Nikel Raporu indd

45

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

paslanmaz çeliktir. Teknolojik gelişmeler ile birlikte diğer ikame maddelerinin 

getirdiği rekabet alaşım çelikleri, demir dışı alaşımlar ve döküm gibi alanlarda 

gerilemeler  yaşanmasına  sebep  olmasına  karşın,  genel  talebin  artmasında 

paslanmaz çelik sektörü tayin edici rol oynamaktadır. Dolayısıyla, nikel talebinin 

yükselmesine % 70 etki eden Çin ekonomisinin genişlemeye devam etmesi ve 

bunun sonucunda da paslanmaz çelik talebinin arttırması ile nikele olan talebin 

büyümesi beklenmektedir (Dalvi, Bacon ve Osborne, 2004). 

Ülkeler  yönüyle  değerlendirildiğinde;  başta  Çin  olmak  üzere,  Brezilya, 

Rusya ve Hindistan’a (BRHÇ ülkeleri) ek olarak gelişen ekonomilerin etkisiyle, 

ikame maddelerin aksi yönlü rolüne rağmen, 2012 – 2017 arasında nikel talebinin 

yıllık % 5,6 civarında artacağı, 2017 itibariyle küresel tüketimin 2,475 milyon t’a 

ulaşacağı sanılmaktadır (Triland, 2008).

Talepten bağımsız olmamakla beraber; yürümekte olan projelerin haricinde 

taahhüt  edilen  projelerin  muhtemel  zamanlaması,  gerçekleştirilme  olasılığı 

yüksek  projelerin geliştirilmesi ve  Çin  nikelli pik  demir  üretiminin eğiliminin 

küresel  nikel  arzının  boyutlarını  ve  yönünü  tayin  edeceği  düşünülmektedir. 

Bir  başka  etmen  de  üretim  maliyetleridir.  Yüksek  maliyetli  nikelli  pik  demir 

üretiminin gelişimine ilâveten, diğer faaliyetlerde üretim maliyetleri artmaktadır. 

İşçilik ücretleri, enerji ve diğer hammadde gibi maliyetlerle ilişkili maliyetlerdeki 

genel artışlardan ayrı olarak, basınçlı asit özütlemesi projelerinin geliştirilmesiyle 

bağlantılı sermaye maliyetlerinde büyük artışlar söz konusudur. Bunun da sadece 

nikel üretiminde değil, aynı zamanda, fiyatlarında da tayin edici etki yapacağı 

açıktır.

Bu  arada,  üretimde  beklenen  gelişmelerle  ile  ilgili  değerlendirmeler 

yapılırken,  iki  konu  öne  çıkmaktadır.  Bunlardan  birincisi,  üretim  için  hangi 

tip  yatakların  üstünlük  sağlayacağı  ve  neticede  tercih  edileceği  iken,  ikincisi, 

kullanılacak olan teknolojilerdir.

İlk işlenen nikel yatakları lateritik olmasına karşın, 1900’lerin başlarından 

itibaren  sülfitli  yataklar  önem  kazanmış,  sonrasında  üretim,  çoğunlukla  bu  tip 

cevher  yataklarından  yapılagelmiştir.  Halen  daha  sülfitli  yatakların  üretimdeki 

payı  %  50’nin  üzerindedir.  Üstelik  görünür  gelecekte  de  bu  tür  yataklardan 

gerçekleştirilen üretimin az da olsa artışını sürdüreceği düşünülmektedir. Ancak, 

önceden  de  belirtildiği  gibi,  hâlihazırda,  dünya  nikel  sahalarının  %  60-%  70 

kadarını  lateritik  olanlar  oluşturmaktadır.  Şekil  7  incelendiğinde,  lateritik 

yataklardan üretimin toplamdaki payının giderek arttığı anlaşılmakta, gidişatın 

bu yönde süreceği düşünülmektedir.

Lateritik  yataklar  için  beklentileri  şekillendiren  unsurlardan  biri  de  nikel 

kazanım  süreçleridir.  Fiyatların  görece  düşük  seyrettiği  dönemlerde  ve  cevher 

yatağının düşük tenörlü olduğu koşullarda, seçilecek zenginleştirme işlemleri daha 

da önemli hale gelmektedir. Öteden beri lateritik nikelin kazanımında kullanılan 

---

46

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

ve diğerlerine kıyasla verimi düşük kalan Caron süreci, fiyatların düşmesi halinde 

ekonomik olmaktan çıkmakta, ergitme ve asit özütleme yöntemleriyle rekabet 

edememektedir.

Hidrometalurjik kazanıma uygun olan limonitik, nontronitik ve bazı saprolitik 

nikel  lateritlerin  bol  bulunması;  kurutma  ve  kalsinasyon  gibi  ilâve  işlemler 

gerektirmemesi  nedeniyle,  ergitme  süreçleri  kadar  enerji  yoğun  olmaması  ve 

Ni-Co kazanma veriminin % 90’lar seviyesine çıkması asit özütlemeyi avantajlı 

kılmaktadır. Ancak, asitle özütleme süreçleri yarım asırdan fazla bir zamandır 

uygulamada  olmasına  karşın,  yönteme  ilişkin  olarak  teknik,  mühendislik  ve 

proje yönetimi gibi konularda halen kimi sıkıntılar da yaşanmaktadır. Sıralanan 

meselelerin  de  zaman  içinde  çözümlenmesiyle,  lateritlerden  üretim  miktarı 

büyüyecektir.

 

Burada  vurgulanması  gereken  ülkedeki  üniversitelerin  üzerinde 

çalışılan  konular  üzerinde  yaptıkları  çalışmaların  mutlaka  desteklenmesi 

gereğidir. Sorunları ön görmenin etkili yollarından biri de, tam kapasite tesislerin 

tasarımı aşamasında;

a. Farklı ölçeklerde test çalışmalar yapılması,

b. Pilot tesisler kurarak ön çalışmalar gerçekleştirilmesi,

c. Bu iki aşamada elde edilecek sonuçların uzman mühendislik disiplinleri 

tarafından  değerlendirilmesinin  ve  yorumlanmasının  sağlanmasıdır. 

Değerlendirmelerde,  tüm  dünyada  kabul  gören  modelleme  ve  plânlama 

programlarından faydalanılması da kuşkusuz önemlidir.

Şekil 7. Cevher tipine göre küresel nikel üretimi (Mudd, 2010)

Yakın  zamanda  geliştirilen  bazı  yeni  teknolojilerin  geleceği  ise,  sermaye 

ve  işletme  maliyetlerinin  düşürülebilmesine,  küçük  çaplı  tesislerde  ekonomik 

uygulanabilirliklerine bağlıdır.

---

47

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

8.  STRATEJİK ÖNGÖRÜLER

Dünya nikel sektörüne rezerv büyüklükleri, üretim miktarları, talep durumu, 

ara mal üretimi (hammaddeden uç ürüne), malzeme geliştirme araştırmaları ve 

satış  fiyatları  bakımından  bakıldığında  ve  bu  rakamlar  Türkiye’deki  mevcut 

verilerle  karşılaştırıldığında,  ortaya  olumsuz  bir  resim  çıkmaktadır.  Örneğin, 

yalnızca Çin’in 700.000 t’u aşan yıllık nikel talebi ele alındığında, bilinen rezervi 

400.000 t’unun altındaki Manisa-Turgutlu-Çaldağ’daki tüm cevher üretilse dahi, 

bu ülkenin neredeyse yarım yıllık talebini ancak karşılayabilmektedir. Dahası, 

dünyanın  80  milyon  t’luk  rezervi  130  milyon  t’luk  kaynağı  düşünüldüğünde, 

Türkiye mevcut rezervlerinin çok küçük (<% 0,5) kaldığı görülmektedir. Bilinen 

verilerin  çizdiği,  karamsarlık  uyandırabilecek  bu  tabloya  rağmen,  ülkemizin 

jeolojik  yapısı  Ni-cevherleşmesine  uygundur.  Kısıtlı  denebilecek  aramalarda 

alınan neticeler de, bu önermeyi doğrular niteliktedir. Ancak, yine, vurgulanması 

gereken bir diğer ayrıntı, Ni arama faaliyetlerinin ve ayrılan bütçelerin, gerekenden 

çok az olduğu gerçeğidir. Yoğun arama faaliyetleri neticesinde Avustralya’da 12 

yıllık bir sürede Ni rezervleri 9 milyon t’dan 24 milyon t’a ve Brezilya’da ise 

daha büyük oransal bir artışla 670 bin t’dan 8,7 milyon t’a çıkmıştır. Eğer, Ni 

arama  faaliyetlerine  gereken  ağırlık  verilirse,  bu  olumsuz  tablonun  değişmesi 

yüksek bir olasılıktır.

Türkiye’nin bilinen nikel rezervleri, yıllık üretim, iç talep ve bunlara bağlı 

ithalât  miktarları  dikkate  alındığında  da,  dünya  ölçeğinde  kayda  geçebilecek 

değerlerle  karşılaşılmamaktadır. Ayrıca  nikel  sektörünün Türkiye  ekonomisine 

katkısının  oldukça  az  olduğu  ileri  sürülebilir.  Ancak,    öngörülere  göre  nikel 

yalnızca bugün için değil, gelecekte de önemli olacak ve bunun ötesinde, çağdaş 

insanın yaşamında daha büyük yer tutacaktır. Dolayısıyla, gelecek için hazırlık 

yapılmasına ve plânlamaya bugünden başlanması ülkemizin yararına olacaktır. 

Çünkü jeolojik bulgular, Türkiye’nin nikel açısından varsıl bir ülke olabileceğine 

işaret etmektedir.

Aslında,  stratejik  anlamda  gerçekleştirilmesi  gereken  eylemler,  ülkemizin 

madencilikte uzun zamandır yüz yüze kaldığı tıkanıklıkları aşmak için öteden 

beri önerilen çözüm yolları ile birebir aynıdır.

Şüphesiz ki, Cumhuriyet döneminde madencilik alanında küçümsenemeyecek 

ilerlemeler sağlanmıştır, ama hemen her tür maden kaynağında geçerli olduğu 

üzere, nikel aramacılığında da yeterli yatırım yapılmamıştır. Dolayısıyla, Türkiye, 

öncelikle nikel aramalarına ayrı bir önem ve hız vermek durumundadır. Nikelin 

birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye için de bir stratejik metal olduğunun kabul 

edilmesi nikel aramalarını ve madenciliğini büyük ölçüde destekleyecektir.

İkincisi, bu metali ülkemizde üretme aşamasıdır. Afrika ve Latin Amerika 

örneklerinden bilindiği gibi, bir ülke yeraltı kaynakları yönüyle ne denli zengin 

---

48

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

olursa  olsun,  hammadde  ihracı  vasıtasıyla  ekonomisinde  ilerleme  kaydetmesi, 

gelişmişler  sınıfına  dâhil  olması  mümkün  değildir.  O  halde,  yerkabuğundan 

çıkarıldığı haliyle doğrudan veya sonrasındaki temel zenginleştirme işlemleriyle 

konsantreye  dönüştürüp  satmak  yerine,  sanayinin  doğrudan  kullanımına  hazır 

hale getirilmesi kısa veya orta vadede ulaşılması gereken bir hedef olmalıdır.

Üçüncüsü,  metal  sektörünün  nikel  ithalâtı  verileri,  henüz,  istatistik 

rakamlarına dahi yansıtılmaya değer bulunmamaktadır. Çünkü bünyesinde nikel 

bulunduran tüketim veya yatırım mallarına dönük sanayi faaliyetleri ve malzeme 

araştırmaları  ya  son  derece  cılız  ya  da  hiç  yoktur.  Bu  durumda,    sözü  edilen 

sahalarda yatırım yapılması gerektiğinin açık göstergesidir.

Tabii ki, tüm bunlarla beraber, çevre baskısı ve onun doğup büyümesinde göz 

ardı edilemeyecek katkısı olan yanlış uygulamalar ve kayıtsızlık, sadece nikel 

madenciliğinin değil, bütünüyle madencilik sektörünün, çözüme kavuşturulması 

gereken temel sorunlarından biridir.

Toplumsal,  ekonomik  ve  çevresel  bakımdan  sürdürülebilir  bir  madencilik 

sektörünün gelişimi; devlet, sektörde faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlar ile 

demokratik kitle örgütlerinin yapıcı işbirliği ile mümkündür. Söz konusu tarafların 

doğrudan katılımları olmaksızın hazırlanacak herhangi bir sektör planının ya da 

plan uygulamasının başarılı olması mümkün görülmemektedir. 

Yerel halkın onayını almamış hiçbir ekonomik girişimin ülkeye yarar getirmesi 

beklenemez. Madencilik sektörüne ilişkin alınacak kararlarda ilgili yöre halkının 

da  katılımı  sağlanmalı  ve  madencilik  ile  ilgili  politikaların  gelecek  nesillerin 

haklarının da kollanarak tayin edilmesi  gerekmektedir.

Çevre  faktörü  göz  ardı  edilerek  madencilik  faaliyetlerinin  yürütülmesi,  içinde 

bulunduğumuz  yüzyılda  mümkün  değildir.  Madenciliğin  çevreye  etkileri 

yadsınamaz. Ancak, madencilik sektöründe, çevre dostu teknoloji ve yöntemlerin 

kullanılması,  madencilik  süreçlerinde  ya  da  sonrasında  çevrenin  korunmasına 

ya da yenilenmesine yönelik önlemlerin alınması bir zorunluluktur. Bu konuda 

gelişmiş ülkelerdeki olumlu örnekler ülkemizde de uygulanmalıdır.

Gerçek sahibi halkımız olan, yenilenemez ve tükenme özelliğinden dolayı gelecek 

nesillerimizin de hak sahibi olduğu tüm madenlerimiz, kamu yararı önceliğiyle 

mühendislik bilim ve tekniği doğrultusunda işletilmeli, kamu denetimi mutlaka 

sağlanmalıdır.

---

49

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

KAYNAKLAR

Ağaçayak,  T.,  2008;  Karaçam  (Eskişehir)  Lateritik  Nikel  Cevherinin  Fiziksel 

ve Kimyasal Yöntemlerle Zenginleştirilmesi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi 

Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Konya

Aslaner, M., 1979; “Nikel Yatakları ve Türkiye Nikel Olanaklarına Toplu ve Yeni 

Bir Bakış”, Jeoloji Mühendisliği, 25-36

Bell,  T.,  2012;  “10  Biggest  Nickel  Producers”  http://metals.about.com/  od/

suppliersaz/tp/10-Biggest-Nickel-Producers.htm

Cutler, P., 1998; “Nickel, Nickel Everywhere”, Nickel Development Institute Reprint 

Series No. 14048 reprinted from Materials World, http://www.nickelinstitute.org/ 

en/TechnicalLiterature/Reprint/Nickel_NickelEverywhere_14048_.aspx

Dalvi, A. D., Bacon, W. G. and Osborne, R. C., 2004; “The Past and Future of 

Nickel Latertites”, PDAC  International Convention, pp 1-27. Available online: 

http://www.pdac.ca/pdac/publications/papers/2004/techprgm-dalvi-bacon.pdf

DPT  Madencilik  Özel  İhtisas  Komisyonu,  2006;  Dokuzuncu  Kalkınma  Plânı 

(2007-2013) Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Raporu

Emery, J.,  Salier, B. and  Michniewicz, A., 2007, The Nickel Sector: Metal and 

Equity Review, http://xenetra.eu/storage/1185465555_sb_ni.pdf

FD Capital 2007, “The Nickel Sector: Metal and Equity Review”, Fox-Davies 

Capital, London, http://www.fox-davies.com (accessed 1 September 2008).

Fe-Ni  Madencilik,  2012;  http://www.fenimining.com/en/turkiye-ve-dunyada-

madencilik/

Gültekin, A. H., http://web.itu.edu.tr/~gultekin/Kalinti.htm

http://www.hrl.com/hrlDocs/pressreleases/2011/prsRls_111117.html, HRL Rese-

archers Develop World’s Lightest Material

http://www.lme.com/nickel_industryusage.asp

---

50

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

http://www.minara.com.au/files/docs/8_FactSheet_Nickel.pdf

INSG (International Nickel Study Group), 2012; http://www.insg.org/recycling.

aspx

ISSF  (International  Stainless  Steel  Forum),  “Stainless  Steel  in  Figures  2012”, 

http://www.worldstainless.org/Files/issf/non-image-files/PDF/Stainless_Steel_

in_ Fig ures _2012.pdf

Kirman,  I.,  2007;  “Nickel  Use  in  Changing  Times:  Future  Opportunites  and 

Challenges”,  PRESENTED  AT  “PACRİM  STAİNLESS  2004”,  http://www.

nickelinstitute.org

Koç,  Ş.  ve  Değer,  M.  A.,  1992;  “Karstik  Payas  (Hatay)  Cevherleşmelerinin 

Kaynağına Yönelik Jeokimyasal Veriler”, MTA Dergisi 114, 95-110

Kuck,  P.  H.,  2000;  http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/

mcs-2000-nicke.pdf

Kuck,  P.  H.,  2005;  http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/

mcs-2005-nicke.pdf

Kuck,  P.  H.,  2010;  http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/

mcs-2010-nicke.pdf

Kuck,  P.  H.,  2012;  http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/

mcs-2012-nicke.pdf

Meta Nikel, 2012; http://www.metanikel.com.tr/tr/gordes-nikel-isletmesi

Molloy,  B.,  2001;  “Trends  of  Nickel  in  Coins  -  Past,  Present  and  Future”, 

International  Nickel  Study  Group  -  Environmental  and  Economics 

Committee  Meeting,  held  in  Stockholm,  Sweden,  http://web.archive.org/

web/20060929095200/http://www.nidi.org /index.cfm/ci_id/160.htm

Moskalyk,  R.  R.  and Alfantazi, A  .M.,  2002;  “Nickel  Laterite  Processing  and 

Electrowinning Practice”, Minerals Engineering,  pp 593-605

MTA  Genel  Müdürlüğü,  2009;  Türkiye  Yeraltı  Kaynakları  (İllere  Göre),  Yer 

---

51

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

Bilimleri ve Kültür Serisi – 5, Net Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., Ankara

MTA Genel MÜDÜRLÜĞÜ, 2010; http://www.mta.gov.tr/v1.0/turkiye maden/

maden_potansiyel_2010/manisa_madenler.pdf

Mudd, G. M., 2010; Global trends and environmental issues in nickel mining: 

Sulfides versus laterites”, Ore Geology Reviews 38, pp. 9–26

Mukherjee, A. B., 1998; “Nickel: A Review of Occurrence, Uses, Emissions and 

Concentration in the Environment in Finland”, Environ. Rev. 6: 173-187

Roskill Report, 2010; “Steel Alloys/Nickel: Market Outlook to 2014, 12th edition 

2010”, http://www.roskill.com /reports/steel-alloys/nickel

Royal Nickel Corporation (RNC), 2012;  Nickel Supply “The Cupboard is Bare” 

CRU Stainless Conference”, www.royalnickel.com

Sardes  Nikel  Madencilik,  2005;  http://www.fenimining.com/tr/madencilik-

dosyalari/, “Nikel Modern Hayat ve İleri Teknoloji için Vazgeçilmez Metal”

Triland  (Mitsubishi  Corporation),  2008;  Outlook  for  Nickel  to  2017,  www.

triland.com

Troszkiewicz, A., 2012a; “World’s 10 Biggest Refined-nickel Producers in 2011”, 

http://www.bloomberg.com/news/2012-03-02/world-s-10-biggest-refined-

nickel-prod ucers-in-2011-table-.html

Troszkiewicz, A., 2012b; “World’s 10 Biggest Nickel-consuming Countries in 

2011”, http://www.bloomberg.com/news/2012-05-28/world-s-10-biggest-nickel-

consuming-countries-in-2011.html

World Bank Group, 1998; “Nickel Smelting and Refining”, Pollution Prevention 

and Abatement Handbook

Xinfang, J., 2008; “Ferro-nickel/NPI Production from Laterite Nickel Ore in Chi-

na”, Tsinghsan Holding Group, www.insg.org/presents/Mr_Xinfang_Oct08.pdf

---

52

TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI / NİKEL RAPORU

Yıldız, M. ve Artan, Ü., 1985; Türkiye Nikel Yatakları MTA’nın Nikel Arama-

cılığındaki Yeri”, MTA Genel Müdürlüğü 50. Yıl Sempozyum Bildirileri, Edit. 

Erden, M. E. ve Göncüoğlu, M. C., Basım 1987, 54-62

Yıldız, N., 2010; Demir Cevheri, Ertem Basım Yayın Dağıtım Sanayi ve Ticaret 

Ltd. Şti., Ankara