Neriman Qurban indd

224

***

 ...Qış çıxdı, mart gəldi. Novruz bayramını bir neçə şam, 

tədarük elədikləri şirniyyatla keçirdilər. Yaz ürəyindəki ümi-

di də cücərdirdi: ola bilməzdi ki, bir çıxış yolu tapılmasın.

 Həmin günlərdə Aslan bəy də Nansidən gəldi. Orda geo-

logiyanı  öyrənirdi,  əyalətdə  yaşamağın  nisbətən  asan  oldu-

ğundan  danışsa  da,  çəkdiyi  sıxıntı  üz-gözündən  bəlliydi, 

tezliklə  Vətənə  qayıtmaq  istəyirdi.  Qohum  kimi  Aslan  bəy 

istiqanlıydı, elə Odessadan qayıdan vaxt bir neçə dəfə evlərinə 

qonaq  aparmışdı.  Vaxtilə  titulyar  müşavir  olmuş,  Gəncədə, 

Qarsda, Şuşada, Cəbrayılda, Nuxada işləmiş, sonra sağlamlı-

ğı ucbatından istefaya çıxmış atası Zeynalabdin bəy onda par-

lament üzvüydü. Zeynalabdin bəyin zövcəsi Dürnisə xanım 

da əmisi Haşım bəyin qızıydı, Aslanın qardaş-bacılarını – Al-

lahyarı, Həmidi, Rənanı, Leylanı yaxşı tanıyırdı. İndi ona bu 

istəyinin necə risklə bağlı olduğunu demədi, hələ vaxt vardı, 

bəlkə də özü bəzi həqiqətləri dərk eləyəcəkdi.

 Əvvəlcə Mirinin təklifilə fransız dili kursunda oxudu. Re-

alnı məktəbdə əsaslarını öyrəndiyindən, mənimsəməkdə bir 

o  qədər  də  çətinliyi  olmadı.  Hüquqla  məşğul  ola  bilməzdi, 

xüsusi  icazənaməsi  yox  idi;  yazı-pozu  işlərinə  girişmək  tez 

idi, hələ fransız dilinin incəliklərini yetərincə bilmirdi. 

 Mirinin dediyinə görə, indi ən çox tələb olunan peşə sürü-

cülük idi, Parisdə avtomobillərin sayı sürətlə artırdı. Texniki 

sahəyə meyil göstərməsə də, məcbur qalıb sürücülük kursu-

na  yazıldı.  Amma  fərasətsiz  müdavim  olduğu  elə  ilk 

günlərdən özünü büruzə verdi: hər şeyi gözəl dərk eləyir, sü-

kan arxasında oturandasa özünü itirirdi. Nəticədə avtomobili 

iki dəfə qəzaya uğradandan sonra bu xəyalından əl çəkməli 

oldu. 

 Çıxılmazlıq girdabının get-gedə dərinləşdiyini duya-duya 

əzablarını yazı-pozuyla ovutmağa çalışırdı.

 Realnı məktəbdən müstəqilliyin son günlərinəcən uzanan, 

Gəncə üsyanıyla başa çatan romanını İstanbulda bitirmişdi, 

---

225

indi Asiyayla bağlı duyğularını kağıza köçürürdü: Qafqazda 

doğulmuş  sarışın-qızılı  saçlı  Asiya  Qızılbuynuzda  peyda 

olur, böyüyür, fərqli mədəniyyətlərin təmas nöqtəsində yaşa-

yırdı. 

 Yazmaqdan yorulanda özünü bayıra atır, küçələri dolaşır, 

Yelisey  çölünəcən  gedib  çıxır,  yazın  coşqunluğunu  gətirən 

çaya baxır, bir qədər təskinlik tapırdı.

 Yaşamaq imkanlarının get-gedə tükəndiyi, otelin, Mirinin 

yaşadığı mənzilin kirayə pulunu ödəmək üçün çıxış yolu ax-

tardığı,  gec-gec  görüşməyə  çalışdığı  Ceyhun  bəyin  əlinə 

keçəndən  ərklə  verdiyi  pula  görə  ağlagəlməz  əzab  çəkdiyi 

günlərin birində, deyəsən, vəd olunan qapı aralandı: Mirinin 

məsləhətilə üz tutduğu əmək birjasında ona Klişidəki loko-

motiv  deposunda  iş  təklif  elədilər.  Başqa  çıxış  yolu  olmasa 

da, fikirləşmək üçün vaxt istədi. 

 Elə o axşam da Allahın təsadüfü onu otaq qonşusuna rast 

gətirdi.  Münhenli  Hans  Günter,  görünür,  portyedən  bakılı 

müsafir olduğunu öyrənib qapısını döymüşdü. Məlum oldu 

ki,  mühəndisdi,  müharibə  vaxtı  topçu  alayında  olub, 

döyüşlərin birində ruslara əsir düşüb, Bakıda, Nargin adasın-

dakı  həbs  düşərgəsinin  əzablarını  yaşayıb,  yerli  camaatın 

mərhəməti  sayəsində  sağ  qalıb,  Milli  Hökumət  qurulanda 

azad olunub, bir müddət Münhendə çalışandan sonra fransız 

xanımla  evlənib,  indi  dəvətlə  şəhər  ətrafında  –  Klişi-lö-

Qarrendəki lokomotiv deposunda işləməyə gedir. Sonra ay-

dın ləhcəylə, azacıq səhvlərlə türkcəyə keçdi:

 “Bakıda gördüyüm şəfqəti heç vaxt unutmaram. İstədim 

hörmətimi bildirim”.

 Şübhəsiz, rastlaşdığı bu təsadüfdən heyrətlənmişdi; amma 

gözlənilməz qonağa yer göstərdi, qəhvə sifariş elədi, beləcə, 

söhbətləri xeyli uzandı. Təxminən yaşıd olardılar, Hans fran-

sızca gözəl bilirdi, yeni tanışının almanca babat danışmasın-

dan xoşlanr, bununla belə, aradabir türkcəyə keçmək ona xü-

susi  ləzzət  verirdi.  Həmsöhbətinin  universitet  bitirdiyini, 

---

226

səfir  kimi  çalışdığını,  yazıçı  olduğunu,  indi  mühacir  həyatı 

yaşadığını, çıxılmaz vəziyyətə düşdüyünü, lokomotiv depo-

sunda iş təklifi aldığını öyrənəndə xeyli təsirləndi.

 “Bir təsadüfə baxın, məni də lokomotiv deposuna mexanik 

dəvət eləyiblər. Səhər Klişiyə yola düşürəm, – Hans heyrətlə 

dilləndi. – Süzan artıq orda məni gözləyir. Ünvanımı qoyu-

ram,  düşünüb-daşının,  məncə,  Klişiyə  gəlsəniz,  hər  halda, 

yaxşı olar”.

  Əlbəttə,  lokomotiv  deposunda  neyləyəcəyini  bilmirdi, 

amma boğulan saman çöpündən yapışar, başqa bir qapı açıl-

masa, Klişiyə gedər – yaşamaq üçün qara fəhləliyə də əl at-

maq olar...

  Səhəri  gün  qərarını  Mir  Abdullaya  söylədi.  Qardaşının 

qaş-qabağı tutulsa da, bunun müvəqqəti olduğunu, yaşamaq 

izni olandan sonra vəkillik eləmək üçün lazımi yerlərə üz tu-

tacağını deyib ürək-dirək verdi. Düzdü, Mirinin kefi açılma-

dısa, başqa çıxış yolu göstərə bilmədiyini də dərk eləyib sus-

maq məcburiyyətində qaldı.

 Qərarı Ceyhun bəyə daha ağır təsir elədi: ali təhsilli hüquq-

şünas,  yazıçı,  Cümhuriyyət  səfiri  lokomotiv  deposunda 

işləyəcəkdi!

 Neynəmək olardı? Bir neçə gün əvvəl İbrahim Əbilovun 

ölüm xəbərini eşitmişdi: deyilənə görə, Mustafa Kamal Paşa-

nın  dəvətilə  İzmirə,  iqtisadi  konqresə  gedibmiş,  orda 

xəstələnib, bir neçə gündən sonrasa dünyadan köçünü sürüb. 

 “Həyat belədi, – bunu xatırlayıb kədərlə gülümsündü, – 

neçə deyərlər, kimi vəlvələdən, kimi zəlzələdən...”

 “Sənə kömək eləyə bilməməyimin əzabını çəkirəm, – Cey-

hun  bəy  əlacsız  halda  əllərini  ovxaladı.  –  Əlbəttə,  ağlamaq 

istəmirəm, güzəran xərcimizi çıxarıram, amma xərcləri azalt-

maq üçün daha kiçik mənzilə köçmək məcburiyyətindəyəm. 

Üzeyir yazıb ki, pul göndərmək imkanım yarananacan borc 

tap. Kimdən borc alasan? Əlimərdan bəy belə indi məndən 

yaxşı vəziyyətdə deyil”.

---