Nəsrin SÜleymanli
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
15 dövlətlərin yaranmasından qabaq insan cəmiyyətində mövcud olmuşdur. Bu zaman informasiya qarşıdurması silahlı qarşıdurmanın ayrılmaz ele- menti kimi özünü göstərmişdir. Silahlı qarşıdurmadan əvvəl tərəflərin bi- rinin öz tərəfdarlarının əhval-ruhiyyəsini qaldırması, qarşı tərəfin psixo- loji durumuna təsir göstərmək üçün müvafiq informasiyaların yayılma- sından istifadə olunurdu. İnformasiyanın təsir qüvvəsi aydın olunca in- formasiya qarşıdurmasının tətbiq sahələri də genişləndi. Xüsusilə, dövlə- tin meydana gəlməsindən sonra informasiya qarşıdurmasına diqqət daha da artırıldı. Hazırda informasiya qarşıdurması aşağıdakı sahələri əhatə edir: siyasi, diplomatik, maliyyə, iqtisadi, hərbi, kosmik və s. (4). İndi ictimai münasibətlərin elə bir sahəsi yoxdur ki, orada informasi- ya qarşıdurmasından istifadə olunmasın. Son zamanlar informasiya tex- nologiyalarının və vasitələrinin inkişafı informasiya qarşıdurmasının özü- nün də təkmilləşdirilməsinə ciddi təkan vermişdir və hazırda informasiya dünyaya tanınmağın, dünyaya nüfuz etməyin səmərəli vasitələrindən birinə çevrilmişdir. İnformasiya qarşıdurmasının mahiyyətinə münasibətdə elmi ədəbiyyat- da bir-birindən fərqli anlayışlar mövcud olsa da, onlar məzmunca oxşar- dır. Elmi ədəbiyyatda olan qənaətlərin biri belədir ki, bir tərəfin qarşı tərə- fin informasiya mühitinə təsir etmək və qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq məqsədi ilə öz informasiya mühitini qorumaq üçün xüsusi (siyasi, iqtisa- di, diplomatik, hərbi və s.) metod, vasitə və üsullardan istifadə etməklə apardığı mübarizə formasıdır (5). Başqa bir elmi qənaət isə bundan iba- rətdir ki, informasiya qarşıdurması–ictimai münasibətlərin bu və ya digər sferalarına təsir etmək və strateji ehtiyat mənbələri üzərində nəzarət əldə etmək üçün ictimai sistemlərin informasiya-psixoloji sferada rəqabətidir. Bu rəqabətin nəticəsində rəqabət tərəflərindən biri sonrakı inkişaf üçün üstünlük əldə edir, digəri isə bu üstünlüyü əldən verir (6). Sonra da əlavə edilir ki, informasiya qarşıdurması deyiləndə, informasiya sferasındakı mübarizə başa düşülməlidir. Bu zaman qarşı tərəfin informasiyalarına, informasiya sistemlərinə və informasiya infrastrukturuna kompleks dağı- dıcı təsir göstərilir. Eyni zamanda həmin tərəfin öz informasiya sistemi də qarşı tərəfin üzərində informasiya üstünlüyünün əldə edilməsi və qo- runmasıdır. Elmi ədəbiyyatda informasiya qarşıdurmasının iki əsas növü təsbit olunmuşdur: informasiya-texniki qarşıdurma və informasiya-psixoloji qar- şıdurma. İnformasiya-texniki qarşıdurmanın başlıca hədəfi informasiya tex- niki sistemlərinə, məlumatların ötürülməsi sistemlərinə, informasiyanın 16 mühafizəsi sistemlərinə dağıdıcı təsir göstərmək və ya onları mühafizə etməkdir. İnformasiya-psixoloji qarşıdurma isə, əsasən, ictimai-psixoloji, siyasi və digər humanitar sahələri əhatə edir. Konkret olaraq informasi- ya-psixoloji qarşıdurmanın təsir obyektləri aşağıdakılardır: siyasi və iqtisadi qərarların qəbul edilməsi sistemi, ictimai şüurun formalaşdırıl- ması sistemi, ictimai rəyin formalaşdırılması sistemi, qarşı tərəfin əhalisi- nin və siyasi elitasının psixikası (7). Etnik münaqişənin informasiya qarşıdurması da informasiya-psixoloji qarşıdurma növünə aiddir. İnformasiya-psixoloji qarşıdurmanın yuxarıda sadalanan təsir obyektləri elə etnik münaqişənin informasiya qarşıdurma- sının da təsir obyektləri kimi qəbul oluna bilər. Elmi ədəbiyyatda informasiya-psixoloji qarşıdurmanın təsir obyekt- lərinin (hədəflərinin) daha geniş təsviri ilə rastlaşmaq mümkündür (8). Bildirilir ki, informasiya təsiri göstərilməsi mümkün olan istənilən obyekt (hədəf) informasiya qarşıdurmasının obyekti ola bilər. Bu baxımdan in- formasiya qarşıdurmasının təsir obyektləri kimi aşağıdakılar göstərilir: – informasiya cəmiyyətinin ictimai münasibətlər sistemi; – informasiya cəmiyyətinin siyasi münasibətlər sistemi; – informasiya cəmiyyətinin psixoloji münasibətlər sistemi. İnformasiya qarşıdurmasının obyektləri arasında aşağıdakılar vardır: – insanların fərdi və kütləvi şüuru; – ictimai-siyasi sistemlər və proseslər; – informasiya infrastrukturası, informasiya və psixoloji dəyərlər. Psixoloji dəyərlər elmi ədəbiyyatda aşağıdakı kimi qəbul edilir: cə- miyyətin dəyərlər sistemi, dəyərlər sisteminin psixoloji tolerantlığı, in- sanların şüurunun psixoloji tolerantlığı (yəni insan psixikasının daxili və xarici dağıdıcı təsirlərə qarşı dözümlülüyü), insanların psixoloji sağlam- lığı, insanın psixiki sağlamlığının tolerantlığı. Bütün bu sadalananları da ümumi şəkildə etnik münaqişələrin infor- masiya qarşıdurmasının obyektlərinə (hədəflərinə) aid etmək olar. Amma etnik münaqişələr ictimai-siyasi münasibətlərin konkret sahəsi olduğu üçün onun informasiya qarşıdurmasının hədəflərinin də konkretləşməsini aparmaq mümkündür. Burada milli dəyərlər, milli ruh, milli heysiyyət, milli tarix, milli münasibətlər, milli yaşam tərzi, dini dəyərlər və s. daha geniş şəkildə hədəf götürülə bilər. Bu prosesdə, xüsusilə, o elementlərin hədəfə götürülməsinə geniş diqqət ayrılır ki, onlar millətçilik hisslərinin qızışdırılmasına, milli müstəsnalığın qabardılmasına və publikanın mil- lətçilik mövqeyində səfərbər olunmasına təsir göstərsin. 17 Hədəf seçilmiş obyektlərə göstərilən təsirin səviyyəsi istifadə edilən vasitələrdən, forma və metodlardan, informasiyanın inandırıcılığından və s. asılıdır. Amma bu sahədə aparıcı rol heç şübhəsiz ki, informasiya qar- şıdurmasını həyata keçirən qüvvələrdən asılıdır. Elmi ədəbiyyatda bu qüvvələr informasiya qarşıdurmasının subyektləri adlanırlar. İnformasiya qarşıdurması bu subyektlər tərəfindən həyata keçirilir və qarşıya qoyulan məqsədə çatmağın əsas məsuliyyəti də bu subyektlərin üzərindədir. İn- formasiya-psixoloji qarşıdurmanın subyektlərinə aşağıdakılar daxildir: dövlət; dövlət ittifaqları və koalisiyaları; beynəlxalq təşkilatlar; qeyri-qa- nuni silahlı birləşmələr; terror, ekstremist, radikal-siyasi və radikal-dini təşkilatlar; transmilli korporasiyalar, media korporasiyaları və s. (9). Yu- xarıda qeyd edildi ki, informasiya qarşıdurmasının obyekti – mənəvi-psi- xoloji təsir göstərilməsi mümkün olan hər bir obyekt, o cümlədən fərd də ola bilər. Bu baxımdan informasiya qarşıdurmasının subyekti də mənəvi- psixoloji təsir göstərmək imkanı olan hər bir subyekt, o cümlədən fərd ola bilər. Xüsusilə bugünkü texnoloji imkanlar buna şərait yaradır. Lazı- mi qabiliyyəti olan hər bir fərd elektron-informasiya vasitələrinin köməyi ilə böyük bir auditoriyanı təsir altında saxlaya bilər. Dağlıq Qarabağ mü- naqişəsinin nümunəsində qeyd etmək olar ki, diasporalar, ictimai təşki- latlar, könüllü toplular, kütləvi tədbirlər, mədəniyyət və incəsənət kollek- tivləri informasiya qarşıdurmasının subyektləri rolunda çıxış edə bilərlər. İnformasiya qarşıdurmasının başqa subyektlərinə nisbətən, etnik mü- naqişələrin informasiya qarşıdurmasında obyekt və subyektlərin qarşılıqlı əlaqəsi daha genişdir. Çünki bu münaqişənin informasiya qarşıdurması- nın subyektləri, subyekt olmaqdan əvvəl informasiya qarşıdurmasının obyektləri rolunda çıxış edirlər, lazımi informasiya təsirlərinə məruz qa- lırlar və onların şüurunda və baxışlarında etnik münaqişənin məqsədlə- rindən irəli gələn dəyişikliklər baş verir. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nü- munəsində qeyd etmək olar ki, bu münaqişənin başlanğıcında ilk növbə- də erməni əhalisi, erməni ictimai-siyasi qurumları, erməni diasporu güclü informasiya hücumuna məruz qoyuldu, onlarda millətçilik hissləri qızış- dırıldı, Azərbaycan ərazilərinin işğal edilməsi niyyətləri onların beyninə yeridildi. Sonra isə bu qüvvələr erməni millətçilik təbliğatının subyektinə çevrildilər. Başqa sözlə, informasiya qarşıdurmasında obyekt-subyekt trans- formasiyası məqsədyönlü şəkildə aparılır və bununla geniş informasiya qarşıdurması üçün zəmin hazırlanır. Mütəxəssislərin fikrincə, informasiya qarşıdurmasının subyektləri aşağıdakı əlamətləri ilə xarakterizə olunurlar: Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|