Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Profaza II.
- Metafaza II.
- Telofaza II.
- Spermatogenez.
~ 53 ~ Anafaza I. İki xromatiddən ibarət olan homoloji xromosomlardan hər biri bölünmə iyinin qütblərinə doğru hərəkət etməyə başlayır. Bu son nəticədə hər bir bölünmə qütbündə haploid xromosom dəsti əmələ gətirir. Beləliklə, birinci meyoz bölünməsinin bu fazası mitoz anafazasından onunla fərqlənir ki, bölünmə iyi qütblərinə doğru qız xromosomlar gedir. Nəticədə hər qütbə çəkilmiş xromosom dəsti sayına görə haploid (n), DNT-nin miqdarına görə 2 c-dir. Çünki bütün homoloji xromosomlar iki xromatiddən ibarətdir. Telofaza I – Meyoz I-in ən qısa fazasıdır, tərkibində haploid xromosom yığını (n) və 2c DNT olan iki qız hüceyrənin əmələ gəlməsi ilə nəticələnir. Bu dövrdə bir nüvədə iki haploid nüvə əmələ gəlməsinə səbəb olur. Telofaza I-dən sonra xromosomlar qısa interfaza dövrü keçir (burada o, interkinez adlanır). Lakin onun interfazadan fərqi ondadır ki, burada DNT ikiləşmir. Çünki, artıq I meyotik bölünmədə xromosomlar ikiləşmiş xromatidlərdən ibarət olur. Bundan sonra, ikinci meyotik bölünmə başlayır. Profaza II. Bu fazada gedən proseslər mitoz bölünmənin profazasından demək olar ki, (xromosomların spirallaşması, nüvəciyin itməsi, nüvə membranının dağılması, bölünmə iyinin formalaşması və s.) fərqlənmir. Metafaza II. Xromosomlar bölünmə iyinin ekvatoru boyu yerləşərək metafaza lövhəsi, yaxud ekvatorial lövhə əmələ gətirir. Xromatidlər bir-birindən ayrılır və onların ayrılması nəticəsində arasında nazik sahə sentromerlərlə birləşən sahə aydın görünür. Anafaza II. Sentromerlər bölünür və qız xromatidlər (xromosomlar) bölünmə iyi qütblərinə tərəf çəkilir. Nəticədə qütblərdə “c” miqdarda DNT-yə malik haploid xromosom yığını formalaşır. Telofaza II. Qız xromosomların bölünmə iyi qütblərinə çatması ilə başlayır. ~ 54 ~ Beləliklə, birinci meyoz bölünmə nəticəsində iki hüceyrə yaranır. Hüceyrələrin hərəsində bir haploid xromosom yığını (n), lakin ikiqat miqdarda (2 c) DNT olur. Buna görə də I meyoz bölünmə - reduksion adlanır. İkinci meyoz bölünmə prosesində “n” haploid xromosom yığını və “c” miqdarda DNT olur. Həmin səbəbdən II meyoz bölünmə - ekvasion adlanır. Cinsi çoxalma. Qametogenez İnsanların və heyvanların embrionlarında rüşeym halında olan, indifferent ilkin cinsi hüceyrələr – qonadalar bir sıra təkrar bölünmələrdən sonra – qonidi adlanan hüceyrələrə çevrilir. Əvvəlcə hər iki cinsdə bu hüceyrələr eyni olur, lakin sonralar differensasiya baş verdikdə erkəklərdə spermatonilər, dişilərdə isə - ooqonilər əmələ gəlir. Bir sıra mitotik bölünmələrdən sonra xromosomlarını diploid sayda saxlamaqla bu hüceyrələr kiçilir və bölünmə prosesi dayanır. Bundan sonra həmin hüceyrələr boy atma, böyümə mərhələsinə keçir və həcmcəsi böyüyür. Bu dövrdə xromosomları diploid sayda olan yetişməmiş erkək cinsi hüceyrələr birinci dərəcəli spermatosit (spermatosit I), dişi cinsi hüceyrələr isə birinci dərəcəli oosit (oosit I) adlanır. Bundan sonra erkək və dişi cinsi hüceyrələr yetişmə mərhələsinə daxil olur. Bu mərhələdə meyoz bölünməyə məruz qalırlar. Dişi və erkək cinsi hüceyrələrin yetişmə prosesləri arasında fərq olduğu üçün ayrılıqda nəzərdən keçirək. Şəkil 18. I – çoxalma; II – böyümə; III – yetişmə; IV – formalaşma. ~ 55 ~ Cinsi hüceyrələrin yetişməsi və formalaşması prosesi qamefonegez adlanır. Əksər çoxhüceyrəli heyvanlarda qametlər qonada adlanan xüsusi vəzlərdə - erkəklərdə toxumluqda, dişilərdə isə yumurtalıqda əmələ gəlir. Cinsi hüceyrələrin yaranması, inkişaf prosesi erkəklərdə spermatogenez, dişilərdə isə ovogenez adlanır. Həm dişilərdə, həm də erkəklərdə cinsi hüceyrələrin yetişməsi, formalaşması prosesi bir neçə mərhələdə gedir: çoxalma, böyümə, yetişmə, formalaşma (şəkil 18). Spermatogenez. Yuxarıda qeyd etdik ki, erkək orqanizmlərin toxumluğunda başlanğıc erkək cinsiyyət hüceyrələri spermatoqonilər mitoz yolla çoxalaraq I dərəcəli spermatositlərə çevrilir. Sonra spermatosit I meyoz prosesinə daxil olur. Birinci dərəcəli spermatositlərdə (spermatosit I) hələ böyümə zamanı meyozun profaza I mərhələsinə xas olan dəyişmələr baş verir. Meyoz I-dən sonra II dərəcəli spermatositlər (spermatosit II) əmələ gəlir. Onlarda xromosomların sayı haploid olur. Meyoz II-dən sonra hər bir spermatosit II-dən iki hüceyrə əmələ gəlir. Bu hüceyrələr spermatid adlanır. Beləliklə xromosomları diploid sayda olan bir hüceyrə - spermatosit I-dən iki meyotik bölünmənin nəticəsində dörd haploid spermatid əmələ gəlir. Spermatidlərin spermatozoidə çevrilməsi formalaşma mərhələsində baş verir və bu proses spermiogenez adlanır. Yetişmiş spermatozoid baş, boyun və quyruq hissələrdən ibarətdir. Spermatozoidin nüvəsi spermatozoidin baş hissəsinə çevrilir. Sitoplazmanın orqonoidləri modifikasiyaya uğrayaraq spermatozoidin digər orqanlarına çevrilir. Bütün bu proseslər nəticəsində toxum kanalının iç divarında yerləşən spermatozoidlər formalaşır. Ovogenez – dişi cinsi hüceyrələrin inkişaf prosesi olub, çoxalma, böyümə, yetişmə və formalaşma mərhələlərini keçir. Ovogenez prosesində dişi cinsi hüceyrələr yetişir və formalaşır. Bu proses iki ardıcıl meyoz bölünmə nəticəsində baş verir və haploid xromosom dəstinə malik cinsi hüceyrələrin yaranması ilə nəticələnir. Məməlilərdə və insanda dişi cinsi hüceyrələrin çoxalma və böyümə mərhələsi yumurtalıqda, yetişmə mərhələsi isə yumurta borularında keçir. Yumurtalıqda başlanğıc cinsiyyət hüceyrələri ooqonilər adlanır. Bunlar I dərəcəli oositlərə başlanğıc verir. Meyozun I bölünməsində 1 dərəcəli oositlər bölünür, lakin spermatogenez də olduğu kimi bərabər ölçüdə iki hüceyrə alınmır. Hüceyrələrin birinə çox sitoplazma düşür, digəri isə kiçik olur. Kiçik hüceyrə qütb cisimciyi adlanır. Beləliklə II dərəcəli oosit əmələ gəlir. Meyozun II bölünməsində II dərəcəli oositlər Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|