Neriman Qurban indd

234

məğlubiyyətə  uğradılmış  Almaniyanın  taleyini  də  ancaq 

yəhudi masonlar həll eləyiblərmiş: Lloyd Corc da, Klemanso 

da  mason  bankirlərin  puluyla  baş  nazir  olublarmış;  İtaliya-

dan gələn baron Sonnino yəhudiymiş; Vilson da Volfson imiş; 

Corcun müşaviri sionist Filipp Sassune, Klemansonun şəxsi 

katibi iudey Mandel, Vilsonun heyəti yəhudilər – Brauk, Var-

burq, Morgentau, Şiff, Brandeys – imiş; indi, məsələn, Alma-

niyada rəhbər işçilər arasında yəhudilərin sayı almanlardan, 

azı iki dəfə çoxdu.

  Əlbəttə,  bütün  bunlar  maraqlı,  cəlbediciydi,  amma  hələ 

Leonun  düşüncələrinə  hakim  kəsilə  bilmirdi.  Əlinə  pul 

düşəndə Kurfyurstendamma cumub filmlərə baxır, hər dəfə 

də vəcdə gəlmiş, həyəcanlı halda qaranlıq zaldan çıxanda, az 

qala,  özünün  başqa  adam  olduğuna  inanmağa  başlayırdı. 

Atasının  öz  qayğıları  vardı:  yenə  hər  gün  səliqəylə  geyinir, 

əsasını götürüb qocaəfəndi yerişilə oğlunun təhsilini davam 

etdirməsi üçün xeyriyyə cəmiyyətlərinə, ya sorağını eşitdiyi 

varlıların yanına pul axtarmağa gedirdi. Aradabir frau Köpke 

tək,  ya  da  keçmiş  əsirlərdən  kiminləsə  gəlir,  mütləq  Leoya 

“yardım” gətirirdi. Bəzən də Abram Nussimbaum üz tutdu-

ğu  adamın  yanından  bir  neçə  yüz  markalıq  çeklə  qayıdır, 

otaqda məmnun halda vurnuxa-vurnuxa planlar qururdu.

***

 Leopold Veyslə görüşdən az sonra Şərqə marağını əməli 

surətdə də göstərməyə başladı: əlbəttə, Bakıdan bəri çamada-

nında gəzdirdiyi, ən çətin vaxtlarında belə satmadığı çərkəzi 

çuxası daha əyninə olmazdı, artıq on yeddi yaşında ucaboy 

oğlana çevrilmişdi; amma əvəzində köhnə paltarlar dükanın-

dan kübar türk uşaqlarının geyindiyi pencək-şalvar, fəs ala 

bildi, təmizləyib saxladı ki, vaxtı çatanda özünü göstərsin. 

 Elə o vaxtdan Fridrix Vilhelm Universitetində Şərq dilləri 

seminariyası  olduğundan,  həmin  seminariyada  da  türk  və 

ərəb  dilləri  öyrədildiyindən  xəbər  tutdu.  Heç  atasıyla  da 

---

235

məsləhətləşmədi, seminariyaya getdi, qəbul olunması barədə 

ərizə yazıb altına “Əsəd bəy Nussimbaum, Gürcüstanlı” imzası 

qoydu. Bəxtindən orta təhsili olub-olmadığını, gimnaziyada 

oxuyub-oxumadığını  soruşmadılar.  Qəbul  olunduğunu 

eşidəndə Leo sevincindən, az qala, ağlını itirəcəkdi.

  Bununla  da  bir  qədər  yeknəsəq  həyatı  qəfildən  dəyişib 

daha  coşqun  ritmə  düşdü.  Əlbəttə,  yeni  hobbisini,  atası  bir 

yana, ən yaxın dostlarına belə demədi. Səhər obaşdan durur, 

tələsik  qəlyanaltı  eləyib  Şarlottenburqdakı  evlərindən  çıxır, 

az qala, şəhərin o biri başında yeləşən universitetə cumurdu. 

Piyada  gedirdi,  əvvəla,  metroya,  tramvaya-filana  artıq  xərc 

ayırmaq  istəmirdi,  ikincisi  də  yolboyu  düşünməyə, 

mühazirəçilərdən eşitdiklərini götür-qoy eləməyə vaxtı olur-

du. Əvvəlcə seminariyadakı mühazirələr o qədər də döşünə 

yatmırdı: professorlar Şərq və Şərq dilləri haqqında quru, öl-

gün  səslə  danışırdılar,  elə  bil,  ürəklərində  sevgi,  heyranlıq, 

vəcd hiss olunmurdu.

  Günorta  seminariyadan  çıxıb  yolüstü  aldığı  qəlyanaltını 

yeyə-yeyə şəhərin o biri başındakı gimnaziyaya qaçır, özünü 

də  təəccübləndirən  sakitliklə,  təmkinlə  gündəlik  dərslərinə 

başlayırdı;  dərslər  başa  çatandan  sonra  yoldaşlarından 

müxtəlif  bəhanələrlə  aralanıb  yenə  tanış  küçələrlə 

universitetdəki  axşam  mühazirələrinə  tələsirdi.  Gecə  masa 

arxasında  oturmaq,  nələrisə  oxumaq-yazmaq  lazım  gəlirdi, 

amma çox tab gətirə bilməyib yuxuya gedir, atası oyadandan 

sonra sərxoş kimi yatağına sərilirdi. Gecə yuxularında profes-

sorların ölgün, ehtirassız səslə təsvir elədikləri Şərq canlanır, 

hərəkətə gəlir, öz sarayları, məscidləri, minarələri, bazarları, 

meydanları, səhraları, dənizlərilə bütün həyatını doldururdu. 

Leo başında şahanə çalma, əynində ipək əba, barmağında al-

maz üzük o şəhərləri, səhraları, dənizləri dolaşır, dolaşırdı.

 Bütün bu gizlilik – Brailovskinin danışdıqlarından təsir-

lənib oxşatdığı kimi, “masonsayağı” fəaliyyət – Leonu yorur-

du. Belə vaxtlarda hisslərini daha sərbəst ifadəsinə can atır, 

---

236

hətta  gimnaziyaya  belə  “türk  geyimi”ndə  getməklə,  fəs  qo-

yub, monokl taxmaqla, susqun, təkəbbürlü görünməklə dost-

tanışlarını təəccübləndirir, bundan xüsusi zövq alırdı.

  “Leo  lap  dəli  olub,  –  Jozefina  və  Lidiya  Pasternaklar  öz 

aralarında pıçıldaşırdılar, – hər yerdə fəslə gəzir, Osmanlı im-

periyasını  tərifləyir,  hətta,  tələb  eləyir  ki,  onu  ancaq  “Əsəd 

bəy” çağırsınlar. Səbəbini soruşduq, deyir, artıq müsəlmanlığı 

qəbul eləmişəm. Heç inanmaq olmur!”

 “Bir buna bax, müsəlman şahzadəsi, xəlifə olub! Təlxəklik 

eləmə  görək!”  –  Sinif  yoldaşları  fəsinin  qaytanından  dartıb 

onu ələ salırdılar.

 Məktəbin tinində qəzet satan keçmiş ağqvardiyaçı zabit bir 

dəfə istehzalı təbəssümlə dedi:

 “Cavan oğlan, deyəsən, fəsin “bəy” sözü kimi, yarım ildən 

artıqdı Türkiyədə belə qadağan edildiyindən xəbərin yoxdu! 

Onlar indi Avropaya can atırlar, sən hara gedirsən?” 

 “Bu nə gürcü ləhcəsidi belə? – Vladimir Nabakov poetik 

məşğələlər vaxtı istehzayla gülürdü. – Sənə heç yaraşmır...”

 Atası da Leonun bu əməllərindən xoşlanmırdı. Təəccüblə 

qaşlarını  çatıb  oğlunu  süzür,  başını  bulayırdı:  “Sən  özünü 

necə  istəyirsən,  elə  apara  bilərsən,  amma  mən  müsəlman 

şahzadə olmamışam, səni inandırıram ki, heç vaxt da olmaya-

cağam!  Yoxsa  təlxəkliyini  sirr  kimi  saxlamaq  üçün  qapını 

mənim üzümə bağlamaq istəyirsən?”

 Leo cavab vermirdi, bununla belə, yolundan dönmək fik-

rində də deyildi. Nə olar, atasının şahzadə, xəlifə, yaxud şeyx 

olmadığı həqiqətdi; o da həqiqətdi ki, olsa-olsa, ikinci gildiya 

taciri olan Abram Nussimbaum heç neft sənayeçisi, milyonçu 

da deyil. O, demək olar, hər səhər “ölü canlar” – öz aksiyaları-

nı belə adlandırırdı – satmaq üçün “Russland” hərracına ge-

dir, bəzən bəxti gətirib kimisə hərifləyə bilirdi, amma ildən-

ilə sovet quruluşunun dağılacağına bəslənən ümidlər azaldı-

ğından  kafelərdən  birində  oturub  “Moskvada  görüşmək” 

şərəfinə badə qaldıran mühacirlərə kədərlə baxırdı.

---