş- du, şəhərə bələdliyi vardı. Yer-yurd düzəldənəcən Sirkəçidə münasib müsafirxana tapdı, iki günlüyə orda yerləşib kirayə bina axtarmağa başladılar. Bu işi elə Zeynal bəyə tapşırdı, mümkün qədər Topqapıya – Babi-Aliyə yaxın yerdə bina tapmağın zəruri olduğunu dönə-dönə söylədi: cərəyan eləyən hadisələrə yaxın olmaq, Sarayla rahat əlaqə saxla- maq vacib idi. Özü Cahangir bəylə elçi təyin olunması barədə vəkalətnaməsini Babi-Alidə xariciyyə vəkilinə nə vaxt təqdim eləyə biləcəyini aydınlaşdırdı. Bundan ötrü Ca- hangir bəy xariciyyə vəkilinin məqamına getməli, bunun nə vaxt münasib olacağını dəqiqləşdirməliydi. Cibində səfarətin xərcləri üçün ayrılmış əlli min franklık çek, qəlbində ağlagəlməz səksəkə vardı. Hey bu məbləğə səfarəti neçə ay yola verə biləcəyini hesablayırdı. Binanın kirayəsinə, özüylə birgə yeddi nəfərin məvacibinə, qeyri xərclərə ayrılan məbləği çıxanda məlum olurdu ki, ən yaxşı halda altı ay tab gətirərlər. Vəziyyət bir qədər aydınlaşan Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|