Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

16.
 
Тугушева  Л.Ю.  Тюркские  рунические  письменные  памятники  из 
Монголии. М.: ИНСАН, 2008. 
17.
 
Kaşğari Mahmud. Divanü-lügat-it-türk, tercümesi. Çeviren Besim Atalay. I 
cilt, Ankara: TTK Bsımevi, 1992. 
18.
 
Kaşğari  Mahmud.  Divanü-lügat-it-türk,  tercümesi.  Çeviren  Besim  Atalay. 
II cilt, Ankara: TTK Basımevi, 1992.  
19.
 
Бартольд  В.В.  Сочинение,  т.II,  вып.  I.  М.:  Изд-во  Восточной  литера-
туры, 1963.  
20.
 
Книга  моего  Деда  Коркута.  Огузский  героический  эпос.  Перевод 
академика  В.В.Бартольда.  Издание  подготовили  В.М.Жирмунский, 
А.Н.Кононов.  Репринтное  воспроизведение  издания  1962  года.  СПб.: 
«Наука», 2007. 
21.
 
Алексеев В. Род, племя, народность, нация. М.: ГИПЛ, 1962. 
22.
 
Toparlı  R.,  Hanifi  V.,  Karaatlı  R.  Kıpçak  Türkcəsi  Sözlüğü.  2  Baskı. 
Ankara: TDK Yayınları, 2007. 
23.
 
Kitabi-Dədə Qorqud Ensiklopediyası. İki cilddə. II cild. Bakı: Yeni Nəşrlər 
Evi, 2000. 
24.
 
Bəhlul Abdulla. “Kitabi-Dədə Qorqud” və islam dini. Bakı: “Ozan”, 1997. 
25.
 
Dede Korkut Kitabı. İki ciltde. II c. İndeks-Gramer. Hazırlayan: Muharrem 
Ergin. Ankara: TTK Basımevi, 1991. 
26.
 
Seyid Əhməd Cəmaləddin İbn Mühənna. Hilayətül-insan və həlbətül-lisan. 
Lüğəti tərcümə edən, nəşrə hazırlayan, qeyd və şərhlərin müəllifi: professor 
Tofiq Hacıyev. Bakı: “Kitab aləmi”, 2008. 
27.
 
Əsirəddin  Əbu  Həyyan  Əl-Əndəlusi.  Kitab  əl-idrak  li-lisan  əl-ətrək. 
Ərəbcədən tərcümə edəni akademik Ziya Bünyadov. Bakı: Azərnəşr, 1992. 
28.
 
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti. Tərtib 
edənlər:  B.Abdullayev,  M.Əsgərli,  H.Zərinəzadə.  Elmi  redaktoru  M.Adi-
lov. İki cilddə. I cild. Bakı : “Şərq-Qərb”, 2005. 
29.
 
Kaçalin  Mustafa  S.  Dedem  Korkutun  Kazan  Bey  Oğuz-namesi.  Metin  ve 
Açıklamalar. İstanbul: Kitabevi, 2006, s. 
30.
 
Toparlı  R,  Hanifi  V,  Karaatlı  R.  Kıpçak  Türkcəsi  Sözlüğü.  2  Baskı. 
Ankara: TDK Yayınları, 2007. 
 
Ismikhan Osmanli 
 
ON THE IDENTITY OF “TAT ERI”  
IN THE EPOS “THE BOOK OF DADA GORGUD” 
 
Summary 
 
This  article  deals  with  the  determination  of  identity  of  “tat  eri”  referred  to 
"The Book of Dada Gorgud”. The name of this character is mentioned in the epos 
twice in the story “Bugach Khan, the son of Dirse Khan” (D11
4
; D21
7
) in the same 
context;  it  is  evident  that  he  was  religious  person  engaged  in  spread  out  of  Islam 
among the Oguz tribes. Attracting directly the text of the epos “The Book of Dada 
Gorgud”  to  the  research,  as  well  as  the  other  ancient  written  sources  and  Islamic 
versions of Oguzname, the author was able to identify the expression of “tat eri”. 

---

Touching  upon  the  historical  facts,  the  author  has  found  out  that  the 
expression “tat eri”, referred to the monument was a historical figure Salman Farsi , 
whose name is met in various sources; he was involved in the spreading out of Islam 
among the Oguz tribes during the VII century by order of the Prophet Muhammad. 
 
 
 
Исмихан Османлы  
 
О ЛИЧНОСТИ “TAT ERI”  
В “КНИГЕ МОЕГО ДЕДА КОРКУТА” 
 
Резюме 
 
Статья  посвящена  определению  личности  “тат  эри”  (tat  eri  –  тат  муж), 
упоминаемого в “Книге моего деда Коркута”. Имя этого героя упоминается в 
эпосе  дважды  в  сказании  “О  Бугас-хане,  сыне  Дирсе-хане”  (D11
4
;  D21
7
)  в 
одном и том же контексте, что позволяет предположить, что он являлся духов-
ным лицом, занимавшимся распространением ислама среди огузских племен.  
Привлекая  к  исследованию  непосредственно  сам  текст  эпоса  “Книга 
моего  деда  Коркута”,  другие  письменные  источники  древности  и  исламские 
варианты  огуз-наме,  автору  статьи  удалось  идентифицировать  личность  “tat 
eri”.  
Со  ссылкой  на  исторические  факты  автором  установлено,  что  “tat  eri”, 
упоминаемый  в  памятнике,  есть  историческая  личность  Салман  Фариси,  имя 
которого  встречается  в  различных  источниках  как  распространителя  ислама 
среди огузов в VII веке по поручению самого пророка Мухаммеда. 

---

AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI 
NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ 
“ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ”, 2015, № 1 
 
Məmməd ƏLİYEV 
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 
Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu 
 
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DASTANLARINDA “TAT ƏRİ” 
 
Son  zamanlar  “Kitabi-Dədə  Qorqud”la  bağlı  yazılarda  dastanın 
bəzi epizodları və ifadələrinin təhlili zamanı araşdırıcılar onları islam 
əxlaqı və qayda-qanunları mövqeyindən izah edir, oğuznamələr silsi-
ləsindən olan eposun təkamülünü VII-VIII əsrlərə çəkməklə, onun is-
lami düşüncələrin təsirilə yarandığını sübut etməyə çalışırlar ki, bu da 
Dədə  Qorquda,  eposun  özəlliklərinə  kölgə  salır.  İslam  əxlaqının  mə-
nəvi  dəyərlərimizdən  biri  kimi  ədəbi-mədəni  inkişafa  verdiyi  təkan 
əvəzolunmazdır.  Bununla  yanaşı,  ən  əski  abidələrimizdən  olan  Dədə 
Qorqud  dastanlarının  törənişini,  qədim  inanclarımızı  yerli-yersiz  hə-
min dövrlə bağlamaq da ədalətsizlikdir. 
Dastanın “Dirsə xan oğlu Buğacın boyu”ndakı nəzm parçası da 
həmin mövqedən izah edilir. Həmin boydakı “söyləmə”də əşirət döv-
ründəki yaşayış tərzimizi, şüurumuza həkk olunmuş inancları və tote-
mist baxışları, təsəvvürləri epos üslubuna xas çeşidli və təkrarolunmaz 
söz və ifadələr vasitəsilə bizə çatdırılmışdır. 
Həmin mənzum parçaya nəzər salaq: 
 
“Salqum-salqum tan yelləri əsdügündə”, 
Saqqallı bozac turağay sayradıqda 
Saqalu uzun tat əri banladıqda 
Bədəvi atlar issini görüb oğradıqda, 
Aqlı, qaralı seçən çağda 
Köksü gözəl qaya tağlara Gün dəyəndə 
Bəy yigidlər cilasınlar bir-birinə qoyulan cağda… (1, 39). 
 
Filoloji  təhsili  olan  hər  bir  şəxs  aydın  görə  bilər  ki,  ritmik-
sintaktik paralellər əsasında söylənmiş həmin nəzm parçasında bu gün 
də  izaha  ehtiyacı  olan  söz  və  ifadələr  qalmaqdadır.  İndi  gəlin  həmin 

---