Nesmelova M. Y. Təşkilatların konfliktologiyası. Dərs vəsaiti

ikinci  münaqişəyə  zidd  olaraq  cəmiyyətin  və  onun  bir  hissəsinin  (institut,  təşkilat, 
qrup)  müəyyən  vəziyyəti;  üçüncü  isə  konsensusun  prinsipi  çoxtərəfli  danışıqlar 
gedişində  və  ya  beynəlxalq  təşkilatların qərarlarının  qəbulunda  bütün  iştirakçıların 
könüllü razılığıdır. Bu kimi halda tərəflərdən birinin etiraz və ya imtina etməsi qərarın 
qəbul edilməməsi üçün kifayət qədər əsasdır. 
Münaqişənin  konservasiyası  -  siyasi  qərarlar  mövcud  olmadığı  halda  güc 
metodları ilə stabilləşdirilmiş vəziyyətdə münaqişənin başa çatma üsuludur. Bu üsul 
qarşılıqlı tərəflər arasında vasitəçilərin vasitəsilə silahlı toqquşmaların başa çatmasını 
güman  edir.  Münaqişənin  konservasiyası  nizamlama  imkanlarını  və  ya  hətta  həll 
olunma  ehtimallarını  nəzərdə  tutur.  Belə  ki,  bu  üsul  özü  özlüyündə  münaqişənin 
həqiqi başa çatması hesab oluna bilməz. 
Münaqişə  -  maraqların  ziddiyyət  təşkil  etməsi,  dəyərlərin  və  ya  çatışmaz 
ehtiyatların uyğun gəlməməsi səbəbdən iki və ya daha çox sosial subyektlər (fərdlər, 
qruplar, təşkilatlar, dövlət və s.) tərəfindən həyata keçirilən qüvvətli dinamik təsirdir. 
Cəmiyyət  müxtəlif səviyyəli münaqişələr fərqləndirilir: institutlaşdırılmış, təşkilati, 
qrup, şəxsiyyətarası. 
Maraqların  ziddiyyəti  -  iqtisadi  cəhətdən  inkişaf  etmiş  cəmiyyətlərin 
(dövlətlər) açıq toqquşmanın növ müxtəlifliyidir (vergi həddləri, onun məqsədləri və 
ya maraqları ətrafında mübarizə). 
Mübahisəli davranış - birbaşa və ya bilavasitə qarşı tərəfin məqsədlərini və 
onların səylərini blokadaya salmağa yönəldilmiş hərəkətdir. 
Mübahisəli  amillər  -  insanlarda  ziddiyyətli  vəziyyətə  sövq  edən 
münaqişələrin aşkar olunmasına və inkişafına kömək edən amillər. 
Şəxsiyyətin münaqişəliliyi - şəxsiyyətarası münaqişə qismində çıxış etməkdə 
əks olunan şəxsiyyətin inteqral xüsusiyyəti. 
Konfliktologiya - cəmiyyət və onun ayrı-ayrı strukturlarında fərdlər arasında 
(qruplarda, təşkilatlarda) baş verən münaqişələrin müxtəlif növlərini öyrənmək üçün 
təyin  olunmuş  xüsusi  elmi  fənndir.  XX  əsrin  60-70-ci  illərində  konfliktologiya 
nizam-intizam  elmi  qismində  formalaşırdı.  O  münaqişələri  öyrənən  bir  sıra  sosial 
elmləri:  sosiologiya,  politologiya,  hüquq,  psixologiya,  iqtisadiyyat,  menecment, 
etnoqrafiya, tarix və s. sahələri birləşdirməyə çalışır. 

---

80-90-cı  illərdə  isə  konfliktologiya  münaqişələrin  bütün  növlərinin  həllinin 
nəzəriyyəsini və həll texnikasını yaratmaq fikri ilə çıxış edirdi. Münaqişənin qarşısını 
almaq, onu idarə etmək və konseptual münasibətlə həll etmək heç bilik məhdudiyyəti 
qoymadan  tədqiqatların  nizami  sahəsini  təşkil  edir,  konfliktologiyanm  aparıcı 
nümayəndələri C.Berton, L.Krisberq, K.Mitçell və başqalarıdır. 
Konfrontasiya  -  müxtəlif  sosial  və  siyasi  qayda-qanunlara  malik  olan 
dövlətlər, fərqli prinsipləri olan siyasi qüvvələr arasında qarşıdurmadır (müqayisəli və 
qarşı  durmada  əks  olunan).  Bu  termin  adətən  tez-tez  beynəlxalq  münasibətlərin 
xüsusiyyətlərini  səciyyələndirən  zaman  istifadə  olunur  (siyasi  konfrontasiya,  hərbi 
konfrontasiya haqqında daşınırlar). 
Böhran  -özü  və  ya  neqativ  nəticələri  üçün  pozitiv  olan  hər  hansı  sistemin 
fasiləli fəaliyyət göstərməsidir. 
Lokaut - iqtisadi təzyiq göstərmək, tətillərin qarşısını almaq və dayandırmaq 
məqsədilə  sahibkarların  müəssisəni  bağlamaq  və  çoxsaylı  işlərin  işdən  çıxarılması 
vasitəsilə muzdlu işçilərə qarşı mübarizə formasıdır. 
Manifestasiya  -  ictimai  tədbirlərin  müxtəlif  növlərinin  uyğunluğudur. 
Nümayiş  -  ictimai  fikrin,  kütləvi  təminatın,  vətəndaşların  tələbləri  və  digər 
müraciətlərinin  əks  olunmasının  təşkili  üçün  toplaşmaq  formasıdır.  Qabaqcadan 
müəyyən olunmuş yerdə qabaqcadan müəyyən olunmuş vaxtda keçirilir. 
Zorakılıq  -  iqtisadi  və  siyasi  hökmranlığı  əldə  etmək  və  ya  saxlamaq,  hər 
hansı  hüquq  və  üstünlükləri  zəbt  etmək  məqsədilə  fərdlərin  və  ya  sosial  qrupların 
digər  fərdlərə,  sosial  qruplara  qarşı  münasibətdə  müxtəlif  məcburetmə  formaları 
(silahlı təzyiqlərə kimi). 
Qeyri-rəsmi  vasitəçilik  -  belə  vasitəçilik  növündə  vasitəçi  qismində  adətən 
qeyri-hökumət təşkilatı və hərəkatı, akademik dairələr və fiziki şəxslər çıxış edirlər. 
Münaqişənin obyekti - hər iki opponentin nail olmaq istədiyi konkret maddi 
(ehtiyat), sosial (hakimiyyət) və ya mənəvi (ideya, prinsip, norma) həqiqətdir. 

---

Münaqişənin  təşkilatçısı  -  münaqişəni,  onun  inkişafını  planlaşdıran  və 
iştirakçıların mühafizəsini və təmininin müxtəlif yollarını nəzərdən keçiriən şəxsdir. 
Rəsmi  vasitəçilik  -  vasitəçi kimi dövlət və ya dövlətlərarası təşkilatın çıxış 
etdiyi vasitəçilik növüdür. 
Əməkdaş yanaşması - tərəflərin qarşılıqlı əməkdaşlığına (uduşuna) yönəlmiş 
danışıqlara yanaşmadır. 
Sosial patologiya - mövcüd normalardan destruktiv yayınma. 
Danışıqlar məkanı - razılaşmaya nail olmaq imkanı olan sahə, yerdir. 
Danışıqlar  -  mübahisələrin  həll  forması.  Digər  formalardan  fərqli  cəhəti 
ondan ibarətdir ki, o yuxarı və ya məhkəmə instansiyalarında (arbitraj) həll olunmur, 
bu formada danışıq iştirakçıların birgə səyi nəticəsində nail olunur. Danışıqlar - bu hər 
şeydən  əvvəl  qərar  qəbul  olunma  prosesidir.  Danışıqlar  zamanı  həll  olunan  əsas 
problem  variantların  seçimi  və  konkret  həll  şərtlərinə  münasibətdə  iştirakçıların 
tədricən müxtəliflikləri ötüb keçməsi və onların yaxınlaşmasıdır. 
Piket  keçirtmə  -  xüsusi  seçilmiş  obyekt  qarşısında  stasionar  yerləşmiş 
vətəndaşlar  tərəfindən  transparant,  plakat  və  digər  kütləvi  təşviqat  vasitələri  ilə 
keçirilən nümayiş formasıdır. Əgər piket edənlər nəqliyyatın hərəkətini pozmurlarsa, 
vətəndaşların  hərəkətinə  maneçilik  törətmirlərsə,  onda  piket  ilkin  xəbərdarhqsız 
keçirilə bilər. 
MÜnaqiDDdD  tDhrikDi  -  digDr  iDtirakDDnD  mDnaqiDDyD 
sDvq  edDn  tDrDf,  tDDkilat  vD  ya  dDvlDtdir.  Sonradan  tDhrikDi 
mDnaqiDDdD iDtirak etmDyD bilDr, lakin onun mDqsDdi mDnaqiDDni 
qDzDDdDrmaq,  digDr  tDrDflDr  (qruplar,  tDDkilatlar,  dDvlDtlDr) 
arasDnda yaratmaqdan ibarDtdir. 
MDnaqiDDdD  mDvqe  -  subyektin  mDnaqiDD  DDraitindD 
mDDyyDn  vDziyyDtdD  fiziki  hDquq,  vDzifD  vD  imkanlarDnDn 
vDhdDtidir. 
Polyarizasiya - 
cDmiyyDtin iki bir-birinD Dks qruplara bDiDnmDsi, 
sDlh vasitDlDri ilD qarDDsD alDna bilmDyDn antaqonizmdir. 
KonfliktdD kDmDkDi -mDslDhDtlDri, texniki kDmDk vD digDr 
vasitDlDrilD  mDnaqiDDyD  sDbDb  olan  tDrDfdir.  MDsDiDn,  qrup 
DDklindD olan mDnaqiDDlDrdD 

---