Nýsan 016 Sayý: 568 Fiyat: tl türk mýtolojýSÝnde
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Aklýn kazanýlmasý"
SEVGÝ DÜNYASI 18
Aklýn bilgi elde etmesi þöyle bir süreçte gerçekleþiyor: 5 duyu ile elde edilen duyumlar akla geliyor ve orada iþleniyor. Öylece bilginin hammaddesi olarak gelen duyumlar orada iþleniyor ve bilgi oluþuyor. Böylece akýl, bilginin hem kaynaðý hem de kaydedildiði yer oluyor. Akýl 'baðlamak' anlamý iþte buradan geliyor. Ýnsanýn bir vazifeler varlýðý olmasý akla bir sorumluluk yüklüyor. Ve insana ahlâki bir kimlik kazandýrýyor. Burada aklýn pratik yaný ortaya çýkýyor. Muhasibî aklýn pratik olarak nasýl kul- lanýlmasý ile ilgili ahlâki gereklilik yasasýný aklýn kendisinde deðil, aklýn varlýðýna delil olan Tanrýsal bildiride yani vahiyde bulur. Ve buna 'görme', 'bilme' anlamýna 'basiret' der.
Aklýn pratik yönü olan basirette insan neyi görüyor? Dünya ve ahirette yararlý ve zararlý þeylerin büyüklüðünü doðrudan biliyor (marife). Allah'ý düþünmek de buna dâhil. Ýnsana doðrunun ve yanlýþýn ölçeðinin bildirilmesi ve insanýn bunu bilmesi, þükredilecek bir bilgeliktir. Muhasibî'ye göre Allah'ý düþünmeden, Allah'a imanýn bilincine varmadan, ahlâki ideali gerçekleþtirmek mümkün deðildir. Allah'ý düþünen O'nun buyruklarýný yerine getirir. Emirlerini yerine getirdikçe de Allah'a imaný ve baðlýlýðý artar. AHLÂK ÖÐRETÝSÝ Ýnsana aklý ile birlikte verilen inisiyatif ve özgür irade, insaný ahlâki yönden sorumlu kýlar. Akýl Muhasibî'de insan kabiliyetlerinden biri olduðu kadar en önemlisidir de. Muhasibî ahlâkýnýn merkezi otoritesi Tanrý'dýr. Ahlâklý olma, Tanrý otoritesine boyun eðme (teslimiyet), isteye- rek O'na uymadýr. Tanrý'nýn iradesi vahiyle söze dökülmüþ olarak insan idrakine sunul- muþtur. Ahlâklý olmak, insanýn Tanrýsal buyruklara akýl yoluyla inanýp baðlanmasý ile gerçekleþir. Muhasibî ahlâkýn teorik temelini Kuran ve Hadislerde bulur. Ona göre aklýn pratik yönü, yani basiret, ahlâki ilkeler koymaz; dünya ve ahirette faydalý ve zararlý þeylerin deðerlerini görür, duyar, bilir. Öncelikle vahiy verileri bu kapsama girer. Ancak vahiy verilerini de deðerlendiren, anlayan ve akla uygunluðunu gören yine akýldýr. Ne var ki Tanrý, ahlâk deðerlerini vahiy yoluy- la belirlemiþ, insana bu deðerlerin geçerlil- iðini üzerine herhangi bir düþünce yürütme hakký tanýmamýþtýr. Ayrýca insaný ilâhi denetim dýþýnda býrakmamýþ, ona her yap- týðýndan sorguya çekileceði bildirilmiþtir. Bütün þartlara raðmen, insana kayýtsýz bir hürriyet verilmemiþtir. Muhasibî özgürlüðü, insanýn aklý oranýn- da bir seçim yapma özgürlüðü olarak ele alýr. Ve onu hoþ karþýlar:
NÝYET VE ÝRADE Onun daha çok üzerinde durduðu irade ve niyettir. Ýradeye baþýboþ bir özgürlük yüklemez. Ýradeyi bilgiye dayandýrýr ve ondan türetir. Bilgi ise insanýn doðuþtan beraberinde getirdiði bir unsuru deðil, kendi yaþantýsý sonucu elde ettiði bir SEVGÝ DÜNYASI 19 baþarýsýdýr. Bu da insaný özerkliðe götürür. Ýnsan iradesini bilgiye dayatan Muhasibî, bu görüþüyle sebep sonuç örgüsünü kendi bilgisine býrakýyor ve etkinliðini de kendi bilgisinden türetiyor. Bu durumda irade, bilgide insana verilmiþ olan durumlardan birini isteme, birini diðerlerine tercih etme olarak ortaya çýkýyor. Böylece irade davranýþ oluyor. Burada Muhasibî araya giriyor ve þunu diyor:
Muhasibî insanýn iradesinin zayýflýðý karþýsýnda kaygýsýný þöyle belirtiyor:
Ýnsan varlýðý içinde içgüdü ve eðilim- lerin, bencil duygularýn, yani nefsi arzu gücünün karþýtý frenleyicisi iradedir. Ýnsan irade gücü ölçüsünde egoist duygulara ve nefsine hâkim olur. Muhasibî iradeden sonra niyet üzerinde önemle durur. Hz. Muhammed'in "Ameller (davranýþlar) niyetlere göredir" sözünü anýmsattýktan sonra, niyetin tanýmýný verir: "Niyet, insanýn bir amaca göre davranmayý istemesidir. Ýster bunu Tanrý için istemiþ olsun, ister ondan baþkasý için istemiþ olsun. Çünkü niyet iki gaye içindir. 1)Davranýþý yapmaya niyet 2) Bu davranýþý amaçlardan birisi için yapmaya niyet." Muhasibî þöyle bir benzetme ile durumu somutlaþtýrmaya çalýþýr:
Muhasibî Ýslâm kültüründe ilk kez "Aklýn kazanýlmasý" terimini kullanýr. Akýl doðuþtan getirdiðimiz bir yetidir ama bilgi edinme, arýnma ve kendini geliþtirme, cehit, çaba, emek isteyen bir iþtir. Bu da aklý çalýþtýrmak demek olan düþünme, okuma, dinleme, meraklý bir araþtýrma, gördüklerimizden ibret alma ile gerçekleþir. O nedenle kazanýlmýþ akýl, kazanýlmýþ tecrübe, bilgi ve bilgelik anlamýna gelir. Muhasibî akla çok deðer vermesine karþýn, akýl ile etik yasalar koymayý, ahlâk yasalarýný filozof Kant gibi akýldan türet- meyi sadece akla dayanýp güvenmeyi ben- imsemez. Bu konuda vahiy yoluyla gelen bilgiye öncelik tanýr. Davranýþlar niyetlere göre deðerlendirilir. Burada niyet ve irade iç içe, birlikte gerçekleþirler. Ona göre davranýþýn iki yüzü vardýr: Psikolojik alanda süregelen iç yüzü, organlar aracýlýðýyla görünen dýþ yüzü, yani davranýþlar. Davranýþýn iç yüzünü niyet ve irade belirler. Ýnsan, davranýþýnýn iç yüzünü düzeltirse dýþ yüzünü de düzeltmiþ olur. Çünkü Yunus'un dediði gibi insanýn içinde ne varsa, dýþýna o sýzar. Bu yüzden davranýþýmýzý deðiþtirmek için, içimizde onu doðuran niyet ve iradeyi deðiþtirmemiz Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|