Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU

 
~ 78 ~ 
Qadınların  və  belə  nigahdan  ehtimal  olunan  solaxay  uşaqların 
genotiplərini təyin edin. 
Həlli: 
Məsələnin  şərtinə  görə  sağaxay  kişinin  genotipi  heteroziqot  (Aa) 
olmalıdır. Belə ki, onun anası  solaxay olduğundan (aa)  –  a genini ondan 
almışdır.  Sağaxay  qadının  da  genotipi  heteroziqot  (Aa)  olmalıdır.  Çünki 
onun valideynləri heteroziqot olmuşdur. Odur ki, həmin qardaşı üç qardaşı 
və bacılarının ikisi solaxay (aa genotipi0 olmuşdur. Beləliklə, sağaxay kişi 
(Aa)  sağaxay  qadınla  (Aa)  evləndikdən  sonra  onların  uşaqları  aşağıdakı 
kimi olacaqdır: 
 
     
 
 
P 
Aa 
   x 
   Aa 
     
     Qametlər          A      a 
 
A     a 
     
 
      F
2
        AA         Aa         Aa        aa 
     
 
 
     
    sağaxay 
        solaxay 
Çarpazlaşma  nəticəsində  müəyyən  edilir  ki,  uşaqların  bir  hissəsi 
həqiqətən solaxay olacaqdır. 
8.
 
Fenilketonuriya (insanlarda kəmağıllığın inkişafına səbəb olan 
fenilanin  mübadiləsinin  pozulması)  resessiv  əlamət  kimi  nəslə 
ötürülür. Bu əlamətə görə valideynləri heteroziqot olan ilədə doğulan 
uşaqlar necə olacaqdır? 
Həlli: 
 
Əlamət 
Əlaməti müəyyən edən 
gen 
Normallıq  
A 
Fenilketonuriya xəstəliyi 
a 
 
Nigahda  iştirak  edən  heteroziqot  valideynlərin  genotipi  Aa  və  Aa 
kimi  göstərilməlidir.  Onlar  əslində  fenotipcə  sağlamdır.  Heteroziqot 
valideynlərin  nigahından  sonra  doğulmuş  uşaqların  ehtimal  olunan 
genotipləri  belə  olacaqdır.  AA-25%,  Aa-50%,  aa-25%.  Çarpazlaşmanın 
sxemini aşağıdakı kimi göstərmək lazımdır: 
 
     
 
 
P 
Aa 
   x 
   Aa 
     
        Qametlər 
         A      a   
  A     a 
     
 
        F
2
       AA          Aa         Aa        aa 
     
 
 
      25% 
50%           25% 

---

 
~ 79 ~ 
Beləliklə,  sağlam  uşaqların  doğulma  ehtimallığı  –  75%,  xəstə 
uşaqların doğulma ehtimallığı isə - 25%-ə bərabərdir. 
9.İnsanda  irsi  lal-karlığın  formalarından  birini  törədən  gen 
normal eşitmə geninə görə resessivdir. 
a) Heteroziqot valideynlərin nigahından sonra doğulacaq uşaqlar 
necə olacaqdır? 
b)  Lal-kar  qadın  ilə  normal  kişinin  nigahından  lal-kar  uşaq 
dünyaya gəlmişdir. Valideynlərin genotipini təyin edin. 
Həlli:  
 
Əlamət 
Əlaməti müəyyən edən 
gen 
Normal eşitmə  
A 
Lal-karlıq 
a 
 
Heteroziqot  valideynlərin  nigahından  sonra  doğulan  uşaqların  necə 
olacağını  müəyyən  etmək  tələb  olunur.  Deməli,  valideynlər  –  Aa 
genotipinə malikdir. Onda bu nigah aşağıdakı şəkildə göstərilməlidir: 
     
 
 
P 
Aa 
   x 
   Aa 
     
        Qametlər 
          A      a   
  A     a 
     
 
      F
2
        AA         Aa         Aa        aa 
 
   
 
 
         normal eşitmə          lal-kar 
 
Məsələdə həmçinin lal-kar qadın ilə normal kişinin nigahından sonra 
lal-kar  uşaq  dünyaya  gəldiyi  bildiriliri  və  valideynlərin  genotipinin  təyin 
edilməsi  tələb  olunur.  Bu  halda  lal-kar  qadının  genotipi  –  aa,  normal 
kişinin  genotipi  isə  -  Aa  kimi  qəbul  edilməlidir.  Çünki  lal-kar  uşağın 
dünyaya  gəlməsi  belə  genotipə  malik  valideynlərin  nigahından  gözləmək 
olar. Çarpazlaşma aşağıda göstərilir: 
 
   
 
 
P 
 AA 
      x          aa 
 
   
 
 Qametlər 
   A 
 
         a 
 
   
 
 
 F
1
 
 
    Aa  - xəstə 
 
    
Aşağıdakı məsələləri tələbələr sərbəst həll edirlər: 
1.
 
Vələmir  bitkisində  pas  xəstəliyinə  immunitetlik  (xəstəliyə 
tutulmamaq qabiliyyəti) həmin xəstəliyə tutulmaq üzərində dominanatdır. 
a)
 
Pas  xəstəliyinə  yoluxmuş  vələmir  bitkisini  homoziqot  immun 
vələmir bitkisi ilə çarpazlaşdırdıqda hansı bitkilər alınır? 

---

 
~ 80 ~ 
b)
 
Birinci  nəsil  hibridlərini  immunitetlikdən  məhrum  olan  bitkilərlə 
çarpazlaşdırdıqda hansı bitkilər alınar? 
2.
 
 Boz  və  ağ  rəngli  toyuqları  çarpazlaşdıran  zaman  nəsildə  alınan 
bütün  fərdlər  boz  rəngli  olmuşdur.  İkinci  halda  bu  nəsillər  yenidən  ağ 
rəngli  toyuqalarla  çarpazlaşdırılmışdır.  İkinci  çarpazlaşma  nəticəsində 
alınmış  172  fərdin  85-i  ağ  və  87-si  boz  olmuşdur.  Başlanğıc  valideyn 
formaların  və  hər  iki  çarpazlaşmadan  alınan  nəsillərin  genotiplərini  təyin 
edin. 
3.
 
Insanda  polidaktiliya  (altıbarmaqlılıq)  geni  əlin  normal  quruluşu 
üzərində  dominantlıq  edir.  a)  Əgər  valideynlər  heteroziqot  olarsa,  onda 
ailədə  altıbarmaqlı  uşaqların  doğulma  ehtimalını  təyin  edin.  b)  Ailədə 
valideynlərdən  birinin  əllərinin  normal,  digərinkinin  isə  altıbarmaqlı 
olduğu halda əlləri normal olan uşaq dünyaya gəlmişdir. Sonra doğulacaq 
uşağın da əllərinin normal olacağı ehtimalını söyləmək olarmı? 
4.
 
Ailəvikəmağıllığın  (Tey-saks)  amovratik  uşaq  forması  autosom 
resessiv  əlamət  kimi  nəslə  ötürülür  və  4-5  yaşa  çatdıqda  ölümlə 
nəticələnir.  Ailədə  ikinci  uşaq  doğulanadək  birinci  uşaq  göstərilən 
xəstəlikdən ölməlidir. 
İkinci uşağın da bu xəstəlikdən əziyyət çəkəcəyi ehtimalı nə dərəcədə 
doğrudur? 
5.
 
Əzələlərin atrofiyaya uğraması xəstəliyi autosom dominant əlamət 
kimi  nəslə  ötürülür.  Əgər  ailədə  hər  iki  valideyn  bu  xəstəlikdən  əziyyət 
çəkirsə və onlardan biri homoziqot, digəri heteroziqot olarsa, onda doğulan 
uşaqların xəstə olacağı ehtimallığı nə dərəcədə doğrudur? 
6.
 
Albinosluq  (dəridə,  gözün  torlu  qişasında  və  tüklərdə 
piqmentsizlik)  insanlarda  autosom  resessiv  əlamət  kimi  nəslə  ötürülür. 
Ailədə  valideynlərdən  biri  albinosdur,  amma  ikincisi  normaldır.  Belə 
valideynlərin nigahından sonra müxtəlif yumurta əkizləri doğulmuşdur ki, 
bunlardan  biri  normal,  digəri  isə  albinos  olmuşdur.  Növbəti  uşağın  da 
albinos doğulacağı ehtimalı nə dərəcədə doğrudur? 
7.
 
Sindaktiliya  (barmaqların  bitişkənliyi)  autosom  dominant  əlaməti 
kimi  nəslə  ötürülür.  Ailədə  valideynlərdən  biri  bu  xəstəliyə  görə 
heteroziqotdur,  digərində  isə  barmaqlar  normal  quruluşa  malikdir. 
Barmaqları bitişkən uşaqların doğulması ehtimalını təyin edin. 
Natamam dominantlığa aid izahlı məsələlər. 
 
1.
 
Qurdağzı  bitkisinin  enliyarpaqlı  formalarını  öz  aralarında 
çarpazlaşdırdıqda  nəsildə  həmişə  enliyarpaqlı,  ensiz  yarpaqlı 
formaları  çarpazlaşdırdıqda  isə  nəsildə  ensiz  yarpaqlı  bitkilər  əmələ 

---