Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU

 
~ 81 ~ 
gəlir. Ensizyarpaqlı bitkiləri enliyarpaqlı bitkilərlə çarpazlaşdırdıqda 
F
1
-də yarpaqları aralıq formalı bitkilər meydana gəlir. 
a)
 
 Aralıq  formalı  yarpaqları  olan  iki  bitkini  çarpazlaşdırdıqda 
alınan nısillər necə olacaqdır? 
b)
 
Ensiz  yarpaqlı  bitkiləri  yarpaqları  aralıq  formada  olan 
bitkilərlə  çarpazlaşdırdıqda  alınan  bitkilərin  yarpaqları  necə 
olacaqdır? 
Həlli: 
 
Əlamət 
Əlaməti müəyyən edən 
gen 
Genotip  
Enliyarpaq forma 
A 
AA 
Ensizyarpaq forma 
a 
aa 
Yarpağın aralıq 
forması 
- 
Aa 
 
       Məsələlərin  şərtindən  aydın  olur  ki,  bizim  bir  cüt  allel  genlə  işimiz 
olacaqdır.  Bu  genlərdən  heş  biri  digəri  üzərində  tam  dominantlıq  etmir, 
buna  görə  məsələni  həll  edənin  istənilən  geni  böyük  hərflə  işarə  etməyə 
ixtiyarı  vardır.  Genin  tam  dominant  olmadığını  qeyd  etmək  məqsədilə, 
həmin  genin  işarə  edildiyi  hərfin  üzərində  xətt  (
A
)  çəkilir.  Məsələnin 
şərtini  göstərən  cədvəldə  daha  bir  “a”  bəndinə  görə  yarpaqları  aralıq 
formalı  iki  bitkinin  çarpazlaşmasından  alınan  nəsillərin  necə  olacağını 
təyin  etmək  tələb  eidlir.  Deməli,  bu  bitkilər  heteroziqotdur: 
a
A
  və 
a
A
. 
Çarpazlaşmanın sxemi aşağıda verilir: 
 
     
 
 
 
P 
Aa 
   x 
   Aa 
     
                 Qametlər            A    a 
 
 A     a 
     
 
 
        F
2
       AA         Aa        Aa        aa 
Sxemdən  məlum  olur  ki,  alınan  nəsillərin  1/4-i  enliyarpaqlı  (AA), 
1/4-i ensizyarpaqlı (aa) və 2/4-i isə aralıq formadır.  
Məsələnin “b” bəndində ensizyarpaqlı bitkiləri (aa) yarpaqları aralıq 
formalı  (
a
A
)  bitkilərlə  çarpazlaşdırdıqda  alınacaq  bitkilərin  yarpaqlarının 
necə  olacağını  müəyyən  etmək  tələb  olunur.  Çarpazlaşma  zamanı 
analizedici  çarpazlaşma  üçün  xarakter  olan  nəsillər  alınacaqdır. 
Çarpazlaşmanın sxemi aşağıda verilir: 
 
 

---

 
~ 82 ~ 
P  
Aa 
  x  
 aa 
 
 
              Qametlər          A       a 
 
 a 
 
 
 
 
 
F
1
 
Aa 
 
 aa 
Sxemdən göründüyü kimi alınan nəsillərin 50%-i aralıq formalı (Aa), 
50%-i isə ensizyarpaqlı (aa) olacaqdır. 
2.
 
Meyvələri qırmızı rəngdə olan çiyələk bitkilərini öz aralarında 
çarpazlaşdırdıqda  nəsildə  həmişə  qırmızı  rəngli,  ağ  rəngli  meyvələri 
olan bitkiləri çarpazlaşdırdıqda isə ağ meyvəli bitkilər alınır. Hər iki 
sortdan  olan  bitkiləri  çarpazlaşdırdıqda  nəsildə  çəhrayı  meyvəli 
bitkilər alınır. 
a)
 
 Qırmızı  meyvəli  çiyələk  bitkisinin  çəhrayı  meyvələri  olan 
bitkinin  tozcuqları  ilə  tozlandırdıqda  nəsildə  alınan  bitkilər  necə 
olacaqdır? 
b)
 
Çəhrayı  meyvələri  olan  çiyələk  bitkilərini  öz  aralarında 
çarpazlaşdırdıqda  15745  kol  (təxminən  25%)  qırmızı  meyvəli 
olmuşdur. Kolların nə qədəri valideyn formalara oxşar olacaqdır? 
Həlli: 
Əlamət 
Əlaməti müəyyən edən gen 
Genotip  
Qırmızı rəngli 
A 
AA 
Ağ rəngli meyvənin aralıq 
rəngi 
a 
aa 
Çəhrayı rəng 
- 
Aa 
 
Məsələnin şərti: qırmızı meyvəli çiyələk bitkisini meyvələri çəhrayı 
olan  bitkinin  tozcuqları  ilə  tozlandırdıqda  nəsildə  alınan  bitkilərin  necə 
olacağı soruşulur. Qırmızı rəngli meyvələri olan çiyələk bitkisinin genotipi 
- 
A
A
,  çəhrayı  rəngli  meyvələri  olan  aralıq  formanın  genotipi  isə 
a
A
 
olduğunu nəzərə alsaq, çarpazlaşma aşağıdakı kimi göstərilməlidir: 
 
P  
Aa 
  x  
 aa 
 
 
              Qametlər          A       a 
 
 a 
 
 
 
 
 
F
1
 
Aa 
 
 aa 
    
 
 
 
      
 
qırmızı 
         çəhrayı 
Çarpazlaşma  nəticəsində  nəsildə  alınan  bitkilərin  50%-i  qırmızı 
meyvəli,  50%-i  isə  aralıq  formada  çıhrayı  rəngli  meyvələrdir.  Məsələnin 
“b” bəndində göstərilir ki, çəhrayı meyvəli çiyələk bitkilərini öz aralarında 
çarpazlaşdırdıqda  15745  kol  (təxminən  25%)  qırmızı  meyvəli  olmuşdur. 
Kolların  nə  qədərinin  valideyn  formalara  oxşar  olduğunu  müəyyənləş-

---

 
~ 83 ~ 
dirmək tələb edilir. Çəhrayı meyvəli bitkilərin genotipinin - 
a
A
  olduğunu 
bilərək çarpazlaşmanı aşağıdakı kimi aparmaq mümkündür: 
 
     
 
 
P 
Aa 
   x 
   Aa 
     
         Qametlər         A       a  
 A     a 
     
 
       F
2
       AA      Aa            Aa        aa 
     
 
 
Qırmızı 
çəhrayı 
          ağ 
 
Alınan  nəsillərə  əsasən  belə  bir  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  kolların 
50%-i çəhrayı meyvəli, 25%-i isə ağ meyvəlidir. 
3.
 
Çiyələk  bitkisində  meyvələrin  qırmızı  rəngi  natamam 
dominant  genlə,  ağ  rəng  –  onun  resessiv  alleli  ilə  müəyyən  edilir, 
çəhrayı meyvələr heteroziqotdur. Çiyələkdə natamam dominant genlə 
müəyyən  olunan  kasaçığın  forması  normal  ola  bilər  və  yarpaqvari 
(kasacıq yarpaq formasını xatırladır) forma onun resessiv allelləri ilə 
müəyyən  olunur.  Heteroziqot  formalarda  kasacıq  normal  və 
yarpaqvari  formalar  arasında  aralıq  formaya  malikdir.  Hər  iki  cüt 
əlamət bir-birindən asılı olmadan nəslə ötürülür. 
a)
 
Meyvələri  çəhrayı  və  kasacığı  aralıq  formada  olan  bitkilərin 
çarpazlaşmasından əmələ gələn nəsillərin genotip və fenotiplərini təyin 
edin. 
b)
 
Çəhrayı  meyvəli  və  normal  kasacıqlı  bitkilərin,  çəhrayı 
meyvəli yarpaqvari kasacığı olan bitkilərlə çarpazlaşmasından alınan 
bitkilərin fenotip və genotiplərini təyin edin. 
Həlli: 
Əlamət 
Əlaməti müəyyən edən 
gen 
Genotip  
Qırmızı rəng 
A 
A A  
Ağ rəng 
a 
aa 
Normal kasacıq 
B 
BB 
Yarpaqvari kasacıq 
b 
bb 
Aralıq kasacıq 
- 
Bb 
Çəhrayı meyvələr 
- 
Aa 
 
Məsələnin  şərt:  Meyvələri  çəhrayı,  kasacığı  aralıq  formada  olan 
bitkilərin genotipi – AaBb və AaBb  kimi götürülməlidir. Bu cür genotipə 
malik bitkiləri çarpazlaşdırdıqda aşağıdakı nəsillər alınır: 
 
 

---