Neriman Qurban indd

218

***

 ...Yola düşəndə qardaşına aldığı isti alt paltarını, köynək-

lərindən birini, üstəlik, cibxərcliyi verdi, təkidlərinə baxma-

yaraq, elə həmin gün bir qədər uzaq da olsa, münasib oteldə 

otaq kirayələdi, çarpayısına uzanıb bundan sonra bu soyuq 

və yad şəhərdə neyləyəcəyini götür-qoy eləməyə başladı. 

 Əlbəttə, güman yeri təkcə Ceyhun bəy idi: Şuşada birgə 

böyümüşdülər, qardaşları Zülfüqarı da, Üzeyiri də, hətta ba-

cıları Sayadi və Abuhəyatı da tanıyırdı, Çölqala məhəlləsin-

dəki  evlərinə  o  qədər  gedib-gəlmişdi  ki...  Realnı  məktəbdə 

oxuyanda tez-tez görüşürdülər. Ceyhun Peterburqa getdi, bir 

il oxuyandan sonra Parisə gəldi, altı il bu şəhərdə yaşadı, Sor-

bonn universitetində hüququ öyrəndi, Ali Politexnik Elmlər 

Məktəbində də  oхudu.  Kiyevdə  nəşriyyat  açdıqları  vaxt 

əllərindən tutmuş, “Hacı Kərim” kitabının satışından aldığı 

qonorarı  onlara  göndərmişdi  ki,  mətbəə  qurmağa  sərf 

eləsinlər.

 Axırıncı dəfə neçə illər əvvəl Peterburqa oxumağa gedəndə 

görüşmüşdülər. O Bakıya qayıdanda Yusif Vəzir Kiyevdəydi, 

sonra da Krımda ilişib qaldı, nəhayət, Vətənə çatandasa, Cey-

hun bəy yenə Parisdəydi. Sonralar Bəhram bəy danışmışdı ki, 

zövcəsi Zöhrə xanım iki yaşlı oğlu Ceyhunu götürüb Parisə 

yola düşüb, orda da daha bir oğlu dünyaya gəlib. 

 Yəqin, Ceyhun bəy ona bir çıxış yolu göstərər. Amma bir 

neçə gün dincəlib özünə gəlməlidi...

 ...Ceyhun bəyin Sən-Klü rayonundakı mənzilini onun ata 

tərəfdən qohumu olan Teymur bəy Aslanovun köməyilə tap-

dı. Günortadan sonra çıxmışdı ki, vaxtsız gedib ev sahiblərini 

çətin vəziyyətdə qoymasın. Nəhayət ki, görüşüb-qucaqlaşıb 

mənzilin həm Ceyhun bəyin iş otağı, həm də qonaq otağı olan 

kiçik salonunda əyləşmişdilər.

 “Deməli, sən də Vətəndən cüda düşməli oldun... – Ceyhun 

bəy təəssüflə başını buladı. – İyirmi üç aylıq istiqlalımız üçün 

nə qədər qurbanlar verməli olduq!”

---

219

  “İndi  bundan  sonra  mən  necə  yaşayacağım  barədə 

düşünməliyəm”, – Yusif Vəzir gəlişinin əsas məqsədinə işarə 

vurdu.

 “Əlbəttə, hüquq sahəsində, ya vəkil işləyə bilməzsən, bun-

dan ötrü xüsusi icazə tələb olunur. Vətəndaşlığı, yaxud yaşa-

maq izni olmayanların işi bir qədər çətindi, ancaq təsadüfi, ya 

da qismətinə çıxan işlərə ümid eləyə bilər”.

 Araya naqolay sükut çökdü. Az sonra sükutu qucağında 

və yanında iki oğlan uşağı yan otaqdan çıxan Zöhrə xanım 

pozdu.  “Xoş  gəldiniz”  deyib  balacanı  Ceyhun  bəyə  verdi, 

yəqin tədarük üçün mətbəxə getdi. Yusif Vəzir əvvəlcə balaca 

Ceyhunun yanaqlarından öpdü, onu Bakıda görmüşdü, son-

ra körpəni oxşadı:

 “Bu da Timuçindi, – Ceyhun bəy gülümsədi, – hələ bir yaşı 

tamam olmayıb”.

  İçindən  qibtəyəoxşar  hiss  keçdi:  əlbəttə,  layiq  olduğu 

məqamda deyil, amma ailəsi var, iki oğlu, çətinliklə də olsa, 

güzəranpulu  çıxarmağa  yeri  var,  yazır,  tərcümə  eləyir. 

Xoşbəxtlik daha necə olmalıdı ki? Düzdü, üz-gözündən Vətən 

həsrəti tökülür, amma Üzeyir bəy kimi qardaşı var, istəsə, qa-

yıtması üçün bir çarə fikirləşər.

 “Üzeyir bəy məktub yazırmı?” – Daha çox onu qəfil yaxa-

layan hissdən canını qurtarmaq üçün dilləndi.

  “Yazır,  –  Ceyhun  bəyin  üz-gözü  kölgələndi.  –  Kömək 

eləməyə də çalışır. Amma bilirsən, orda xaricə pul göndərmək 

növbəylədi, həm də məhdudiyyət var. Özü də gəlmək arzu-

sundadı, yuxarılara da müraciət eləyib. Yazıb, Paris səfəri o 

qədər pul istəyir ki, evimin bütün əşyalarını da satsam, yenə 

öhdəsindən gəlməz. Sənin təkidindən sonra “Arşın mal alan”ı 

fransız dilinə çevirdim axı, indi tamaşaya qoyulmaq üçün ha-

zırlıq gedir. Üzeyir deyir, “Arşın mal alan”ı tamaşaya qoyan 

teatr yolxərcini ödəsə, gələrəm. Teatrınsa bu xərci ödəməyə 

imkanı yoxdu”.

  Xəbərin  Ceyhun  bəyə  də  çatması,  dərhal  operettanın 

tərcüməsinə başlaması onu sevindirdi:

---

220

 “Arşın mal alan”ın Parisdə tamaşaya qoyulması çox vacib-

di, – Yusif Vəzir razılıqla dilləndi. – Eşitdim, o vaxt Üzeyir 

bəy  məsələni  Nəsib  bəyə  söyləyib,  o  da  cavab  verib  ki,  bu 

ermənilərin  Zəngəzur  iddiasından  daha  betərdi.  Tamaşaya 

qoyulsa, yalanları ortaya çıxacaq”.

 Zöhrə xanım süfrəni rahlayıb uşaqları apardı. Yusif Vəzir 

qəhvə fincanını götürəndə dilləndi:

 “Bəs bu binəva cavanların vəziyyəti necə olacaq, Ceyhun 

bəy?”

 “Bəhram bəy çox çalışır. Öz əlilə hökumət fondundan iki 

yüz almaz seçib göndərmişdi, amma heç tələbələrin borcunu 

ödəməyə  yetmədi.  Nərimanovun  Moskvaya  aparılması  hər 

şeyi alt-üst elədi. Mən də nə imkanım var, əsirgəmirəm. Əjdər 

bəy Axundova bir qədər vəsait göndərdim, bir varlının evində 

qulluqçuluq  eləyir,  vəziyyəti  çox  ağırdı.  Perucada  heykəl-

təraşlıq oxuyan Zeynal Əliyev borc pul istəyib, Romada fərdi 

sərgisini açmaq istəyir, hələ ki, göndərməyə imkanım yoxdu. 

Bəhram bəydən bu yaxınlarda məktub almışam, yazır ki, sa-

bah nə olacağını bilmirəm, məchulluqla üz-üzə dayanmışıq, 

mən onları unutmuram, təki oxusunlar, bizim onlara ehtiya-

cımız var”. 

 “Ehtiyacı olan yardım eləməyin yolunu da tapar”, – dedi, 

amma hiss elədi ki, qənaətində bir qədər haqsız oldu.

 “Hər şey ondan asılı deyil, hökumətdə, yəqin, bu cavanla-

rın ölkəyə qayıtmasını istəməyənlər də var”.

 Ceyhun bəyin və Zöhrə xanımın təkidilə axşam yeməyinə 

qalmalı  oldu.  Süfrə  arxasında  daha  çox  Şuşadan,  Bakıdan, 

Konstantinopoldan, doğma adamlardan danışdılar. Ceyhun 

bəy  “Azərbaycan  ədəbiyyatına  bir  nəzər”  əsəri  çap  olunan 

jurnalın iki nüsxəsini verib onu sevindirdi, özünün də imkan 

tapdıqca Qarabağ folklorundan yadında qalanları kağıza kö-

çürdüyünü, nə vaxtsa araşdırma yazmaq fikrində olduğunu 

söylədi. Nəhayət, ev sahibəsilə vidalaşıb gecənin şaxtalı qoy-

nuna çıxanda qəfildən ayaq saxlayıb soruşdu:

---